Siong-gū kap tuì-oā
Tīⁿ Liân-khun
1968.10.01 1039 hō P.6-9
Chit chām ê Sèng-keng tāi-ke lóng chin se̍k, chiū-sī Sat-kai tit-kiù ê kì-sū. Jîn-chú kàu sī beh chhē sit-lo̍h ê lâi kiù i (v. 10). Lán tī chia thang khoàⁿ "Iâ-so͘ cháiⁿ-iūⁿ teh chhē sit-lo̍h ê, soà lâi kiù i" ê chi̍t ê chin hó ê si̍t-lē. Put-kò goá kin-á-ji̍t ài tuì pa̍t ê kak-tō͘ lâi saⁿ-kap siūⁿ chit-chām ê Sèng-keng.
(1) Siong-gū ê jîn-seng.
Tī chia só ēng chit-kù siong-gū (相遇) tī Eng-gú kiò-choè enco͘nter. Tī Sat-kai ê kò͘-sū tiong tē-it iàu-kín ê chiū-sī i ū kap Iâ-so siong-gū, saⁿ tú-tio̍h. Tuì chit ê jîn-keh ê siong-gū sán-seng sin ê koan-hē, chiū-sī Sat-kai ê hoé-kái, koat-ì, kap Iâ-so͘ ê kiù-sio̍k. New York ê Hia̍p-hô Sîn ha̍k-īⁿ (Union Seminary) í-keng koè-sin khì chin chhut-miâ ê L. J. Sherrill kàu-siū só͘ tù ê chheh tiong ū chi̍t pún kiò-choè "Lêng-hûn ê tò͘-cheng" (The Struggle of the So͘l), chit pún sī choan-bûn teh gián-kiù lâng it-seng ê chong-kàu sim-lí, sī hui-siông chhù-bī koh ū lī-ek ê chheh. I tī chit pún chheh soat-bêng lâng chhut-sì tī âng-eⁿ-á sî-tāi ê sim-lí, ū ēng chit kù enco͘nter (siong-gū) lâi khai-sí.
In-uī lâng it-tàn chhut-sì chiū suî-sî saⁿ-gū nn̄g hāng: (1) kap lâng ê siong-gū, (2) kap mi̍h-kiāⁿ ê siong-gū. Tī Ji̍t-pún-oē chit nn̄g-hāng lóng thang ēng "もの" lâi piáu-hiān, nā-sī Hàn-jī chiū toā-toā koh-iūⁿ. Lâng (person) sī ēng者, mi̍h-kiāⁿ (things) sī ēng 物 lâi hun-pia̍t. Tú-tú chhut-sì ê âng-eⁿ-á chiū khai-sí teh sa-Kìⁿ lāu-pē, lāu-bú, hiaⁿ-tī, chí-bē téng. Sui-jiân i iáu-kú chin soè-hàn, chóng-sī chit ê siong-gū sī ēng jîn-keh choè tiong-sim ê saⁿ-kìⁿ. Jiân-āu i chiām-chiām oē-hiáu sú-iōng mi̍h-kiāⁿ, chhin-chhiūⁿ lin-chhuì-á, lin-long-á téng. Chit-ê chiū-sī lâng kap tōng-bu̍t kun-pún koh-iūⁿ ê sū. In-uī lâng beh oa̍h tī chit-khoán jîn-keh tek kau-poê, koh chiām-chiām ha̍k-si̍p beh cháiⁿ-iūⁿ sú-iōng mi̍h-kiāⁿ lâi choè bu̍t-chit ê chú.
Chit ê siong-gū thàn i ê tióng-sêng chiū chiām-chiām khui-khoah hit ê hoân-uî(hoān-uî?); kap pêng-iú, kap sian-siⁿ ê siong-gū. Te̍k-pia̍t tī choē-choē īⁿ-sèng ê tiong-kan khì gū-tio̍h chi̍t uī beh chiâⁿ-choè i ê poàⁿ-sin ê lâng lâi chìn-ji̍p tī kiat-hun ê seng-oa̍h. Kiám- chhái chit ê siong-gū chi̍t-ji̍t beh chìn kàu kap Siōng-tè koan-hē.
