Sèng-toē Pa-le̍k-su-thèng
Tiō Thian-chû
1968.04.15 1028 hō P.4
Khoân-kéng
Le̍k-sú-ka kóng, tī sè-kài ū 4 uī bûn-hoà ê hoat-siⁿ-toē, tián-khui tī toā-hô piⁿ:--Chiū-sī j Hông-hô hoāⁿ ê Tiong-kok bûn-hoà. k ìn-tō͘ hô-hoāⁿ ê ìn-tō͘ bûn-hoà. l Pek-la̍t toā-hô ê Pa-pí-lûn bûn-hoà. kap m Nî-lô hô-hoāⁿ ê Ai-ki̍p bûn-hoà. Sèng-keng só͘ kì-chài ê"Sè-kài"thiⁿ-ē, i ê hoān-uî sī sio̍k tī 3,4 nn̄g toē-khu ê sū, kap 1,2 nn̄g toē-khu bô koan-hē. Kàu tī Sin-iok sî-tāi, hoān-uî ū khah khoah, in-uī Lô-má tè-kok ū koán Se Au it-tāi, só͘-í chit nn̄g toē-khu í-goā kàu tī Sū-pan-ngá, che sī Kū-iok só͘ bô ê.
Toà tī chit nn̄g toā-khu ê lâng, í-keng thoat-lī iû-bo̍k（游牧）sî-tāi chìn-ji̍p lông-gia̍p sî-tāi, in í-keng tiāⁿ-tio̍h toà tī chia, gián-kiù keng-choh ê sū, ngó͘-kok, ké-chí thang siu-sêng, bô hoân-ló iau-gō. Chhin-chhiūⁿ sio̍k-gú kóng,"I si̍t chiok, jî hō͘ ti lé-gî"（衣食足,而後知禮儀）. Chiū-sī kóng oē tit chia̍h-pá chhēng sio, chiah ū gián-kiù ê sî-kan, án-ni bûn-hoà chiū hoat-ta̍t khí--lâi. Chóng-sī che sī chit toē-khu ê chi̍t sió pō͘-hūn nā-tiāⁿ, khah toā pō͘-hūn sī sio̍k tī soa-bô͘, soaⁿ-tē, chí-ū hô-liû ê toē-he̍k ha̍h tī keng-choh.
Phì-jū lâi kóng, Ai-ki̍p chí-ū Nî-lô ê iân-hoāⁿ soè koh tn̂g ê toē-he̍k, ná-chún chi̍t tiâu chhiⁿ-sek ê toà, chit tiâu soè koh tn̂g ê chhiⁿ-toà í-goā, chiū-sī tām-âng-sek hoe-kong-gâm ê chio̍h-gâi（石崖）, soa kap chio̍h-thâu nn̄g--á kài chāi hit tiong-kan. Tang-hng ê Hi-tí-kiat hô kap Pek-la̍t hô, chia iā sī iân-hô ū soè tn̂g ê le̍k-toē-tài. Chit nn̄g tiâu hô tiong-kan ê thó͘-toē, chū chá kiò-choè Bí-só͘-pho-tāi-bí, chia sī chin puî ê thó͘-toē, tang-bīn sī Pho-su ê soaⁿ-á têng-têng tha̍h-tha̍h, sai-bīn sī chiap A-la̍t-pek soa-bô͘. iân hô sī puî koh o͘, ū seng-sán-le̍k ê thó͘-toē; kap soa-bô͘, soaⁿ-lun chin hun-bêng keh-khui.
Chha-put-to tī 6500 nî（B.C. 4500 nî）chêng, chit nn̄g ê soè koh tn̂g ê thó͘-toē chiū hoat-siⁿ bûn-hoà chhut-lâi. Chiū-sī tuì tēng-chū-chiá（定住者）khí thê-hong（堤防）, uī-tio̍h koàn-ak thó͘-toē khui chuí-kau, he̍k-sī uī-tio̍h thiu-chuí hō͘ i ta, chiū khai-sì khui ūn-hô. Chiah ê hô-chuí oē hō͘ thó͘-toē chin puî, iā tī chia oē thang khai-khún ún-chuí chhân. Hô-chuí muí nî oē tiòng, iū-koh khoe-lō͘ oē piàn-keng, soà lâu chin toā ê chiau-toē（沼地）. Toà tī chia ê chū-bîn, uī-tio̍h beh tî-hông chuí hāi, tio̍h ài khí thê-hong, iā uī-tio̍h beh pâi-chuí（排水）, chiū tio̍h ku̍t ūn-hô.
