LIM CHUÍ TĪ PAH PĪN
Keh Hô-lia̍t
1964.04.15 932 kî P.6-8
Tâi-pak chhī ū chi̍t keng bûn-kū-tiàm. Thâu-ke-niû sī Ki-tok-kàu hoē-goā ê lâng. I ê toā-chí sī tī kūn Koe-lâng ê só͘-chāi ê chi̍t keng kàu-hoē ê sìn-tô͘. Toā-chí nā lâi Tâi-pak siông-siông bián-lē sió-bē sìn Chú. Khó-sioh chit ê choè sió-bē ê thâu-ke-niû iáu bē sìn Chú. Saⁿ ge̍h hā-sûn, ū chi̍t ji̍t, goá khì i ê tiàm-nih chē, i kā goá kóng, "Lim chuí tī pah pīⁿ, m̄-chai ū iáⁿ á bô? thiaⁿ kóng chin ū kong-hāu." Goá kā i kóng, "Che sī bê-sìn!" I kóng, "Lín kàu-hoē ê lâng teh soan-thoân, cháiⁿ-iūⁿ sī bê-sìn?" Goá kā i kóng, "Lín toā-chí kiò lí sìn Iâ-so͘, lí kàu taⁿ iáu m̄ sìn, cháiⁿ-iūⁿ lí hiah khoài khì sìn "lim chuí tī pah pīⁿ" ê bê sìn ah?"
Chiàu goá só͘ chai, choē-choē kàu-hoē tī lé-pài tiong pò-kò sî-kan, huì-liáu 15 hun cheng teh soan-thoân "lim chuí tī pah pīⁿ." Ū sî tī Tiong-hoē chū-hoē tiong huì-liáu 15 hun, á-sī 20 hun ê sî-kan, chún lâng khí-lâi soan-thoân " lim chuí tī pah pīⁿ" Sīm-chì tī lêng-siu-hoē an-pâi káng-ián chi̍t n̄g tn̂g ê "Lim chuí kiān-khong hoat, tī pah pīⁿ,: í-ki̍p "Lim chuí ūn-tōng kap thoân hok-im ê koan-hē." án-ni khoàⁿ khí-lâi, kàu-hoē, bo̍k-su, sìn-tô͘ tuì lim chuí tī pah pīⁿ ê soan-thoân put-chí jia̍t-sim. Ki-tok-kàu kò-jîn pò-choá chiap-siū lim chuí tī pah pīⁿ liân-sio̍k ê kiàn-chèng, hō͘ chit ê soan-thoân toā sêng-kong. Thiaⁿ kóng iā ū kàu-hoē ê bo̍k-su boé 5, 6 táⁿ (6, 70 ê) kè-lū-pó(過濾寶) pun hō͘ choân-thé ê sìn-tô͘ lim chhiⁿ chuí tī pah pīⁿ. Thiaⁿ kóng iā ū kàu-hoē ēng toā liōng ê chuí kò lū siat-pī, chióng-lē kàu-hoē goā ê lâng lim chhiⁿ chuí, soà lī-iōng lim chuí ê ki-hoē thoân hok-im. Siat-sú hit keng kàu-hoē nā oē hiáu tuì hiah ê lâi pài-tn̂g lim chuí ê lâng kóng, "Goá só͘ hō͘ lín ê chuí sī boē tī pah pīⁿ, koh āu-lâi oē sí; nā-sī Iâ-so͘ só͘ beh hō͘ lín ê oa̍h chuí oē i lín lêng-hûn ê pah pīⁿ, koh ū oa̍h-miā, éng-éng boē sí," án-ni chiū chin hó. Tāi-khài kàu-hoē kiaⁿ-liáu nā án-ni kóng, bô lâng beh lâi lim chuí kap thiaⁿ tō-lí. Nā-sī Iâ-so͘ tuì hit ê lâi Ngá-kok ê chíⁿ chhiūⁿ chuí ê Sat-má-lī-a hū-jîn-lâng, hó-táⁿ koh bô kheh-khì kóng, Lim chit ê chuí ê, lóng beh koh chhuì-ta; to̍k-to̍k kìⁿ-nā lim goá só͘ beh hō͘ i ê chuí ê, éng-éng boē chhuì-ta." Kàu-hoē ū chit khoán ióng-kám á bô? á-sī thoân hok-im tio̍h chhái-chhú iông-īⁿ ê hong-hoat ah?
- 1. Lim chuí tī pah pīⁿ ê iû-lâi.