Iû-thài lâng ê tiat-ha̍k-ka Martin Buber tī i ê tāi-piáu-te̍k ê chheh "I and Tho͘" ê lāi-bīn ū siông-sè kóng-khí chit ê koan-hē. I kóng lâng kap mi̍h-kiāⁿ ê koan-hē sī I and it (goá kap hit-hāng ni̍h), nā-sī lâng ê koan-hē beh chìn-ji̍p I and yo͘ (goá kap lí), koh chìn chi̍t-pō͘ lâng nā kap lâng í-siōng ê, sán-seng koan-hē ê sî, hit ê koan-hē thang kiò-choè I and Tho͘ (goá kap Siōng-tè). Lán ê ka-têng seng-oa̍h chiàⁿ-chiàⁿ teh thé-giām chit-khoán tiōng-iàu ê kok chióng siong-gū ê só͘-chāi. Ji̍t-pún ū chi̍t-uī chin chhut-miâ ê bûn-ha̍k-chiá kiò-choè 太宰治, i bat siá chi̍t pún chheh "人間失落" (lâng ê sit-keh), jiân-āu bô-kú chiū chū-sat sí-khì. Tuì án-ni chit-kù lâng ê sit-keh pìⁿ-choè chin chhut-miâ ê oē. Kin-á-ji̍t ê sè-kài sū-si̍t siōng chiām-chiām teh lō͘-hiān lâng ê sit-keh ê chōng-thài lah. Ta̍k-ji̍t ê pò-choá só͘ pò ê sī chū-sat, chêng-sat, hiong-sat; chhiúⁿ-châi bô͘-miā téng ê siā-hoē kì-sū; khah toā tī kok-chè kan iā-sī uí-tāi ê jîn-bu̍t hō͘ lâng àm-sat; kiông ê kok-ka chhim-hoân jio̍k ê kok-ka, kiông khi jio̍k. Chha-put-to tī chit-khoán sè-kan bô hoat-tō͘ thang khoàⁿ-chhut jîn-keh ê saⁿ chun-tiōng, sìⁿ-miā ê chun-kuì.
Lâng chí-ū teh kò͘ ka-kī, uī-tio̍h beh ta̍t-sêng bo̍k-tek bô kéng chhiú-toāⁿ, chhia-tó pa̍t-lâng, ka-kī tit lī-ek. M̄-kú chit-khoán ê chū-kí tiong-sim ê seng-oa̍h, choè-āu liân chū-kí iā sit-lo̍h khì, in-uī sit-lo̍h pa̍t-lâng ê só͘-chāi í-keng bô ū ka-kī chûn-chāi ê ì-gī. Ū lâng m̄-chai chit ê chin-lí, chí-ū kè-sio̍k teh tui-kiû bu̍t-chit ê hong-sēng, chit sè-kan ê hióng-lo̍k. Chóng-sī tī chit-khoán seng-oa̍h í-keng put-ti put-kak uī-tio̍h ka-kī ê lêng-hûn teh ku̍t hûn-bōng. In-uī i ê choè-lâng í-keng oân-choân sit-keh khì.
Sat-kai ê seng-oa̍h tú-tú chhin-chhiūⁿ lâng sit-keh ê khoán-sit. Chóng-sī kin-á-ji̍t chhut tī ho͘N3-kî-sim siūⁿ beh khoàⁿ Iâ-so͘; nā-sī í-āu kap Iâ-so͘ siong-gū, tuì án-ni i boē thang boán-chiok I and it ê sè-kài lah. Tī chit-chām ê Sèng-keng teh biô-siá Iâ-so͘ kap Sat-kai ê siong-gū, ū ēng chin chhù-bī ê chi̍t kù oē, chiū-sī "khoàⁿ" ê jī. Tī tē 3, 4 chat ū kóng-khí Sat-kai siūⁿ beh khoàⁿ Iâ-so͘ 3 pái, kàu tē 5 chat ū kóng-khí Iâ-so͘ kia̍h-thâu khoàⁿ Sat-kai. Tī chit nn̄g lâng ê ba̍k-chiu kap ba̍k-chiu siong-gū ê sî-chūn lâi sán-seng chit ê le̍k-sú-tek, koat-tēng-tek ê siong-gū ê sū-si̍t.