Chhin-chhiūⁿ chit khoán ê toā kang-sū, m̄-sī ko͘-toaⁿ chi̍t kháu-chàu, á-sī chi̍t cho̍k ê lâng só͘ choè oē tit kàu. Só͘-í chiū gián-kiù tio̍h án-choáⁿ iūⁿ kiú-ha̍p chèng-lâng ê khuì-la̍t lâi choè. iū-koh kè-e̍k kiàn-siat thê-hong, pâi-chuí lō͘, ūn-hô ta̍k hāng ê kang-chok, tek-khak tio̍h ióng-sêng ki-su̍t-chiá. Chhin-chhiūⁿ án-ni ū chèng-hú, ū hoat-lu̍t ê siā-hoē ê chûn-chāi, sī tiōng-iàu ê sū, to͘-chhī kok-ka（都市國家）chū-jiân sêng-li̍p.
Tuì Bí-só͘-pho-tāi-bí kap Ai-ki̍p ê chi-phoè-chiá ná kú ná kiông, tī pêng-hô ê sî, á-sī chiàn-cheng ê sî, tāi-ke ná saⁿ chiap-kūn. Put-kò bô-lūn sī lú-hêng-chiá, á-sī kun-tuī siūⁿ beh hoâiⁿ-toān chit ê bô chuí chháu ê A-la̍t-pek soa-bô͘, che m̄-sī iông-īⁿ ê sū. Chí-ū nǹg kè Sū-lī-a soè tn̂g ê soaⁿ-kok kàu Toē-tiong-hái-hoāⁿ, chiū-sī iân Pa-le̍k-su-thèng ê hái-hoāⁿ pêng-iá chhú lō͘（取路）lo̍h lâm ji̍p Ai-ki̍p. Tī iáu-bē ū le̍k-sú í-chêng, Pa-le̍k-su-thèng chiū choè Bí-só͘-pho-tāi-bí, Ai-ki̍p nn̄g toē-khu ê lio̍k-kiô（陸橋）, iā sī kó͘-chá sè-kài kau-thong ê iàu-lō͘, kap hù-kūn ê thó͘-toē saⁿ pí, chit só͘-chāi iā sī puî ê thó͘-toē, in-uī lio̍h-á oan-oan, só͘-í kiò-choè Poaⁿ-ge̍h-hêng toē-tài（半月形地帶）. Tuì án-ni Pa-le̍k-su-thèng, Sū-lī-a ê chū-bîn, chiū ū chiap-chhiok Bí-só͘-pho-tāi-bí kap Ai-ki̍p ê hong-sio̍k, si̍p-koàn su-siúⁿ ê ki-hoē lah!
Tī chia goá ài kiông-tiau chi̍t-hāng: Bô-lūn Bí-só͘-pho-tāi-bí, Ai-ki̍p, á-sī kî-û ê kok-ka, lóng sī to-sîn-kàu（多神教）, in só͘ ho̍k-sāi ê sîn iā chin loān lâi, oan-ke, oàn-tò͘, ta̍k-hāng to oē; chí-ū Hi-pek-lâi lâng sī kong-tō chèng-gī ê To̍k-it sîn kàu, che m̄-sī sì-uî ê kok-ka só͘ thang pí-gí ê só͘-chāi.