Chiàu lim chuí liâu-ióng-hoat ê goân-sū (原序), Ji̍t-pún lâng Tó-tiân uî-chhù-lông(島田為次郎) kóng, lim chuí tī bān pīⁿ ê hoat-tō͘ sī tī 10 nî chêng ê chi̍t ji̍t hā-ngó͘ 3 tiám cheng chó-iū, tī chi̍t keng kong-kiōng e̍k-tiûⁿ soé seng-khu ê sî, tuì chi̍t uī chhin-chhiūⁿ oa̍h-pu̍t ê lāu-lâng só͘ thoân-siū lâi ê. I kóng tng-sî hit ê lāu-lâng sī 68 hè, 30 goā hè ê sî, in-uī phoà-pīⁿ boē hó, tuì lim chuí chiah ióng-kiāⁿ khí-lâi, i ê choân sin chhin-chhiūⁿ chí-tâng-sek, chiàu khoàⁿ oē thang oa̍h kàu 100 hè í-siōng. Tó-tiân Sian-siⁿ seng-khu soé hó ê sî, soà chhē bô chit ê lāu-lâng chiū tuì e̍k-tiûⁿ ê lāi-bīn ê lâng mn̄g kóng, tú-á chhut-khì hit ê lāu-lâng sī sím-mi̍h lâng, toà tī tá-lo̍h? In ìn kóng, Tú-á, bô ū lâng chhut-khì, kin-á-ji̍t lâi soé seng-khu ê lâng, chí-ū sī lí chi̍t lâng nā-tiāⁿ.
Goá siūⁿ chit khoán thoân-siū lim chuí tī bān pīⁿ ê lāu-lâng, chhin-chhiūⁿ oa̍h-pu̍t, tī sè-kan bô tàng chhē.
II. Koan-hē lim chuí tī pah pīⁿ ê sī-sī hui-hui.
- a) Muí chá-khí khang-pak bián-kióng lim chhiⁿ-chuí 7 ha̍p(七合)ê kiat-kó, uī-pīⁿ hó ê, io-chí-pīⁿ hó ê, koan-chat-iām hó ê, huih-ap koân kàng kē ê, thé-tāng cheng-ka ê, hì-pīⁿ hó ê lóng ū; sīm-chì gâm-pīⁿ iā hó; oán-jiân lim chuí oē tī bān pīⁿ ê khoán. Nā m̄ siong-sìn, chhiáⁿ khoàⁿ "Thian-kiâu" kū-nî bé kin-nî thâu ê pò-choá só͘ khan-chhut ê kiàn-chèng chiū oē chai. Khó-sioh pò-choá bô ki-hoē hō͘ lâng khan-chhut lim chuí pháiⁿ kiat-kó ê siau-sit kap teng-kiû i-seng ê ì-kiàn, á-sī khòng-gī (Hoán-tuì soat).
- b) Ū i-seng teh kóng beh phoàⁿ-toàn chit chéng liâu-hoat sī hó á bô, it-tēng ài hun nn̄g cho͘. Chi̍t cho͘ ēng sin liâu-hoat, lēng-goā chi̍t cho͘ bô ēng sin liâu-hoat, kî-thaⁿ ê tiâu-kiāⁿ lóng siāng-khoán. Koh-chài hit ê kiat-kó tio̍h kì-lio̍k chin chheng-chhó, khoàⁿ chhì ēng sin liâu-hoat ê, chi̍t-pah lâng tiong ū kong-hāu ê kuí miâ, bô kong-hāu ê kuí miâ, ok-hoà ê kuí miâ, āu-lâi chiàu hit ê piáu-sī chiah lâi phoàⁿ-toàn hit ê liâu-hoat sī hó á-sī m̄-hó. Lán kàu-hoē beh soan-thoân lim chuí ê tāi-seng ū án-ni choè á-bô? Nā bô, kiám m̄-sī chin chú-koan ê, chin kám-chêng ê, chin bô chiu-tò ê!
