Sèng-toē Pa-le̍k-su-thèng
Tiō Thian-chû
1968.05.15 1030 hō P.16
Tī 1929 nî 3 ge̍h kan Chiok-sū Gô͘ Lia̍t（Sir Leonard Noolley）, tng teh chhē kó͘-chek ê sî, ū kàu A-pek-lân ê chhut-siⁿ toē Gô-ní（Ur吾珥）siâⁿ, chiàu i tiau-cha, tng A-pek-lân iáu-bē lī-khui i ê pún hiuⁿ-lí ê sî, chit ê Gô͘-ní siâⁿ í-keng sī chi̍t ê siong-tong hoat-ta̍t bûn-bêng ê siâⁿ-chhī. Gô͘-ní sī Su-be̍k-ní lâng ēng chng-á thia̍p chiâⁿ ê chi̍t chō siâⁿ-chhī. Tng i tī chi̍t uī chhiûⁿ-piⁿ teh ku̍t, i hoat-hiān ku̍t kàu 9 chhioh chhim ê sî, ū chi̍t chân sī chhiong-chek（沖積）ê toē-chân, in-uī téng-bīn chân sī tui-chek phoà-phìⁿ（khan-á, oe-á, oáⁿ téng）kap pùn-sò, chóng-sī chit chân chhiong-chek toē-chân sī chin chheng-khì ê liâm-thô͘-chân, ku̍t kuí-nā uī lóng sio-siāng, che bêng-bêng sī toā-chuí só͘ chhiong-chek, m̄-sī hô-chuí lâu-lâi ê toā-chân, iok-lio̍k ū 8 chhioh koân. Koh ku̍t lo̍h khì chiū bô sio-siāng lah! sī kap téng chân sio-siāng ê chio̍h, huî ê khì-khū kap pùn-sò. Chit ê liâm-thô͘ toē-chân, nā m̄-sī piáu-sī chō-sêng le̍k-sú tiong-toān ê goân-in, iā khó-í piáu-bêng le̍k-sú liân-sio̍k ê kò-thêng tiong, ū chi̍t pái tiong-toān ê pîn-kù. In-uī liâm-thô͘ téng ê toē-chân sī teh seh-bêng Su-be̍k-ní-jîn(jiû)（Sumerian）ê bûn-hoà seng-oa̍h chiām-chiām hoat-tián ê keng-kè, nā-sī ē-bīn chân sī chi̍t khoán ê hūn-ha̍p bûn-hoà, che m̄-nā sī chèng-bêng liâm-thô͘ chân, téng-ē ê bûn-hoà bô sio-siāng, iā sī piáu-sī ē-chân bûn-hoà oân-choân bia̍t-choa̍t. Chit ê toē-chân ê chhim koh khoah, piáu-bêng m̄-sī hô-liû ê chhiong-chek chō-sêng, sī chi̍t pái khoah koh toā ê hông-suí liû-nî（洪水流泥）lâi khàm-ba̍t ê. Bô joā-kú koh ū chi̍t uī Lân-tùn（Prof Langton）Kàu-siū, iā pò-kò i tī lī Gô-ní 4 pah Eng-lí ê Ki-sū（Kish）iā ū hoat-kiàn oân-choân sio-siāng ê sū-si̍t. Liâm-thô͘-chân ê sî-kî iā sio-tâng, chha-put-to sī Chú-chêng 3400-3200 ê tiong-kan. Nā tuì chiah ê sū-si̍t lâi khoàⁿ Chhòng-sè-kì só͘ kì-chài Lô-a ê toā chuí hoàn-lām chiū m̄-bián giâu-gî, tek-khak sī ū ê.
