Siàu-liām Sí-loē-goân Sian-siⁿ

Lí Ka-siong.

1962/3/15    14-15

  Tī Ji̍t-pún sìn-gióng kài kap su-sióng kài ū hoat-hui chin toā ê léng-tō-le̍k ê, tī Bêng-tī sî-tāi ū Si̍t-chhoan Chèng-kiú, Loē-chhoan Kàm-sam chit kuí uī ê siān-siⁿ. Tī Tāi-chèng sî-tāi ū San-sek Kun-pêng, Hō-chhoan Hong-gān chit kuí uī. Kàu Chiau-hô sî-tāi ū hoat-hui i ê léng-tō le̍k-liōng, koh taⁿ í-keng koè-sì ê, khah kóng iā sī Sí-loē-goân Tiong-hiông(矢內原忠雄) Siān-siⁿ. Nā kóng Sí-loē-goân Siān-siⁿ, tāi-ke ún-tàng ē liân-sióng tio̍h kuí pún hó ê Ji̍t-pún chheh, chiū-sī "Goá só͘ chun-kèng ê jîn-bu̍t" (余の尊敬する人物)siōng-hā nn̄g koàn, í-kip cha̍p-chì "Ka-sìn"(嘉信), í-goā chhin-chhiūⁿ kóng, "Tè-kok chú-gī hā ê tâi-oân"(帝國主義下的臺灣) chit luī ê chheh tī Ji̍t-pún tha̍k-chheh kài ê hong-biān ū sán-seng liáu chin toā ê éng-hióng le̍k-liōng.

  Taⁿ chiah ê chheh chiū-sī Sí-loē-goân Sian-siⁿ ê tù-chok, iā i sī sím-mi̍h lâng neh?

  I sī tī 1893 nî, tī Ji̍t-pún Sì-kok ê ài-oân koān (愛媛縣) chhut-sì ê. Tī Sîn-hō͘ tha̍k Tiong-ha̍k liáu, khó ji̍p Tē-it Ko-téng ha̍k-hāu. Chit keng thang kóng chiū-sī choân-kok ê siù-châi só͘ chū-chi̍p ê só͘-chāi. Tī Tē-it Ko-téng ha̍k-hāu ê tiong-kan, i ūchiap-siū tio̍h Ki-tok -kàu, chiū-sī tuì Loē-chhoan Kàm-sam Sian-siⁿ tit-tio̍h ê. Hit sî ê hāu-tiúⁿ sī Tâi-oân thn̂g-gia̍p-kài ê khai-thok-chiá Sin-tō͘-hō͘ Tō-chō(新渡戶稻造) Phok-sū. Chiàu Sí-loē-goân Sian-siⁿ só͘ kóng, i tī it-seng ê tiong-kan ū tit-tio̍h 2 uī uí-tāi ê lāu-su; chi̍t uī kà i bat Siōng-tè kap kèng-pài Siōng-tè ê tō-lí, chiū-sī Loē-chhoan Kám-sam Sian-siⁿ; koh chi̍t uī sī kà i bat lâng, bat tuì-thāi lâng kap chò lâng ê tō-lí ê, chiū-sī Sin-tō͘-hō͘ Tō-chō Hāu-tiúⁿ.

 Ji̍p sìn-gióng liáu-āu, in-uī i ū siūⁿ-tio̍h i ê sī-toā-lâng bô tit-tio̍h sìn-gióng chiū koè-sì, hui-siông hoân-būn, tuì-án-ni ke-thiⁿ i pún-sin ê sìn-gióng chin chē.

 Tē-it Ko-téng ha̍k-hāu liáu, chiū chìn-ji̍p Tang-kiaⁿ. Tè-kok Tāi-ha̍k. Tha̍k tāi-ha̍k ê sî, sī gián-kiù hoat-ha̍k, keng-chè-ha̍k hong-bīn ê ha̍k-būn. āu-lâi pit-gia̍p liáu bô joā kú, chiū siū phèng-chhiáⁿ tńg-lâi bó-hāu chò chō͘-kàu, chiap Sin-tō͘-hō͘ Phok-sū ê uī, tam-tng si̍t-bîn chèng-chhek ê kho-bo̍k. Te̍k-pia̍t ēng Ki-tok-kàu ê kong-gī, kiàn-li̍p i ê ha̍k-būn, kî-thāi thang hō͘ Ji̍t-pún chhái-iōng tī in ê kok-ka si̍t-bîn chèng-chhek, iā ǹg-bāng in ē thang ēng kong-pêⁿ, kong-tō ê sim lâi khoán-thāi in ê léng-thó͘ ê peh-sìⁿ.

  Kàu Tē-jī chhù Chiàn-cheng ti̍t-ti̍t beh po̍k-hoat, tāi-seng ū Boán-chiu sū-piàn, āu-lâi ū Tiong Ji̍t sū-piàn, Ji̍t-pún ê kun-hoa̍t kap ke̍k-koân chèng-tī ti̍t-ti̍t chhiòng-hêng ê sî, i chi̍t ê bô lún-neh, chi̍t pái koè chi̍t pái hoat-piáu i kong-chèng ê giân-lūn, beh lâi kiò-chhéⁿ Ji̍t-pún, khoàⁿ ē thang ki̍p-sî chhíⁿ-gō͘, bián tì kiâⁿ kàu bia̍t-bô ê tē-pō͘. Kàu tī ū chi̍t pái, i ê sim-sū jia̍t-lia̍t khóng-khài âu-kiò kóng, "Nā beh hō͘ Ji̍t-pún khiā-chāi tī kok-ka ê lí-sióng, tio̍h hō͘ Ji̍t-pún seng sí, seng bâi-chòng chi̍t piàn, chiah ū ǹg-bāng." Tuì án-ni hō͘ Ji̍t-pún ê kun-hoa̍t m̄ kam-goān, chū án-ni pek i tio̍h sî-chit, m̄ hō͘ i koh kà Tang-kiaⁿ Tè-kok Tāi-ha̍k.

