BÛN-GĒ
SÈNG-TĒ HÓNG-BŪN-KÌ (16)
Tē 13 chiuⁿ: Sèng-tiān.
1962.04.01 883 kî p.14-15
Lâu Hoâ-gī
Tò-pêng ê tô͘ sī Iâ-lō͘-sat-léng ê pîⁿ-bīn-tô͘ [註：兩種線條] ê hûn sī Chú-chêng 37-4 nî Hi-lu̍t só͘ kiàn-siat ê siâⁿ-chhiûⁿ, ─── ê hûn sī hiān-sî ê siâⁿ-chhiûⁿ. Temple chiū-sī Sèng-tiān ê só͘-chāi.
II. Sèng-tiān ê le̍k-sú.
Chit phiàn chin khoah ê tē chiū-sī chá-ji̍t ê sèng-tian[sic.] tē, sī chiàm Iâ-lō͘-sat-léng siâⁿ-lāi ê chhī-ke 6 hūn 1 ê biān-chek. Chá-ji̍t ê sèng-tiān í-keng bô iáⁿ-jiah, hiān-sî tī chá-sî ê sèng-tiān ê jiah chiū-sī chit phiàn thó͘-tē ê tiong-sim, ū khí Hoê-hoê-kàu ê sī-īⁿ. Chit keng sī-īⁿ kiò-chò O͘-má ê sī-īⁿ (Mosque of Omar), á-sī kiò-chò "Chio̍h-giâm ê îⁿ chhù-téng ê tiān-tn̂g" (Dome of the Rock). Koh ū chi̍t chō chin toā keng ê Hoê-kàu ê sī-īⁿ khí tī O͘-má ê sī-īⁿ ê lâm-pêng.
Boē soat-bêng chiah ê tāi-chì í-chêng, kán-tan lâi khoàⁿ Sèng-tiān ê piàn-chhian ê keng-koè. Chiàu Sèng-keng só͘ kì, Í-sek-lia̍t lâng ê Sèng-tiān ū khí 3 pái.
(1) Só͘-lô-bûn ê Sèng-tiān (I Lia̍t-ông 6 chiuⁿ; II Le̍k-tāi 2, 3, 4 chiuⁿ). Tāi-pi̍t ông ì-goān ài khí Siōng-tè ê tiān, nā-sī Siōng-tè m̄-chún, soà ún-chún i ê kiáⁿ Só͘-lô-bûn thang khí. Tāi-pi̍t chiū thè i ê kiáⁿ lâi pī-pān it-chhè kiàn-tio̍k ê chhâi-liāu. Kó-jiân Só͘-lô-bûn chē-uī ê tē 4 nî tī Mô͘-lī-a soaⁿ-téng, A-pek-la̍h-hán hiàn to̍k-siⁿ kiáⁿ Í-sat ê tē (Chhòng-sè-kì 22 chiuⁿ) khai-kang khí-chō (B. C. 967) keng-koè 7 nî ê sî-ji̍t chiah chùn-kang lo̍k-sêng. Chit keng Sèng-tiān chē sai ǹg tang, hun choè 2 pō͘-hūn. Lāi-bīn keng kiò "Chì-sèng-só͘." sī 20 tiú sù-hong. Goā-bīn kiò "Sèng-só͘," sī 20 tiú khoah, 49 tiú tn̂g. Nn̄g keng ê keh-kài ēng pò͘-lî lâi cha̍h. Tī Chì-sèng-só͘ lāi ū an-tì iok-kuī, Sèng-só͘ lāi ū hiuⁿ-toâⁿ, teng-tâi kap khǹg piáⁿ ê toh. Sèng-tiān ê siang-pêng piⁿ kap āu-bīn ū khí 3 kai ê chhù chò chè-si ê siok-sià kap chhng-khò͘ ê lō͘-ēng. Tī Sèng-tiān ê chêng-bīn ū 10 tiú khoah ê lông-hā, iā tī hia ū 2 ki 18 tiú koân ê chheⁿ-tâng ê toā-thiāu (I Lia̍t-ông 6:, 21, 22). Sèng-tiān ê tiâⁿ, hun chò 2 pō͘-hūn. Lāi-tiâⁿ kap goā-tiâⁿ. Goā-tiâⁿ sī hō͘ peh-sìⁿ thang tī hia ho̍k-sāi Siōng-tè. Lāi-tiâⁿ ia̍h chheng-chò chè-si ê tiâⁿ, ū chuí-phûn kap chè-toâⁿ. Chit keng sèng-tiān tī Chú-chêng 586 nî siū Pa-pí-lûn ông Nî-pò͘-kah-nî-sat ông huí-bia̍t.
