Sèng-tē Hóng-būn-kì (17)
1962.04.15 884 kî p.8-9
Lâu Hoâ-gī
13) Sèng-tiān
IV. Chio̍h-giâm 石巖) ê îⁿ-chhù-téng ê tiān-tn̂g (The Dome of the Rock)
Hoê-kàu-tô͘ tī kū Sèng-tiān tē, só͘ khí ê tiān-tn̂g, A-lat-pek lâng kiò i chò Haram es-Sherif, á-sī Qubbat as-Sakhra, ì-sù sī chì chun-kuì ê Sèng-só͘. Chit keng tiān-tn̂g sī chò Tiong-tang Hoê-kàu kok-ka 13 sè-kí kú ê tiong-sim, ia̍h sī Hoê-kàu ê tē 2 sèng-só͘. (Tē-it Sèng-só͘ sī Bek-ka). Chit keng sī chū-chi̍p A-lat-pek bûn-bêng ê cheng-chhoé, tī 685 nî khai-kang, 6 nî āu ê 611 nî chùn-kang, sī chi̍t keng A-lat-pek chho͘-kî ê tāi-piáu tek gē-su̍t kiàn-tiok-bu̍t[sic.]. Kiàn-tiok-bu̍t[sic.] sī peh-kak-hêng, ia̍h tiong-ng ū chi̍t ê toā îⁿ-hêng ê chhù-téng. Tiān-tn̂g ê tē-ki koân lī tē-bīn 12 chhioh, tuì 4 hong-bīn (Tang-sai lâm-pak) ū chio̍h-kiā-á thang peh khí-khì. TĪ kiā-á téng ū 4 ê oan-kong-mn̂g chò chng-thāⁿ ê lō͘-ēng, A-lat-pek lâng kiò in chò Mawazeen. Chit keng 8 kak-hêng ê tiān ê ta̍k-piⁿ tn̂g iok 7 tn̄g, só͘-í lóng-chóng ū 56 tn̄g. Koân ū 3 tn̄g. Kiàn-tio̍k ê ki-chân sī ēng Hoé-hu-sek ê tāi-lí-chio̍h, téng-chām sī ēng Pho-su chhut-miâ ê chhíⁿ, kap pe̍h-sek ê huî-chng lâi chng-thāⁿ. Muí-piⁿ ū 7 ê thang-á. Ji̍p lāi-bīn, ē thang khoàⁿ tio̍h 2 pâi îⁿ-hêng ê tāi-lí-chio̍h thiāu, thuh chhù-koà. Tiān-tn̂g ê tiong-sim sī chi̍t tè toā ê chū-jiân chio̍h-giâm. uî chit tè chio̍h-giâm ê tāi-lí-chio̍h ê thiāu-á ū 16 ki (Kî-tiong 4 ki khah toā). Chit 16 ki teh thuh hit ê n̂g-kim-sek ê îⁿ-chhù-téng. Chit pâi thiāu-á kàu goā-piah koh chit pâi ê tāi-lí-chio̍h thiāu, 24 ki (kî-tiong 8 ki toā thiāu) pâi peh-kak-hêng, thuh chhù-koà. Tû-khí chio̍h-giâm uî khí-lâi í-goā, lóng sī khang-tē, chiàu soat-bêng ē-thang siu-iông 3,000 lâng tī hia chi̍p-hoē. Lāi-bīn ê thô͘-kha pho͘ tāi-lí-chio̍h koh khàm Pho-su ê tē-chian. Tiān-tn̂g ū 4 ê chhut-ji̍p mn̂g, sī Tang, sai, lâm, pak kok chi̍t ê. Pêng-siông sī khui lâm-pêng ê mn̂g chò chhut-ji̍p. Te̍k-pia̍t Pak-mn̂g hō-miâ kiò Lo̍k-hn̂g ê mn̂g (Door of Paradise) iā Tang-pêng ê mn̂g kiò Tāi-pi̍t ê mn̂g (Door of David). Tiān-tn̂g ê tiong-sim sī hit ê toā-tè chio̍h-giâm. Chit tè chio̍h-giâm tang-sai iok 6 tn̄g, lâm-pak 4 tn̄g poàⁿ. Koân ê só͘-chāi ū 9 chhioh. Tī chiah ê piah ū 16 ê chhái-sek ê po-lê thang-á (Stained glass), kî-tiong 6 ê í-keng ū 500 nî kú lah. Kiông-lia̍t ê ji̍t-kng thong-koè chiah ê chhái-sek ê po-lê pìⁿ-chiâⁿ un-loán ê kok sek kng-soàⁿ chiò tī chit ê tiān-tn̂g lāi, iā