  Liáu-āu i sî-chit tńg-lâi chhù-nih, chiū choan-sim gián-kiù Sèng-keng kap tù-chok, sūn-soà hoat-hêng i ê cha̍p-chì "Ka-sìn." iā soà toà ka-kī ê chhù khui Sèng-keng gián-kiù chò tiong-sim ê ka-têng lé-pài, chiong chi̍t pō͘-hūn i só͘ giâm-soán ê tâng-sìn ê pêng-iú chò sìn-tô͘, lâi tō͘ koè chiàn-cheng tiong ê sî-kî.

  āu-lâi Ji̍t-pún kó-jiân chiàu i ê ū-giân, pāi-chiàn, chhi-chhám kàu chha-put-to bô lō͘ thang kiâⁿ, lâng chiah jú chai-iáⁿ chit ê chhin-chhiūⁿ sian-ti ê lâng ū siū óng-khut, liâm-piⁿ koh chhiáⁿ i tò-tńg khì kà tāi-ha̍k, āu-lâi siū chhiáⁿ chò Keng-chè ha̍k-pō͘ ê pō͘-tiúⁿ, koh chhin-chhiú chhòng-siat Kàu-ióng ha̍k-pō͘ kap Siā-hoē kho-ha̍k gián-kiù-só͘. Jiân-āu chiū siū soán-chò chóng-tiúⁿ, chū 1951 kàu 1957 nî liân-soà 3 jīm 6 nî kú chò chóng-tiúⁿ, léng-tō Ji̍t-pún ê choè-ko ha̍k-hú, siāng-sî chò Ji̍t-pún su-sióng cheng-sîn kài, choè ū le̍k-liōng ê léng-tō-chiá, hō͘ kok-lāi, kok-goā ê lâng toā chun-kèng.

  Kū-nî Sèng-tàn-cheh hit chá-khí, in-uī kú-kú ê chia̍h-tō-gám, uī-gâm ê chèng-thâu, 69 hoè ê sî chiū lī-khui sè-kan, tì-kàu hō͘ só͘ ū siū i ê giân-lūn, su-sióng ha̍k-sek kap sìn-gióng ê kám-hoà ê lâng bô m̄ toā siàu-liām, m̄-kam.

  I chi̍t-sì-lâng nā kan-ta chò ha̍k-chiá kap kàu-siū, chiū í-keng sī chi̍t ê kòng-hiàn tī kok-ka, siā-hoē kap ha̍k-kài ê uí-jîn, chóng-sī tû che í-goā hō͘ lâng koh-khah khim-gióng ê, chiū-sī i ê sìn-gióng. Tuì tī chiap-kīn tio̍h tō-lí, chiū sêng-sim, jia̍t-lia̍t khì kiû-tō, ji̍p sìn-gióng liáu-āu, i sī ū khì-chiat, ū koat-sim khéng-goān uī tō-lí lâi chia̍h-khó͘, lâi khek-khui, lóng bô beh niū-pō͘ ê lâng, jî-chhiáⁿ ēng i hong-hù ê ha̍k-sek kap ko-kia̍t oán-māi ê jîn-keh lâi chhián-bêng soan-iông chin-lí ê sî, kàu-gia̍h hō͘ chiah ê oai-khiok chin-lí e◎5 lâng kiàn-siàu, kàu-gia̍h hō͘ chiah ē ēng ui-bú lâi óng-khut lâng ê lâng, lún-neh tò-thè. Koh hō͘ chiah ê sûn-chin jia̍t-chêng ê chheng-liân phāu-khí sûn-kàu, sûn-tō ê cheng-sîn, hióng-èng i ê ho͘-tiàu, hùn-khí lâi tui-suî i.

  I it-seng só͘ ū ê tù-chok ū 10 pún toā pún chheh, lóng sī ēng chèng-gī, kong-tō lâi chhián-bêng ê ha̍k-su̍t chheh, koh ū 20 goā pún ê phêng-lūn-chi̍p. Í-goā ū 17 pún Ki-tok kàu choan-bûn ê chheh, chhin-chhiūⁿ Iok-pek-kì, Í-sài-a, Lô-má-su ê chù-kái téng, í-goā ū hoat-hêng "Ka-sìn" ê kò-jîn cha̍p-chì 24 nî kú, í-ki̍p hoan-e̍k, phian-chhip téng-téng, beh chiâⁿ pah pún, chiah ê ta̍k phiⁿ ta̍k phiⁿ to͘ sī kàu-gia̍h thang lâu kàu hō͘-tāi, kú-kú tn̂g-tn̂g hō͘ lâng thang siàu-liām i ê hong-hú ê ha̍k-sek kap ko-kia̍t ê jîn-keh, jî-chhiáⁿ thang kám-kek i ê ko-oán ê su-sióng, iā thang tuì i jia̍t-lia̍t kian-kò͘ put-khut ê sìn-gióng lâi siū kám-tōng ê.