Ai-tiân lo̍k-hn̂g
Goá soè-hàn tha̍k Chhòng-sè-kì chiū tha̍k tio̍h Siōng-tè chhòng-chō thiⁿ, toē, bān-mi̍h kap lâng, hō͘ i toà tī Ai-tiân（Eden）lo̍k-hn̂g, chiū teh siūⁿ chit ê Ai-tiân lo̍k-hn̂g tī tó-uī? Goán pa-pa sī thoân-tō-su, mn̄g i , i iā m̄-chai Ai-tiân tī tó-uī? Ai-tiân sù sî iú put siā chi hoa, pat chiat iú tiông chheng chi chhó（四時有不謝之花,八節有長青之草）, ké-chí hoe-ba̍k put-sî ū, oán-jiân Tiong-kok lâng thâu-náu lāi put-sî teh siūⁿ ê sian-kéng. Tàu-tí Ai-tiân tī tó-uī? Bô lâng chai, lóng sī teh ioh nā-tiāⁿ. Ū lâng kóng, tī Pak-ke̍k, ū lâng kóng tī A-hui-lī chiu ê lâm-pêng. Ū lâng kóng tī Ò-tāi-lī-a chiu ê soa-bô͘, ū lâng kóng tī Bông-kó͘ ê A-ní-thài soaⁿ hù-kūn. Ū lâng kóng sī tī Pek-la̍t, Hi-tí-kiat nn̄g tiâu toā-hô ê chuí-goân toē A-lú-me̍h-lí-a（Armeria）. Ū lâng kóng sī tī lâm A-la̍t-pek, á-sī ìn-tō͘ Hù-lân-ná ê Su-bí soaⁿ téng.
Kàu 19 sè-kí, tī Bí-só͘-pho-tāi-bí ê Li̍p-hù-ní（Nippur）, ū lâng chhē tio̍h Siat-hêng bûn-jī pi（楔形文字碑）, chiū siông-sè gián-kiù jī-bú jī-kù ê ì-sù. Chit tè chio̍h-pi ū kì-chài thiⁿ-toē chhòng-chō kap toā-chuí hoán-lām ê sū. Chit hô-kan chi toē Bí-só͘-pho-tāi-bí ê pêng-goân khah siông kiò-choè Ai-lîn（Edin）. Nā án-ni Ai-tiân kap Ai-lîn（Eden,Edin）cheng-chha bô joā-choē. Só͘-í kūn-lâi ha̍k-chiá lóng phah-sǹg sī tī Pek-la̍t Hi-tí-kiat nn̄g tiâu ê tiong-liû, hô kan chi toē, Bí-só͘-pho-tāi-bí.
j 吾珥。k 立富爾。l基士。m巴比倫。n哈蘭。o耶利哥。p 耶路撒冷。q希伯倫。r別示巴s 阿加巴彎。11 西乃山。12 尼羅河三角洲 。
Toā hông-suí（大洪水）
Tī toā kang-hô ê hù-kūn, ta̍uh-ta̍uh ū chuí-chai, che sī put-lêng bián-tit ê sū. Tiong-kok Giâu-tè ê sî-tāi iā ū choè toā-chuí saⁿ nî kú. Tit-tio̍h Ú- chin gâu koh khûn-bián, chuí-chai tī-lí hó. Che sī N̂g-hô ê chuí-chai, N̂g-hô ê toē-khu ê lâng lóng siū chai-hāi.