chiah-nih hiông-chòng ê kiàn-tiok-bu̍t[sic.] bí-lē ê chng-thāⁿ, ē hō͘ lâng chū-jiân hoat-seng chong-kàu sim ài kî-tó. Îⁿ ê chhù-téng (Dome) ê ti̍t-keng[sic.] sī iok 7 tn̄g, koân 10 tn̄g, sī tī 1671 nî chhiàⁿ ìn-tō͘ ê kī-su̍t-chiá lâi khí-chō ê. Îⁿ-chhù-téng sī nn̄g-têng. Goā-bīn sī kim-sio̍k-luī lâi khàm, chiàu só͘ kì-chài ū khàm iân-phiáⁿ 3,392 phìⁿ, gîn kap tâng ê phìⁿ 10,210 tè, lāi-bīn sī bo̍k-chō--ê, ēng siong-kham gē-su̍t (Mosaic) lâi chng-thāⁿ. Tī chit nn̄g têng ê tiong-kan ū chiⁿ mî kap mn̂g (毛) lâi chò hông-jia̍t ê lō͘-ēng. Chit keng goân-lâi sī Hoê-kàu ông Má-le̍k (Abdul-Malek Ibn Marwan) ēng 6 nî ê kang-hu (685-691) só͘ khí ê, ū sió-sim pó-chûn kàu hiān-chāi. Put-kò tī chit tiong-kan ū kuí-nā pái ê toā siu-tiok kap tiông-kiàn, in-uī bat tú-tio̍h hoé-sio kap kuí-nā pái ê tē-tāng ê huí-hoāi.
Tiān-tn̂g lāi ê chū-jiân-chio̍h, chheng-chò Sacred Rock (Sèng-giâm), chiàu in khoàⁿ sī put-chí ū le̍k-sú-tek ê kè-ta̍t thang kì-liām, chiū-sī kóng, A-pek-la̍h-hán hiàn i to̍k-siⁿ kiáⁿ Í-sat sī tī chit tè chio̍h, koh in ê kàu-chó͘ Mô͘-hán-be̍k-tek ê chiūⁿ-thiⁿ iā sī tuì chit tè chio̍h. In tuì chit keng tiān ê chun-kèng sī hui-siông--ê, chiàu só͘ kì-chài kóng, chi̍t lé-pài ū 2 pái ê chheng-sàu (pài-it kap pài-sì), chiah ê chheng-sàu ê lâng tio̍h ài bo̍k-io̍k, ho̍k-chong tio̍h bí-lē koh chéng-chê, koh tio̍h phàu phang-chuí lâi jiû lāi-bīn ê mi̍h-kiāⁿ kap thô͘-kha. Tī kì-lio̍k siá kóng, 1187 nî tng Saladin tuì si̍p-jī-kun ê chhiú chhiúⁿ-hoê Iâ-lō͘-sat-léng ê sî, ū kiò lóng-chóng ê cho̍k-tiúⁿ kap kuì-cho̍k lâi chheng-sàu chit keng tiān-tn̂g. Saladin pún-sin iā chò thâu suî-hoān, ēng muî-kuì-hoe ê phang-chuí lâi jiû, chheng-khì tiān. Tuì 1099-1187, si̍p-jī-kun chiàm-niá ê kî-kan, chit ê tiān chiâⁿ-chò Thian-chú-kàu ê lé-pài-tn̂g, ū khí chè-toâⁿ tī chit tè chio̍h-téng. Koh iā ū khiā chē-chē siōng. Chhù-bī ê sū, chiū-sī in-uī chit tè chio̍h sī ū le̍k-sú-tek ê sū-chek, só͘-í sîn-hū àm-chīⁿ tok chit-tè chio̍h bē hō͘ sûn-lé-chiá lâi thàn-chîⁿ. Chit ê hêng-uî āu-lâi ū siū kiù-chèng, só͘-í ū chiong chit tè chio̍h uî khí-lâi, bô suî-piān thang kā i bong.
Tī 1948 nî Iû-thài lâng kap A-lat-pek lâng hoat-seng chiàn-sū, Iû-thài lâng tī 13 pái phàu-kek tiong ū chiong chit keng tiān ê 22 ê chhái-sek po-lê-thang kek-phoà. Goán khì ê sî, tú-tú teh toā heng thó͘-bok5 siu-lí tiong. Hoê-kàu ia̍h kìm-chí sûn-lé-chiá hip chit tè chio̍h-giâm, in-uī sī sîn-sèng ê iân-kò͘. (Thāi-sio̍k).