- c) Ū chi̍t keng lán ê kàu-hoē pīⁿ-īⁿ, kūn-lâi hoat-hiān tio̍h kuí-nā ê hoān-chiá tuì lim chuí beh lâi tī pīⁿ, sit-khì kín-kip koh sek-tòng ê tī-liâu, pīⁿ-sè pìⁿ choè chin giâm-tiōng. Ū chi̍t uī i-seng tuì goá kóng, bó͘ chi̍t ê bo̍k-su-niû hoān hì-pīⁿ, pún-lâi sī teh chù Mycin(マイシン) kap chia̍h tī hì ê io̍h, in-uī sìn lim chuí soà bô ài chù-siā kap chia̍h io̍h (soan-thoân ê lâng kà m̄-bián chù-siā kap chia̍h io̍h), lim chuí 2 ge̍h ji̍t kú, in-uī kan-khó͘ khì chiò tiān-kong, chiah chai-iáⁿ ka-kī ê hì í-keng hō͘ kiat-hu̍t-khún(結核菌)chhim-chiàm khì chin-choē. Lim chuí í-chêng pīⁿ-sè sī ǹg hó ê hong-hiòng teh chìn, lim chuí āu i ê pīⁿ-sè it-ti̍t ok-hoà, tì-kàu 2 ge̍h ji̍t āu ê kin-á-ji̍t, hit ê pīⁿ-sè ê cheng-chha sī thang hō͘ lâng kiaⁿ ê. M̄-sī chuí tuì tī sin-khu m̄ hó, sī bê-sìn chuí oē tī bān pīⁿ, tì-kàu sit-lo̍h kín-kip kap sek-tòng ê tī-liâu ki-hoē. Tio̍h oē kì-tit ki-hoē kè-khì, hit ê ki-hoē sī bô koh chài-lâi.
- d) Goá ū chi̍t uī pêng-iú, kūn-lâi sin-khu chin bô thang hó. Cha-hng goá ū siu-tio̍h i ê phoe. Phoe-lāi án-ni kóng, "To-siā lí ê chhéng-an. Goá pak-tó͘ chi̍t uī teh thiàⁿ, chia̍h io̍h chiū hó, bô chia̍h io̍h chiū thiàⁿ. án-ni keng-kè í-keng ū chi̍t ge̍h goā ji̍t lah, oân-choân sit-khì si̍t-io̍k(食慾) tì-kàu bô ài siá phoe, liân eng-kai choè ê tāi-chì to bô choè, in-uī kám-kak choân sin bô ū khuì-la̍t...... án-ni ê thòng-khó͘, khah kín sí pí-kàu khah hó. Thâu-khak thiàⁿ sī in-uī hoat-jia̍t ê koan-hē. Goá ka-kī bô niû thé-un, só͘-í m̄-chai-iáⁿ ū jia̍t nā-tiāⁿ. Che sī lim chuí lâi ê mâu-pēng, sī kàu-hoē ê tiúⁿ-ló siông-siông khǹg goá lim chuí, só͘-í oh the-sî, tuì án-ni tì lâi ê pīⁿ. Taⁿ hó, kàu chia. Pêng-an." (Chit tiuⁿ phoe goá ū pó-chûn). Kàu-hoē ê bo̍k-su á-sī tiúⁿ-ló, sī sìn-tô͘ só͘ chun-kèng, só͘ sìn-iōng ê; in ê oē chin tāng, só͘-í m̄-thang bô chhim siūⁿ, chiū chí-tō hoē-iú. In tio̍h ū sio̍k-lêng ê tì-huī, tio̍h ū it-poaⁿ ê siông-sek kap tì-sek. Kan-ta kám-chêng-tek ê thiàⁿ sī bô kàu-gia̍h.
Siōng-tè chhòng-chō lán ê sin-khu chin kî-biāu, chhuì-ta chū-jiân ài lim chuí, ū chuí ê sî, chīn-liōng oē lim hit sî sin-khu só͘ su-iàu ê hūn-liōng. Chi̍t sî lim kàu 7 ha̍p, chhiau-kè hit sî sin-khu só͘ su-iàu ê hūn-liōng, uī oē kan-khó͘, sin-thé ke tāng-tàⁿ, cheng-sîn bô sóng-khoài. Sui-jiân lim kú chiâⁿ si̍p-koàn, m̄-chai kan-khó͘, kî-si̍t sī put chū-jiân, só͘-í ū chi̍t ji̍t tuì chia lâi ê mâu-pēng hoat-pauh ê sî, hit ê lī-hāi sī boē thang siat-sióng ê. (Chham khoàⁿ téng-bīn ê phoe).
III. Kiat-lūn.
- a) Lán tio̍h chiàu su-iàu ê hūn-liōng lâi ēng chuí. Su-iàu ê hūn-liōng sī joā-choē ah? Chhit ha̍p á-sī chi̍t táu? Goá siūⁿ m̄-bián hiah kín-tiuⁿ lâi mn̄g chit khoán būn-toê, Siōng-tè chhòng-chō lán ê sin-khu chin hó-sè, ke lim khah choē, uī oē kan-khó͘. Lim sin-khu só͘ su-iàu sek-tòng ê hūn-liōng ê sî, jio̍k-thé khin-sang, cheng-sîn sóng-khoài. Tī Tâi-oân chuí chin hong-hù, nā chhuì-ta, chiàu só͘ su-iàu ê hūn-liōng, suî-sî oē thang tit-tio̍h, só͘-í m̄-bián chi̍t pái koàn 7 ha̍p. Koh-chài Tâi-oân ū chuí-hun hong-hù ê ké-chí chin-choē, chhin-chhiūⁿ si-koe, ông-lâi, kam-á, iū-á, kam-chià téng, kî-thaⁿ iā ū le̍k-tāu-thng, tiⁿ bê, han-chû-thng, lóng sī chuí-hun choē koh sio̍k ê mi̍h-kiāⁿ.
