SÈNG-KENG KÁNG-KÁI (7a)
SIŌNG-TÈ SÓ͘ PHOÈ-HA̍P Ê
Tīⁿ Liân-khun
1968.10.15 1040 hō P.3-6
Téng-kî ū saⁿ-kap siūⁿ Siong-gū ê jîn-seng kap tuì-oā ê sè-kài ê būn-toê. Taⁿ tī lán it-seng tiong chit nn̄g hāng tē it tù-hiān thang thé-giām ê chiū-sī tuì kiat-hun lâi chiâⁿ-choè hu-hū ê tiong-kan. Só͘-í kin-á-ji̍t lán tuì tē-it khí-chho͘ ê kiat-hun ê kò͘-sū lâi siūⁿ kàu Ki-tok-kàu kiat-hun-koan.
- 1) Goá só͘ siūⁿ boē chhut ê kî-biāu.
"Goá só͘ siūⁿ boē chhut ê kî-biāu ū saⁿ hāng:
Liân goá só͘ m̄chai ê ū sì hāng.
Chiū-sī eng-chiáu tī khong-tiong ê lō͘;
Choâ tī chio̍h-poâⁿ téng ê lō͘;
Chûn tī hái-tiong ê lō͘;
Lâm kap lú kau-ha̍p ê lō͘"
(Chim-giân 30:18-19).
Chim-giân kì-chiá tī chia só͘ kóng Lâm kap lú kau-ha̍p ê lō͘, si̍t-chāi sī ke̍k-kî kî-biāu ê sū. I tī chia só͘ teh pau-hâm ê sī loân-ài ê sîn-pì kap siⁿ-kiáⁿ ê sîn-pì tī-teh (Thoân-tō 11:5; Si-phian 139:13-16). Pó-lô tī Í-hut-só͘ 5 chiuⁿ soat-bêng kiat-hun būn-toê ê sî iā ū kóng, "Chit ê ò-biāu toā ah; goá kóng i, lâi chí Ki-tok kap kàu-hoē (v 32). Hun-in sui-jiân sī jîn-seng tiong ke̍k-kî phó͘-piàn-tek ê sū-si̍t, iáu-kú nā chim-chiok siūⁿ, si̍t-chāi sī chi̍t hāng siūⁿ boē chhut ê kî-biāu, siāng-sî sī chi̍t kiāⁿ ke̍k toā ê ò-biāu siāng-sî sī chi̍t kiāⁿ ke̍k toā ê ò-biāu lah. Tuì chit ê ò-biāu ū chin-choē khoán ê hong-hoat lâi khe-khó, chhin-chhiūⁿ tuì Siā-hoē-ha̍k, Seng-bu̍t-ha̍k, á-sī Kàu-io̍k-ha̍k ê li̍p-tiûⁿ oē thang chhē chhut tap-àn, chóng-sī lán choè chi̍t ê Ki-tok-tô͘ eng-kai tio̍h cháiⁿ-iūⁿ lâi lí-kái nih? Tong-jiân lán tek-khak tio̍h tuì Sèng-keng lâi chhē chhut hit ê kái-tap. Lán nā hian-khui Sèng-keng ê sî, tek-khak beh tio̍h chi̍t kiaⁿ, in-uī Sèng-keng tuì khí-thâu kàu lō͘-bé lóng ēng kiat-hun ê ò-biāu lâi soat-bêng Siōng-tè kap I ê soán-bîn ê koan-hē. Tuì Chhòng-sè-kì 2 chiūⁿ kóng-khí kiat-hun ê khí-thâu kàu Khé-sī-lio̍k 19 chiuⁿ pò lán chai Iûⁿ-ko ê hun-iân uî-chí, kî-tiong Ngá-kok choân pún, Hô-se-a su lóng sī ēng kiat-hun ê phì-jū kóng-khí Sîn jîn ê koan-hē. Sin-iok tiong Iâ-so͘ iā Siông-siông thê-khí kiat-hun ê iàu-tō, Pó-lô tī I Ko-lîm-to 7 chiuⁿ iā ū chin Siông-sè ê gī-lūn. Lán kin-á-ji̍t chí-ū tuì Chhòng-sè-kì ê thâu 3 chiuⁿ lâi saⁿ-kap siūⁿ chiū hó.
- 2) Tī Chú só͘ chiok-hok ê lo̍k-hn̂g.
Sèng-keng ê thâu chi̍t pún, Chhòng-sè-kì 1 chiuⁿ kàu 3 chiuⁿ ê tiong-kan ū kóng-khí Ki-tok-kàu kiat-hun ê tiōng-iàu chin-lí chin-choē tī-teh:
- i) Siōng-tè chhòng-chō lâm kap lú ê sū (1:26-31).