(2) Só͘-lô-pa-pek ê Sèng-tiān. Pho-su ông Kó͘-lia̍t chhut-chiàu chún Iû-thài lâng hoê-kok soà khí Siōng-tè ê tiān, iā chí-phài Só͘-lô-pa-pek lâi hū-chek chit ê kang. I tit-tio̍h keng-ha̍k-sū Í-su-la̍h kap ông ê chiú-chèng Nî-hi-bí ê kó͘-lē kap hia̍p-chō͘, tī B. C. 516 nî ū oân-sêng chit ê kan-lân ê kang (Í-su-la̍h 3-6 chiuⁿ). Chit keng tē 2 keng ê sèng-tiān ê kui-bô͘ pí thâu chi̍t keng ê sèng-tiān khah sè, koh só͘ ēng ê chhâi-liāu, chō-chok ê kang-hu í-ki̍p chòng-koan, lóng sī bē pí í-chêng ê. Só͘-í hiàn-tn̂g ê ji̍t, hiah ê bat khoàⁿ tio̍h Só͘-lô-bun[sic.] ê Sèng-tiān ê lāu toā-lâng, chhiok-kéng seng-chêng lâu ba̍k-sái. Koh uī-tio̍h kū-choa̍t Sat-má-lī-a lâng bô hō͘ in saⁿ-kap khí sèng-tiān, Sat-má-lī-a lâng chiū tī Ki-lí-sim soaⁿ khí in ka-tī ê sèng-tiān, ia̍h tuì hit sî khí Sat-má-lī-a lâng kap Iû-thài lâng chiâⁿ-chò tuì-te̍k, bô óng-lâi ti̍t-kàu Iâ-so͘ ê sî-tāi (Iok-hān 4:9). Chit keng Sèng-tiān tī Chú-chêng 167 nî siū Hi-lia̍p ê chiong-kun An-thê-o-kó͘ Í-pí-hoat-nî (Antiochus Epiphanes) só͘ chhiúⁿ-kiap kap phah lâ-sâm (ēng ti-hoeh phoah Sèng-tiān).
(3) Hi-lu̍t ê Sèng-tiān. Hi-lu̍t ông uī-tio̍h ài siu-si̍p bîn-sim ê bo̍k-tek, ū ēng chē-chē chîⁿ lâi toā siu-lí Só͘-lô-pa-pek ê sèng-tiān. Che sǹg sī i ê chèng-tī-tek chhiú-toāⁿ. Tuì Chú-chêng 16 nî khai-sí kàu Chú-āu 29 nî oân-kang, thâu-boé ū 45 tang kú. Só͘-í pí chêng 2 keng ê sèng-tiān khah chòng-koan, biān-bo̍k ia̍h it-sin. Sèng-tiān ê tiâⁿ, ū khok-tiong, koh tī chiu-uî ia̍h khí léng-lông. Chiah ê léng-lông lóng sī ēng tiau-khek ê tāi-lí-chio̍h thiāu lâi thuh chhù-téng, te̍k-pia̍t tī lâm-pêng hit lông koh-khah chòng-koan, ū 162 ki tāi-lí-chio̍h thiāu. Sèng-tiān ê choân-thé ū hun chò 5 pō͘-hūn.
a. Īⁿ-pang lâng ê tiâⁿ, sī siāng kē, koh kīn tī goā-chhiûⁿ.
b. Hū-jîn-lâng ê tiâⁿ. Chit ê só͘-chāi pí Īⁿ-pang lâng ê tiâⁿ khah koân chi̍t-tn̄g, koh ū ēng chhiûⁿ keh khí-lâi, ū kìm-tiâu siá kóng, "Īⁿ-pang lâng nā ta̍h ji̍p-khì tio̍h chhú sí." Tī chia ū khǹg hiàn-kim siuⁿ.
c. Tē 3 pō͘-hūn sī Í-sek-lia̍t lâng (ta-po͘ lâng) ê tiâⁿ, pí tē 2 pō͘-hūn khah koân tn̄g-jī.
d. Chè-si ê tiâⁿ. Tī chia an-tì chè-toâⁿ, chè-si tī chia teh kí-hêng gî-sek.
e. Sèng-tiān. Sèng-tiān sī pí tē-it pō͘-hūn khah koân 3 tn̄g.