Eng-kok phok-bu̍t-koán ê Pek-kî Chiok-sū（Sir, E.W.Budge）ū kóng lūn toā chuí ê thoân-soat, Pa-pí-lûn lâng, Su-be̍k-liân lâng, A-su̍t lâng ê le̍k-sú siōng, thoân-pò͘ chiah-nih khoah, le̍k-tāi siong-thoân chiah-nih kú lâi khoàⁿ, it-tēng ū le̍k-sú sū-si̍t ê kun-kù. Sui-jiân tī in ê le̍k-sú tiong só͘ kì-chài sī kán-lio̍k nā-tiāⁿ, lóng ū kì-chài Chhut Ai-kip-kì ê sū, che iā sī ū sū-si̍t ê ki-chhó͘ choè kun-kù, chhin-chhiūⁿ hông-suí ê thoân-soat tâng chi̍t iūⁿ, khó-í toàn-giân. Kî-thaⁿ So͘-liân ê ha̍k-chiá iā ū thàm tio̍h choē-choē hông-suí sî-tāi ê chèng-kù.
Hông-suí ê hoān-uî kàu taⁿ iáu-bē thiat-tí tiau-cha, só͘ kóng ê"thiⁿ-ē" "sè-kài,"chū-jiân m̄-sī pau-koat Lâm Pak A-bí-lí-ka, Hô-chiu, Lâm-ke̍k chiu, sī chí in só͘ bat só͘ chai ê toē-khu nā-tiāⁿ. Sèng-keng kì-chài phó͘ thiⁿ-ē ê ông, lóng lâi tiâu-kìⁿ Só͘-lô-bûn ông（I Ông 4:34）. Ji̍t-pún, Tiong-kok ê hông-tè, ún-tàng bô chāi-lāi. Teng Tong-san jî siáu-ló͘, teng Thài-san jî siáu thian-hā（登東山而小魯,登太山而小天下）, peh chiūⁿ Soaⁿ-tang séng ê Thài-san, thài-thó oē thang khoàⁿ tio̍h thiⁿ-ē leh! Só͘ kóng"thiⁿ-ē""sè-kài"che lóng sī khoa-tāi ê oē. Hông-suí hoàn-lān moá" thiⁿ-ē",chit ê"thiⁿ-ē"sī chí in só͘ chai só͘ bat ê só͘-chāi nā-tiāⁿ, m̄-sī chí choân sè-kài.
Chûn-tiong 8 lâng
Lô-a kap i ê hū-jīn-lâng, 3 ê kiáⁿ, 3 ê sim-pū, chi̍t ke 8 lâng, tī Lô-a 600 hè ê 2 ge̍h 17 ji̍t ji̍p chûn（Chhòng 7:10,11）. Tiong-kok ê chûn sī siá舟, chûn thâu chhiâ-chhiâ sì-sì kak-kak, tiong-ng chi̍t ê lâng teh kò 2 ki chiúⁿ, che sī siōng-hêng bûn-jī（象形文字）. 舟ê piⁿ-á koh ke八口, poeh ê chhuì, chiū pìⁿ choè soân 船. Chûn ū poeh ê thâu-chhuì, tú-hó kap Lô-a chi̍t chûn poeh ê lâng àm-ha̍p. Ná-chún Tiong-kok ê船jī teh chèng-bêng Lô-a chi̍t ke ū poeh lâng lah! In ū chún-pī lâng kap tōng-bu̍t ê niû-chháu chin-choē（Chhòng 6:21）. Tī chûn-lāi iā ū gû-lin, iûⁿ-lin, koe-nn̄g, ah-nn̄g ê seng-sàn, kàu-gia̍h thang choè in ê lō͘-ēng bô khiàm-kheh.