- ii) Siōng-tè tī I ê chhòng-chō ê tia̍t-sū tiong lâi chō lâm kap lú, koh kā in phoè-ha̍p chiâⁿ-choè hu-hū (2:18-25).
- iii) Chit ê tē-it tuì ê hu-hū cháiⁿ-iūⁿ tuī-lo̍h lī-khui Siōng-tè thang kiaⁿ ê kì-sū (3:1-24).
- ① Siōng-tè chhòng-chō lâm kap lú (1:26-31).
uī-tio̍h sím-mi̍h iân-kò͘ Siōng-tè lâi chhòng-chō lâm kap lú neh? Lán éng-oán boē thang chai chit ê ò-biāu, lán chí-ū chai Siōng-tè I kî-biāu ê sèng chí-ì ê tiong-kan lâi chhòng-chō lâm kap lú ê sū-si̍t nā-tiāⁿ. "Siōng-tè kóng. Lán tio̍h chō lâng chhin-chhiūⁿ lán ê siōng, chiàu lán ê khoán" (1:26). Tī chia Siōng-tè ēng ho̍k-sò͘ ê lán sī sím-mi̍h ì-sù? Ū chin-choē ké-soeh, kàu chit chūn iáu bô khak-tēng ê tap-àn. Ū lâng kóng chit ê ho̍k-sò͘ sī to-sîn-kàu só͘ lâu ê hûn-jiah (痕跡), sī pau-koat thian-kun téng thian-siōng ê chûn-chāi, ū lâng kóng sī teh piáu-hiān Sîn só͘ ū ê sio̍k-sèng, sī ông-chiá ê ho̍k-sò͘; koh ū lâng chú-tiuⁿ sī piáu-sī chun-kèng kap kèng-uì ê ho̍k-sò͘, sī Sîn chū-kí khó-lū ê ho̍k-sò͘ téng. Goá teh siūⁿ, choè hó ê tap-àn chiū-sī chit ê ho̍k-sò͘ sī teh piáu-bêng Sam-uī it-thé ê Siōng-tè ê hêng-uî. Jîn-luī ê siū chō, chū khí-thâu chiū kap it-chhè ê oa̍h-mi̍h ū oân-choân ê koh-iūⁿ, in-uī jîn-luī ū chiàu Sam-uī it-thé ê Siōng-tè ê siōng lâi chō, ū chit khoán Siōng-tè ê siōng (Imago Dei) chiū-sī jîn-luī choè toā ê kong-êng kap te̍k-koân, in-uī án-ni lâng chiah oē thang koán-lí it-chhè ê oa̍h-mi̍h (1: 26). Sèng-keng chiap-soà kóng, "Siōng-tè chiū chhòng-chō lâng chhin-chhiūⁿ I ka-kī ê siōng, chiàu Siōng-tè ê siōng chhòng-chō i; chhòng-chō in lâm-ê, lú-ê" (1:27). án-ni lâng tek-khak sī lâm á-sī lú ê chûn-chāi, bô hit hō m̄ chiâⁿ lâm, m̄ chiâⁿ lú ê chûn-chāi. Siōng-tè chhòng-chō lâm kap lú lóng chhin-chhiūⁿ I ê siōng, hit ê ì-sù sī beh hō͘ lâm kap lú tī siong-tuì koan-hē (confrontation) tiong lâi oa̍h. Chhòng-sè-kì 1:28 í-hā chiū chiok-hok lâng beh cháiⁿ-iūⁿ tī-lí bān-mi̍h, soà beh siⁿ-thoàⁿ choē-choē. án-ni í-keng ū kóng-bêng chhòng-chō lâm lú ê ò-biāu kap kiat-hun ê sîn-pì, chóng-sī tī tē jī chiuⁿ beh hō͘ lán koh-khah bêng-liâu hit ê ò-biāu ê chin-chhoé, uī-tio̍h beh chhē-chhut chit ê ò-biāu, goá chiong Chhòng-sè-kì tē jī chiuⁿ kap tē saⁿ chiuⁿ pí-kàu lâi siūⁿ, in-uī nā án-ni choè ke chin bêng koh ke chin chhù-bī.
- ② Tī chhòng-chō tia̍t-sū tiong ê kiat-hun (2:18-25).
Chhòng-chō ê kì-sū tī Sèng-keng tiong ū kì-chài nn̄g pái, tē it chiuⁿ sī sio̍k chè-si chu-liāu (P典), tē jī chiuⁿ sī sio̍k Iâ-hô-hoa chu-liāu (J典), lán chit chūn tuì J典 lâi siūⁿ í-hā 8 hāng ê būn-toê, ǹg-bāng oē thang kap tē 3 chiuⁿ ná pí-kàu ná siūⁿ hit ê chu-bī.