Koan-hē chhòng-chō ê kò͘-sū, kó͘-tāi toà tī Bí-só͘-pho-tāi-bí ê So͘-be̍k-liân lâng（Sumerian）,Pa-pí-lûn kap A-su̍t lâng lóng ū kò͘-sū thoân-soat. Put-kò in ê thoân-soat kap Kū-iok Chhòng-sè-kì só͘ kì-chài chong-giâm tông-hông ê sú-si̍t toā-toā bô sio-thâng, hiah ê kò͘-sū ê loē-iông sī sìn to-sîn-kàu ê, siōng-chhiáⁿ chhiong-moá boē sìn tit ê sū, khí-goân sī bô sio-thâng, tī chia m̄-bián kóng, chí-ū toā hông-suí ê sū kap Sèng-keng khah ū koan-hē, hō͘ lán sió-khoá chai mā hó. Thoân-soat ê tiong-kan, tī Li̍p-hù-ní（Nippur）ê chi̍t keng biō-lāi ê chheh-pâng tiong, ū hoat-kiàn. Chiàu só͘ kì-chài, toā-chuí ê kî-kan sī 7 ji̍t nā-tiāⁿ, í-āu koh tuì Pa-pí-lûn lâng ê chhiú tiong tit-tio̍h chi̍t siú chin tn̂g Kiat-le̍t Pa-be̍k（Gilgamesh）ê sú-si（史詩）. Toân-soat sī kóng, Chiòng sîn chū-chi̍p khui hoē-gī, ū khoài siū-khì ê sîn Bê-ní（Bel）thê-gī ēng toā-chuí châu-bia̍t sè-kài ê jîn-luī. Chóng-sī Tì-huī ê sîn, ēng chit chân sū tuì siān-sū O to-ná-pi̍t-hi-tin（Utnapishtim）thok bāng, kah i tio̍h chō-chûn, iā tio̍h toà oa̍h-mi̍h chiūⁿ chûn siám-pī chuí-chai. Thài-iông sîn Sa-ma-su iā lâi tàu chō. Tng O-to siān-sū toà i ê chhe-chhiap chú-lú kap tōng-bu̍t ji̍p chûn liáu, hong-hō͘ kè-sio̍k 6 mî ji̍t, kàu 7 ji̍t kè hō͘ chê, chuí chiū chiām-chiām siau. Hit tiong-kan iā ū pàng chíⁿ-á, o͘-a chhut-khì thàm khoàⁿ chûn goā ê chêng-hêng. Kàu chhut-chûn liáu-āu, O-to siān-sū thâi iûⁿ-á hiàn sio-chè, chèng sîn-bêng kú-kú bô phīⁿ-tio̍h phang-bī, chím-má phīⁿ-tio̍h sio bah ê phang-bī, lóng chông-lâi, chhin-chhiūⁿ hô͘-sîn kui toā tīn poe-lâi, chí-ū hit ê khoài siū-khì ê sîn m̄-lâi, teh siūⁿ beh chó͘-gāi hiah ê beh chhut chûn ê lâng. Kai-chài Tì-huī ê sîn piáu-sī, i m̄-sī hián-jiân lāu-siat hoē-gī ê pì-bi̍t, sī tī bāng-tiong kā i kóng, bô phah-sǹg i ū sìn. Khoài siū-khì ê sîn, tuì án-ni chiah hoaⁿ-hí, chún O-to siān-sū kap i ê ka-cho̍k toà Pek-la̍t toā hô-hoāⁿ.
Toā-chuí sī Chú-chêng 3000 goā nî ê sū. Thoân-soat sī A-pek-lân sî-tāi Su-be̍k-ní lâng ê thoân-soat, sī to-sîn kàu-tô͘ ê thoân-soat, in ê sîn-bêng chhin-chhiūⁿ gín-ná oē oan-ke, chit-chêng lóng chiâu-pī. Lán Sèng-keng só͘ Kì-chài ê Iâ-hô-hoa sī kong-tō chèng-gī ê Siōng-tè, siúⁿ siān hoa̍t ok, lóng chiàu kong-pêng. Kó-jiân ū toā hông-suí im bia̍t sè-kài á bô? Goá soè-hàn tha̍k Kū-iok ê sî, chiū khí chi̍t ê gî-būn, chuí ū im kàu lán Tâi-oân á bô? Kàu khah toā-hàn khì hù Pí-lí-á-hoē, iû-goân ū hoē-iú khí-lâi sûn-būn, Kai-sat A-kó͘-sū-tok bēng-lēng"thiⁿ-ē"chō ke-kah, lán Tâi-oân ū chō á bô? Ū chi̍t uī sian-siⁿ khí-lâi kè-seh, tī chia só͘ kì ê"thiⁿ-ē"m̄-sī chí sè-kài 5 toā chiu, sī chí Lô-má só͘ koán ê kok-lāi, chiū-sī in só͘ chai só͘ bat ê toē-hng nā-tiāⁿ. Sio-siāng-khoán"toā-chuí"im-bia̍t"sè-kài"che iā sī in só͘ bat lóng-chóng ê toē-hng nā-tiāN. Kiám kó-jiân ū hiah-nih toā ê chuí-chai? Che iā sī lâng kú-kú teh gián-kiù ê būn-toê.