Chit keng Sèng-tiān tī Chú-āu 70 nî siū Lô-má chiong-kun Thê-to thiat-té-tek ê huí-bia̍t.
III. Chú-āu 70 nî kàu hiān-chāi ê Sèng-tiān tē.
Chiàu Iû-thài ê le̍k-sú-ka Iok-sek-hut só͘ kì, tng 70 nî Iâ-lō͘-sat-léng siū Thê-to bia̍t-bô ê sî, ū 10 bān ê Iû-thài lâng siū-thâi, 97,000 lâng siū lia̍h, bē chò lô͘-châi. Lô-má chèng-hú m̄-chún só͘ chhun ê Iû-thài lâng khiā-khí tī Iâ-lō͘-sat-léng ê hū-kīn, kā in koáⁿ-soàⁿ, nā ū uî-poē--ê, chhú sí-hêng lâi chò kéng-kài, koh liân sèng-tiān ê tē-ki iā ku̍t hoan khí-lâi. Tī 132 nî Iû-thài lâng hoán-poān, chiàm-kù Iâ-lō͘-sat-léng, chóng-sī suî-sî ū siū tìn-ap. Kàu 135 nî Lô-má hông-tè Hek-tē-an (Hedrians) ū koh siu--ho̍k Iâ-lō͘-sat-léng siâⁿ, soà oāⁿ miâ kiò Aelia Capitolina. Hông-tè tuì Ki-tok-kàu ū hó-kám, só͘-í chún Ki-tok-tô͘ thang khiā-khí tī siâⁿ-lāi, nā-sī Iû-thài lâng siū kìm-chí. Ti̍t-kàu 614 nî Pho-su ông chiàm-niá Iâ-lō͘-sat-léng, thâi sí chē-chē siâⁿ-lāi ê chū-bîn. Tng-sî Hoê-hoê-kàu chiām-chiām hoat-tián tī Kīn-tong ê chu kok-ka tiong, kàu tī 637 nî, Iâ-lō͘-sat-léng hō͘ Hoê-kàu ông O͘-má (Omar 582-744) kong-chiàm. O͘-má ê kè-sêng-chiá A-bu-to͘ Má-le̍k (Abdul-Ma-lek) tī 685 nî[sic.] chiū khí chi̍t keng Hoê-hoê-kàu chhut-miâ ê tiān-tn̂g tī kū Í-sek-lia̍t ê Sèng-tiān ê tē kàu kin-á-ji̍t. Chū án-ni Iâ-lō͘-sat-léng siū chi-phoè tī Hoê-kàu kok ê sè-le̍k ē, ti̍t-kàu 1099 nî. 1099 nî Si̍p-jī-kun phah iâⁿ Hoê-kàu, soà chiàm-niá sèng-siâⁿ. Chóng-sī 170 nî āu (1187) koh siū Sa-lah-sián (Saladin) toa̍t-hoê. Koh lâi Tek-kok iā bat lâi koán-lí chi̍t chām (1229-1244). Chóng-sī 1517 koh siū Thó͘-ní-kî ê Hoê-kàu ông Se-lîm I só͘ chiàm-niá, Sèng-siâⁿ chiâⁿ-chò Thó͘-ní-kî ê sio̍k-kok. Chiah ê Hoê-kàu ông ū chhut-la̍t chéng-tùn siâⁿ-chhī, te̍k-pia̍t siu-ho̍k hiān-chāi ê siâⁿ-chhiûⁿ. Tē-it chhù ê sè-kài tāi-chiàn siū liân-ha̍p kun chiàm-niá (1917), tuì 1922 kau-tāi Eng-kok thok-koán, Eng-kok sêng-jīn A-lat-pek O͘-seng (Abdullah ibn Hussein) ông-tiâu ê chú-koân. Tī chit ê thok-koán ê kî-kan Eng-kok chhut-la̍t tī chē-chē bûn-hoà ê si-siat, chhin-chhiūⁿ chuí-tō, tiān-le̍k, í-ki̍p kong-kiōng oē-seng ê kái-chèng téng. 1946 nî Eng-kok kiat-sok i ê thok-koán, chú-koân oân-choân kui-hoân A-lat-pek lâng ê chhiú. Chiū-sī kin-á-ji̍t ê Iok-tàn kok.
(Thāi-sio̍k)