Lán muí-ji̍t ê seng-oa̍h chiām-chiām chiâⁿ-choè jú bô-êng, tuì án-ni pē-bú kap kiáⁿ-jî choè-hoé ê sî-kan jú chió. Lán m̄-chai bat liah chit ê sū choè chin giâm-tiōng á bô? Tī ka-têng lán tio̍h koh-khah ló͘-le̍k chhē-chhut sî-kan kap lán ê kiáⁿ-jî choè-hoè. In-uī Kiáⁿ-jî nā sit-lo̍h tī ka-têng ê an-choân-kám, sū-si̍t siōng sī chin thang kiaⁿ-hiâⁿ ê sū.
Sat-kai ê ba̍k-chiu kap Iâ-so͘ ê ba̍k-chiu saⁿ-kìⁿ-tio̍h, goá kóng chit ê sī hui-siông tiōng-iàu ê sū. Chóng-sī lán tio̍h koh chìn chi̍t-pō͘ lâi siūⁿ koh chi̍t-hāng chin iàu kín ê sū. Chiū-sī Iâ-so͘ kia̍h-thâu khoàⁿ i kóng, Sat-kai kín-kín lo̍h-lâi, in-uī kin-á-ji̍t goá tek-khak tio̍h tiàm lí ê ke. (v. 5). Sat-kai kè-khì sī chi̍t ê chin ko͘-to̍k ê lâng, in-uī i ê chit-gia̍p ê koan-hē lâng lóng iàm-chiān i, bô-lâng ài kap i óng-lâi; só͘-í chió-chió lâng beh kap i kóng-oē, koh-khah bô lâng ài kiâⁿ kàu i ê chhù-nih.
Nā-sī chit-chūn Iâ-so͘ chhin-sin kóng I beh kàu i ê chhù-ni̍h. Chit ê sū Sat-kai liân bîn-bāng mā m̄-káⁿ siūⁿ ê sū. Kap Iâ-so͘ saⁿ-kìⁿ, jiân-āu thiaⁿ-kìⁿ Iâ-so͘ tuì i só͘ kóng ê oē, taⁿ beh koh chìn chi̍t-pō͘ ngiâ-chi̍h I tī ka-kī ê chhù. Siōng-tè ê kiáⁿ beh ji̍p tī i ê chhù-ni̍h, kè-khì bô lâng kiâⁿ kha kàu ê só͘-chāi, Iâ-so͘ chū-hoat-te̍k kóng beh khì! Chit ê si̍t-chāi hō͘ Sat-kai tio̍h chi̍t-kiaⁿ, iā hō͘ i toā kám-kek. Só͘-í i chiū kín-kín lo̍h-lâi, hoaⁿ-hí chiap-la̍p I (v. 6). Khoàⁿ tio̍h ê lâng toā put-pêng nga̍uh-nga̍uh-liām (v.7).
Sat-kai uī-tio̍h i sim-lāi ê kám-kek, chiū khiā khí-lâi tuì Chú kóng i beh chiong châi-sán ê chi̍t-poàⁿ hō͘ sòng-hiong lâng, koh nā ū oaiⁿ lâng beh chiong sì-pē pê lâng (v.8). Sat-kai chit khoán ê koat-ì chiū-sī piáu-bêng i beh pìⁿ-choè chin sàn-hiong. Chóng-sī i kám-kak án-ni choè khah iâⁿ kè-khì ê "lâng sit-keh" ê seng-oa̍h. Sit-lo̍h châi-sán, tit-tio̍h lâng chûn-chāi ê ì-gī, i lia̍h chit ê koh-khah pó-poè.
Í-siōng ê Sèng-keng tiong ū chi̍t-kù lán tio̍h chù-ì ê chiū-sī "kóng" ê jī. Iâ-so͘ tuì Sat-kai ê chio-ho͘ ê kóng (v.5). Sat-kai hó-táⁿ piáu-pe̍k i ê sìn-gióng kap koat-ì ê kóng (v.8), choè-āu ū Iâ-so͘ soan-giân chín-kiù tī chit ê ke ê kóng (v.9). Tī chia ū chin pó-poè ê tuì-oā (dialogue). Kè-khì Sat-kai sī oa̍h tī to̍k-gú (獨語 monologue) ê sè-kài, hui-siông ê ko͘-toaⁿ kap bô-liâu. Ná-sī tuì chit-chūn khai-sí ū jîn-keh kap jîn-keh ê tuì-oā.