- 1) Lâng toaⁿ-sin ka-kī toà m̄-hó (2:18). Hi-lia̍p ê Tiat-ha̍k-ka Aristole bat kóng, lâng sī siā-kau ê tōng-bu̍t. Si̍t-chāi lâng boē thang ka-kī seng-chûn, tī ko͘-to̍k, ko͘-li̍p tiong boē thang khiā-chāi, it-tēng tio̍h saⁿ pang-chān saⁿ chiàu-kò͘. Siōng-tè kóng, Lâng toaⁿ-sin ka-kī toà m̄-hó, Goá beh kā i chō chi̍t ê pang-chān ê (v. 18), án-ni pī-chō-chiá ê te̍k-sek chiū-sī "Kiōng-chûn-sèng." koh chit ê kiōng-chûn sī tī kò͘-tēng ê nn̄g ê jîn keh tiong hoat-seng ê. Siōng-tè kóng kā i, chiū-sī te̍k-pia̍t uī-tio̍h hit ê lâng lâi choè phoè-ngó͘ ê, m̄-sī uī-tio̍h pa̍t-lâng ê. Kā i chō chi̍t ê pang-chān ê, goân-bûn ê ì-sù sī uī-tio̍h i chō chi̍t ê sek-ha̍p ê pang-chān-chiá (a helper fit for him. R. S. V.). Siōng-tè khoàⁿ A-tong ka-kī chi̍t lâng, án-ni m̄ hó, só͘-í te̍k-pia̍t uī-tio̍h i lâi chō chi̍t ê choè sek-ha̍p ê pang-chān-chiá hō͘ i. Kiat-hun ê chin-si̍t ê ì-gī í-keng tī chia bêng-bêng kóng chhut-lâi.
- 2) Chhoā it-chhè ê tōng-bu̍t (2:19, 20). Siōng-tè ēng thô͘ choè chin-choē oa̍h-mi̍h, chhoā in hō͘ hit lâng, i chiū kā in hō-miâ, tān-sī chhē bô chi̍t ê thang choè i ê pang-chān lâi phit-phoè i. Chit ê sī tong-jiân ê sū, in-uī kiat-hun eng-kai sī nn̄g ê jîn-keh chiah oē hoat-seng ê sū. Martin Bunber kóng, I and it (ū jîn-keh ê kap bô jîn-keh ê) ê tiong-kan boē thang sêng-li̍p lâi-óng koan-hē, chí-ū tī I and yo͘ (lí kap goá) ê tiong-kan chiah ū chin-si̍t ê jîn-keh koan-hē. Nā-sī tī kiat-hun ê le̍k-sú-chiūⁿ bat hoat-seng bô chū-jiân ê koan-hē, chhin-chhiūⁿ siù-kan (bestiality) ê sū sī Siōng-tè giâm-giâm tī lu̍t-hoat tiong kìm-chí ê sū (Chhut 22: 19; Lī-bī-kì 18:23; Sin-bēng-kì 27:21).
- 3) Siōng-tè hō͘ hit ê lâng khùn tāng-bîn (2:21).
Tī Sèng-keng tiong khùn ū nn̄g khoán ê í-sù tī-teh. Chi̍t hāng sī piáu-sī sèng-kau, (chhin-chhiūⁿ 4:1 hit lâng kap i ê bó͘ Hā-oa tâng-pâng), koh chi̍t hāng sī sí. Tī chia Siōng-tè hō͘ A-tōng khùn tāng-bîn, chiū-sī teh chí i khùn kàu chhin-chhiūⁿ sí-khì chi̍t-poaⁿ-iūⁿ. án-ni Siōng-tè teh chhòng-chō i ê phit-phoè ê sî, i put-tàn oân-choân bô kan-sia̍p m̄-chai-iáⁿ, chiū-sī oân-choân pī-tōng, lóng bô the̍h-chhut sím-mi̍h iau-kiû, hi-bōng kap goān-bōng, chí-ū chhíⁿ khí-lâi ê sî chiap-siū Siōng-tè uī-tio̍h i só͘ sin chhòng-chō ê phoè-ngó͘. Só͘-í lán eng-kai chai-iáⁿ kiat-hun si̍t-chāi sī thiⁿ-toē ê Chú-cháiⁿ Siōng-tè só͘ chhòng-chō ê, m̄-sī lâng ê chok-uî. "God is everything, man is nothing" (Siōng-tè sī it-chhè ê it-chhè, lâng sî khang-hi), chiū-sī it-poaⁿ siā-hoē to sêng-jīn ê, in só͘ ēng thian-chok-chi-ha̍p, chiū-sī teh piáu-bêng chit ê ì-sù.