- b) "Lim chuí tī bān pīⁿ" sī bê-sìn. Bô chi̍t hāng mi̍h sī bān-lêng ê. Chîⁿ m̄-sī bān-lêng, hé iā m̄-sī bān-lêng, chuí iā m̄-sī bān-lêng. Só͘-í ēng chuí beh i bān pīⁿ beh thài ū lí-khì? Kok chéng ê pīⁿ-chèng ū i te̍k-sû ê goân-in, liâu-hoat kap io̍h. M̄-thang siū bê, beh ēng chuí lâi choè i-tī bān chèng-thâu ê io̍h!
- c) Kàu-hoē tuì "lim chuí tī bān pīⁿ" ê soan-thoân tio̍h hū-chek.
Sui-jiân Tiong-hoē, Tāi-hoē, Chóng-hoē bô chèng-sek soan-thoân, chóng-sī só͘ sio̍k ê kàu-hoē, bo̍k-su, tiúⁿ-ló, sìn-tô͘ teh chióng-lē lâng lim chuí tī pah pīⁿ, koh ū pháiⁿ ê kiat-kó it-ti̍t teh hoat-hiān, só͘-í choân-thé ê kàu-hoē eng-kai ài hū-chek, tek-khak m̄-thang tìⁿ m̄-chai-iáⁿ. Só͘-í tē it, kàu-hoē ê chú-náu ki-koan ài koáⁿ-kín tuì kàu-hoē pò-choá, á-sī ēng pa̍t khoán iú-hāu ê hong-hoat kìm-chí "lim chuí tī bān pīⁿ" ê soan-thoân. Tē jī, kàu-hoē tio̍h kín chhiáⁿ i-seng á-sī êng-ióng choan-ka, tī káng-ián-hoē, tī pò-choá-siōng, koan-hē chit hong-bīn lâi siān-tō bo̍k-su, tiúⁿ-ló kap sìn-tô͘.
Tāi-chì sī koan-hē sìⁿ-miā ê sū, kàu-hoē nā bô koáⁿ-kín hū-chek siat-hoat, āu-lâi siū siā-hoē lâng, á-sī bó͘ hong-bīn ê lâng ê thí-chhiò kap kong-kek ê sî, hit ê āu-lâi ê kiat-kó, sī boē thang siat-sióng ê.
Goân-lâi sī ài ēng Kok-bûn tâu-kó tī Thian-kiâu, kiaⁿ-liáu gāi-tio̍h lán kàu-hoē ê miâ-siaⁿ, só͘-í ēng pe̍h-oē-jī chhut tī Kàu-hoē Kong-pò lâi siok-siáu tho̍k-chiá ê hoān-uî, chiū-sī hān tī lán Tiúⁿ-ló kàu-hoē ê sìn-tô͘.
Choè-āu ài seng-bêng ê, chiū-sī goá m̄-sī beh phò-hāi Sam-oa̍t khì-gia̍p kong-si, á-sī Thian-kiâu sin-bûn-siā boē kè-lū-pó ê seng-lí, chiah lâi siá chiah ê. Kè-lū-pó sī bûn-hoà khì-kū, nā choè oē kàu ê lâng, boé lâi ēng chin hó, chóng-sī m̄-thang boé lâi choè lim chuí tī pah pīⁿ ê lō͘-ēng.
Bîn-kok 53 nî 4 ge̍h 8 ji̍t.
Phian-chiá chù: Lán lóng chai choè-kūn chám-jiân choē lâng kó͘-bú lâng chia̍h chuí, kóng, Tuì chia̍h chuí oē i pah hāng pīⁿ, koh oē thang choè thoân tō-lí ê ki-hoē. Chóng-sī tī chia ū Keh Bo̍k-su ê hoán-tuì ê ì-kiàn, tha̍k khí-lâi siong-tong ū lí, só͘-í chhut tī chia. Tuì chit chân, nā ū lâng ū koh-khah hó ê ì-kiàn kap keng-giām, kó-jiân oē thang lī-ek lâng ê, iā hoan-gêng lâi lo̍h pò.