uī-tio̍h beh sêng-li̍p tuì-oā ê sè-kài pit-su ê tiâu-kiāⁿ (1) Nn̄g lâng ê tiong-kan tio̍h ū pêng-téng, uī-tio̍h án-ni Iâ-so͘ chiah tio̍h Tō chiâⁿ lio̍k-thé lâi chiâⁿ-choè lâng. (2) Nn̄g lâng lóng tio̍h ū jîn-keh, lâng kap mi̍h-kiāⁿ, chhâ-put-to sī bô hoat-tō͘ tuì-oā. (3) Hō͘-siong tio̍h ū kiōng-kám kiōng-bêng (共敢共鳴). (4) Tio̍h bīn tuì bīn, ba̍k-chiu tuì ba̍k-chiu chiah oē hó-hó tuì-oā. (5) Nn̄g lâng tio̍h chin-chiàⁿ pó-chhî tuì-oā, m̄-sī chi̍t-pêng ti̍t-ti̍t kóng., chhin-chhiūⁿ ián-káng ê khoán, m̄-sī tan-hêng lō͘, tek-khak tio̍h siang-hêng lō͘.
Kin-á-ji̍t tī lán ê ka-têng tiong m̄-chai ū chit-khoán ê tuì-oā á bô? Iâ-so͘ lîm-kàu sè-kan kiù-sio̍k lán, siúⁿ-sù chit ê pó-poè ê tuì-oā hō͘ lán, lán m̄-chai oē-hiáu pó-sioh chit ê á bô? Tī pē-bú kap kiáⁿ-jî ê tiong-kan, tī hu-hū ê tiong-kan á-sī ta-ke kap sim-pū ê tiong-kan m̄-chai ū sêng-li̍p chin-si̍t ê tuì-oā á-bô? Tī ka-cho̍k kan ū saⁿ-kap thó-lūn ê si̍p-koàn ê sî, goá siong-sìn m̄-bián kiaⁿ oē hoat-seng sìm-mi̍h ka-têng ê būn-toê. Bat thiaⁿ-kìⁿ ū chi̍t-uī lāu-bú teh put-pêng i soè-kiáⁿ tuì ha̍k-hāu tńg-lâi, sui-jiân ti̍t-ti̍t kā-mn̄g, chóng-sī lông(lóng?) bô beh ìn-tap lāu-bú ê chit-būn. Goá siūⁿ chit ê ū chin choē goân-in,
(1) Soè-kiáⁿ sui-jiân chin gâu thiaⁿ oē, chóng-sī i só͘ bat ê oē-gú iáu chió, só͘-í chiong só͘ keng-giām ê, só͘ siūⁿ ê beh hó-hó thoân-ta̍t chhut-lâi bô iông-īⁿ.
(2) Soè-kiáⁿ tuì í-keng kè-khì ê sū khah bô chhù-bī, in khah koan-sim iáu-boē lâi ê sū, nā-sī lāu-bú só͘ teh iàu-kín ê lóng sī koè-khì ê sū.
(3) Lāu-bú iau-kiû soè-kiáⁿ tio̍h it-chhè pò-kò hō͘ lāu-bú thiaⁿ; m̄-kú gín-ná nā kóng kàu i só͘ choè, ū sím-mi̍h khah bô tú-hó, chiū chek-sî siū lāu-bú chek-pī, án-ni gín-á í-āu chiū jú bô ài pò-kò hō͘ lāu-bú thiaⁿ.
(4) Ū sî lāu-bú chí-ū iàu-kín beh thiaⁿ gín-ná só͘ kóng; nā-sī lāu-bú lóng bô beh kóng lāu-bú só͘ siūⁿ ê sū. Ū-sî gín-ná ài mn̄g-tang mn̄g-sai, lán chiū kóng gín-á-lâng ū hī bô chhuì, án-ni chiū pìⁿ-choè tan-hêng lō͘; gín-ná chiām-chiām sit-lo̍h tuì-oā ê chhù-bī.
(5) Hiaⁿ-tī chí-bē choē ê sî, gín-ná ê tiong-kan it-tēng ū kò-sèng ê cheng-chha. Ū ê gín-ná khah gâu kóng oē, lán nā o-ló a-ché khah gâu kóng, sió-bē it-tēng m̄-jīn su, i ia̍h beh kóng kàu lô-lô so-so. Lāu-bú nā bô chù-ì kā hiâm, oē tì-sú hō͘ hit ê sió-bē sit-chì í-āu pìⁿ choê choê(choé?); bô ài kóng-oē khì, só͘-í lāu-bú tek-khak tio̍h chiâⁿ-choè gâu thiaⁿ-oē ê lâng.