In ji̍p chûn kè 7 ji̍t, chiū 40 mî-ji̍t ê toā hong-hō͘, chhim-ian ê chuí-goân li̍h-khui, thiⁿ iā phoà-khiah, toā chuí chhiong-moá toē-bīn chiūⁿ, hong-chiu（方舟）phiau-liû tī chuí bīn, keng-kè 150 ji̍t āu, chuí chiah chiām siau, 7 ge̍h 17 ji̍t, chûn khoà tī A-lat-lia̍p soaⁿ（Mt. Ararat）, kàu 10 ge̍h chhoe it, soaⁿ-thâu chiah chhut-hiān. Tuì sìn kap kám-siā, in toà tī in só͘ chō ê hong-chiu lāi, sui-jiân e̍h-te̍h, iā tio̍h thun-lún, tī chûn-lāi choè in ta̍k lâng só͘ eng-kai tio̍h choè toā tōng-bu̍t-oân ê kang. uī-tio̍h ài chai goā-kài ê chōng-hóng, tio̍h pàng oē pe ê chiáu chhut khì thàm khoàⁿ, o͘-a, chíⁿ-á, tē 3 pái só͘ pàng ê chíⁿ-á bô tò-lâi, Lô-a chiū chai, in koh tiàm chûn-lāi bô kú lah? Kàu 2 ge̍h 27 ji̍t, Siōng-tè chiū bēng-lēng Lô-a kap i ê hū-jîn-lâng, kiáⁿ-jî, sim-pū lī-khui toā chûn.
khēng choè éng-oán ê iok
Lô-a kap hāu-siⁿ Siám, Hâm, Ngá-hut, hū-jîn-lâng sim-pū lóng chhut toā chûn, Lô-a uī-tio̍h chi̍t ke ê lâng hiàn sio-chè hō͘ Iâ-hô-hoa, Iâ-hô-hoa kàm-la̍p i ê sêng-sim sêng-ì, chiok-hok hō͘ in siⁿ-thoàⁿ chhiong-sēng, chhiong-moá toē-chiūⁿ. Hō͘ in ū koân-pèng thang koán-sok kok chióng ê pe khîm cháu-siù, liân chuí-lāi ê hî, hê, chuí-cho̍k iā kau tī in ê chhiú, tû chia̍h huih í-goā, thang chia̍h ta̍k hō ê bah（í-chêng chí ū chia̍h chhài-se）（Chhòng 3:18）. Iâ-hô-hoa phiⁿ tio̍h sio-chè ê phang-bī, iā koat-ì bô beh koh chiù-chó͘ thó͘-toē, iā bô beh ēng khēng chhut-hiān tī poàⁿ thiⁿ, choè li̍p-iok ê kì-hō（Chhòng 9:12-17）. Goá soè-hàn ê sî, chin ài khoàⁿ khēng, in-uī ū ta̍k téng-hō ê sek-chhái chin suí. Tâi-oân sai-hái hoāⁿ ê hā-thiⁿ, ē-po͘-sî soaⁿ-kha lo̍h sai-pak-hō͘, sai ji̍t chhiâ chiò, kng-soàⁿ ji̍p tī bū-nih, chiū pìⁿ-choè khēng. Tuì Sèng-keng lán bat"khēng"sī Siōng-tè kap lâng li̍p-iok ê kì-hō. Khoàⁿ tio̍h khēng chiū kì-tit Siōng-tè bô beh koh ēng toā chuí bia̍t-bô sè-kan. Thang pí-phēng lán nā tit-tio̍h Iâ-so͘ thè-sio̍k lán ê choē, chiū lán put-tì bia̍t-bô.
Lông-hu chi ka.
In chhut toā chûn, choè seng choè ê sī hiàn-chè hō͘ Siōng-tè, kám-siā I ê kiù-un, tē jī ài choè ê, chiū-sī tio̍h khai-khún thó͘-toē, chai chèng gō͘-kak, in iáu ū chéng-chí thang iā chéng, tán kàu sêng-se̍k chiū thang siu-sêng. Ka-thiok iā koai-koai toà in tau thoân chéng siⁿ-thoàⁿ. Lô-a iā sio-liân-soà choè a-kong, toā chuí āu Lô-a iáu oa̍h 350 nî. Tī chit tiong-kan hoân-si̍t chin kín, jîn-kháu ti̍t-ti̍t cheng-ka, chiah ê lóng sī Lô a ê kiáⁿ-sun, iā sī jîn-luī ê chó͘-sian.
Lô-a m̄-chai tuì tó uī tit-tio̍h phû-tô-chéng, chèng liáu sêng-chek chin hó. Soà keng-êng phû-tô-hn̂g, m̄-nā ū thang chhiⁿ chia̍h, soà ū thang pha̍k koaⁿ, soà hoat-bêng chè chiú ê hong-hoat. Lô tek sui sī hó lâng, nā-sī in-uī phû-tô-chiú chin hó lim, khoàⁿ kah ba̍k, lim kah chhuì, lim liáu soà chiú-chuì, chit sî m̄-chai thiⁿ kap tē, lō͘-thé（裸體）tó teh khùn, bô phài-phoe tē 2 hāu-siⁿ Hâm-á khoàⁿ tio̍h, chhut lâi pò hiaⁿ-tī 2 lâng chai lāu-pē ê sit-tek. Hiaⁿ-tī Siám kap Ngá-hut 2 lâng keng-thâu moa saⁿ tò-thè kiâⁿ khì khàm lāu-pē ê chhiah-thé soà pó-siú pì-bi̍t. Phah-sǹg sī Hâm-á ê kiáⁿ Ka-lâm khah chih-chuh, ēng chit chân sū pò hō͘ pa̍t lâng chai. Lô-a āu lâi chhâ chai chit chân sū, toā-toā bô hoaⁿ-hí Ka-lâm kóng,"Ka-lâm tio̍h siū chiù-chó͘. I beh choè i ê hiaⁿ-tī ê lô͘-po̍k ê lô͘-po̍k"koh kóng"Tio̍h o-ló Iâ-hô-hoa Siám ê Siōng-tè. Ka-lâm choè Siám ê lô͘-po̍k. Goān Siōng-tè hō͘ Ngá-hut hoat-tián. Hō͘ i tiàm tī Siám ê pò͘-pîⁿ, Ka-lâm iā choè i ê lô͘-po̍k."（Chhòng 9:25-27）. Lô-a hióng siū 950 hè（Chhòng 9:29）. Lán tha̍k chit ê kò-sū, oē thang choè hò͘ chiú ê lâng ê kàm-kài, chiú-chuì m̄-nā oē chhiah-sin lō͘-thé sit-lé nā-tiāⁿ, iā sī huí-hoāi ka-tī ê seng-khu, ná chún Ka-tāi-lia̍p hoān tio̍h kuí ê lâng chi̍t iūⁿ（Khó 5:8）, tio̍h chin soè-jī chit hāng sū. Lâng ū kè-si̍t, ū m̄-tio̍h, lán kā i soan-iông hō͘ pa̍t lâng chai, che koh-khah jîn-ài ê lâng bô pò-iông lâng ê pháiⁿ. Hoān chit khoán choē ê lâng, tio̍h choè lô͘-po̍k ê lô͘-po̍k, iā sī tong-jiân ê sū.
A-la̍t-lia̍p soaⁿ
Chiàu Chhòng-sè-kì só͘ kì-chài, chit chiah hong-chiu sī khoà tī A-la̍t-lia̍p soaⁿ. Hiān-chāi tī sió A-sè-a Hek-hái kap Lí-hái ê tiong-kan, ū chi̍t ê A-mí-nî-a kiōng-hô-kok（Armenia Rep）sī sio̍k So͘-liân. Lâm-sì ū chi̍t ê soaⁿ kiò choè A-la̍t-lia̍p soaⁿ, koân 5211 kong-chhioh（17196.3 chhioh）, chiah ê lâng kiò i choè Ko-i-nu, ì-sù sī Lô-a soaⁿ. Chiah-nih koân ê soaⁿ, kui nî lóng hō͘ seh khàm teh, pe̍h bông-bông, jîn-luī beh cháiN-iūⁿ tī chia seng-oa̍h leh! Beh cháiⁿ-iūⁿ tī chia khai-khún choh-sit leh! Toā chuí í-keng khàm-ba̍t toē-chiūⁿ, liân soaⁿ iā im-ba̍t bô khoàⁿ tio̍h, thài-thó oē chai chit ê soaⁿ ê miâ leh! Só͘-í lâng teh phah-sǹg sī toē miâ sio-siāng, nā-sī toē-thâu bô sio-siāng. Nā án-ni chiū khoà toā chûn ê A-la̍t-lia̍p soaⁿ tī tó-uī? M̄-chai!