(6) Koh sèng-keh siōng ū ê gín-ná khah loē-hiòng-sèng, gâu uì-sù bô ài kóng-oē; ū ê khah hoa̍t-phoat chin oa̍h-tāng ài kóng-oē, nā-sī lāu-bú siūⁿ kóng gâu kap lāu-bú kóng-oē ê gín-ná chiah sī koai-kiáⁿ, án-ni hit ê uì-sù ê gín-á chiū jú sit-chì koaiⁿ-ba̍t i ê chhuì.
Nā-sī ài hō͘ soè-kiáⁿ siông-siông kap pē-bú kóng-oē sán-seng tuì-oā, tek-khak tio̍h kiám-thó í-siōng ê goân-in, lāu-bú pún-sin tio̍h ló͘-le̍k. Goá ài pâi-lia̍t kuí hāng choè chham-khó.
(1) Tio̍h tuì kiáⁿ-jî ê giân-gú í-goā ê piáu-ta̍t lâi lí-kái in ê sim-chêng. Chhin-chhiūⁿ tuì i ê bīn-sek, seng-khu ê hêng-iông suî-sî lâi chai gín-ná ê sim-chêng. Tuì tōng-bu̍t-hn̂g tńg-lâi, nā kā mn̄g kin-á-ji̍t ū sim-sek bô? I nā chí-ū chhiò-chhiò, lán chiū chai i ū hoaⁿ-hí, só͘-í m̄-bián koh mn̄g, chiū kā kóng, "chin sim-sek ê khoán hòⁿ, án-ni chin hó, āu-pái lán chiah koh lâi-khì." Nā án-ni choè, gín-ná tek-khak hoaⁿ-hí, sim-lāi kám-siā i ê lāu-bú chai i ê sim-chêng, tuî(tuì?) án-ni cheng-ka tuì lāu-bú ê sìn-nāi-kám.
(2) Thiaⁿ gín-ná kóng oē, sui-jiân ū só͘-chāi tio̍h kiáu-chèng, m̄-thang suî-sî kóng, hoán-tńg tio̍h chhē o-ló só͘-chāi lâi kā o-ló. Tán khah bān lāu-bú kap kiáⁿ-jî ê sim oân-choân ū kiat-liân; tāi-ke hoaⁿ-hí ê sî chiah ûn-ûn-á soat-bêng, hō͘ gín-ná cha̍p-hun bêng-pe̍k lâi kā kiáu-chèng.
(3) M̄-thang ta̍k-ji̍t tńg-lâi, chiū beh iau-kiû gín-ná tio̍h pò-kò só͘ keng-kè ê; in-uī ū-sî gín-ná iā oē kám-kak chin bô ài kóng-oē ê sî. Só͘-í khah hó tán kàu i ê sim-chêng khah hó ê sî, tī saⁿ-kap chiah àm-tǹg ê sî; pē-bú lóng khoài-lo̍k saⁿ tâm-lūn ê sî; hō͘ i chham-ka tī tuì-oā ê lāi-bīn.
(4) M̄-thang chí-ū beh mn̄g i ê ha̍k-khò ê sū, khah hó tio̍h chìn-ji̍p kàu i ê seng-oa̍h ê kok hong-bīn. Goá bat kóng, m̄-chai gín-á ê lak-tē-ná lāi ū sím-mi̍h pó-poè ê lāu-bú, si̍t-chāi chin khùn-lân lí-kái gín-ná, iā bô hoat-tō͘ thang kap gín-ná kóng-oē.
Tuì Sat-kai ê sū, kóng kàu chit hong-bīn kiám-chhái siūⁿ kè-thâu, chóng-sī goá ài lán tī ka-têng hong-bīn khak-li̍p tuì-oā ê sè-kài. In-uī siong-gū tit-tio̍h ke̍k-kî pó-poè ê sū. Lán ê ka-têng ǹg-bāng oē hó-hó pó-sioh chit nn̄g hāng sū sī chhim-chhim só͘ kî-thāi.