- 4) Pau-ba̍t i ê bah (2:21).
Siōng-tè tuì ta-po͘-lâng the̍h i ê hia̍p-kut liáu-āu, ū choè chi̍t kiāⁿ chin chiu-tò ê sū, chiū-sī kì-chài kóng pau ba̍t i ê bah, chit ê sī piáu-bêng Siōng-tè hū-chek it-chhè, koh hū-chek kàu thàu-té ê ì-sù. Sū-si̍t-siōng tī lâm lú kan nā bô chit khoán Siōng-tè ê i-tī, chin khùn-lân sêng-li̍p sì-chiàⁿ ê koan-hē. In-uī bô ū Siōng-tè hū-chek ê só͘-chāi, lâm lú koan-hē chí-ū sī piàn-choè hō͘-siong siong-hāi ê seng-oa̍h.
- 5) ēng hia̍p-kut chō cha-bó͘-lâng (2:22).
Siōng-tè m̄-sī koh chi̍t pái ēng thô͘-hún lâi chō hū-jîn-lâng (2:7), sī ēng ta-po͘-lâng ê chi̍t-pō͘-hūn lâi chō hū-jîn-lâng, só͘-í nn̄g lâng chiah oē chiâⁿ-choè chi̍t-thé. In-uī hū-jîn-lâng khak-si̍t sī ta-po͘-lâng ê chi̍t-pō͘-hūn (I Ko͘ 11:8, 9 11, 12). Chhut-miâ ê Matthew Henry kóng liáu chin ū chhù-bī, "Hū-jîn-lâng sī tuì A-tong ê hia̍p-kut chō-sêng ê, m̄-sī tuì i ê thâu-khak the̍h khí-lâi, nā án-ni, hū-jîn-lâng káⁿ oē peh-chiūⁿ ta-po͘-lâng ê thâu-khak lâi koán-hat i; koh iā m̄-sī tuì ta-po͘-lâng ê kha the̍h lâi chō, soà lâi thún-ta̍h hū-jîn-lâng. Hū-jîn-lâng sī tuì ta-po͘-lâng ê heng-chêng the̍h chhut-lâi, só͘-í kap i pêng-téng, koh tī i ê chhiú-ē tit-tio̍h pó-hō͘, koh oá-kūn i ê sim-chōng lâi chiâⁿ-choè i ê sim-koaⁿ."
- 6) Chhoā lâi chiū-kūn hit lâng (2:22).
Tī chit chām thang khoàⁿ-chhut Siōng-tè uī-tio̍h in nn̄g lâng, chhin-sin tam-jīm chú-lé-jîn, chú-hun-jîn, chèng-hun-jîn kap kài-siāu-jîn ê kang-chok. It-chhè lóng sī chhut tī Siōng-tè bí-biāu ê an-pâi lâi sêng-chiū. Tī kiat-hun ê koán-hē lán tek-khak tio̍h sêng-jīn Siōng-tè chiū-sī lán ê it-chhè ê it-chhè. Lâm lú kan ê kiōng-chûn ê koan-hē tek-khak tio̍h koh chìn chi̍t pō͘ kàu Sîn jîn ê kiōng-chûn koan-hē. In-uī lâng chí-ū oá-khò Siōng-tè chiah oē seng-chûn.
- 7) Goá kut-lāi ê kut, bah-lāi ê bah (2:23).
Hit lâng khoàⁿ tio̍h Siōng-tè chhoā lâi ê hū-jîn-lâng chiū hoaⁿ-hí chhiùⁿ chi̍t siú si kóng:
Taⁿ chit ê sī goá kut-lāi ê kut,
Bah-lāi ê bah;
Beh chheng-choè cha-bó͘-lâng (Isha). in-uī i sī tuì ta-po͘-lâng (Ish) the̍h-chhut.
Tī chèng tōng-bu̍t ê tiong-kan, boē thang chhē tio̍h chin-si̍t ê pang-chān, taⁿ í-keng tit-tio̍h chin-si̍t ê ti-kí lah. Kut-lāi ê kut, bah-lāi ê bah, chiū-sī piáu-bêng choè chhin-bi̍t ê koan-hē. Tiong-kok lâng iā sī kóng ngó͘-lûn tiong hu-hū sī choè chhin-bi̍t ê. Tī chit ê só͘-chāi chiah oē sêng-li̍p lí kap goá ê koan-hē, in-uī pêng-téng, ū chú-thé sèng ê jîn-keh-tek kiat-ha̍p tī in tiong-kan.
- 8) Ang-bó͘ nn̄g lâng pîⁿ-pîⁿ thǹg-pak-theh iā bô kiàn-siàu (2:25).
In nn̄g lâng tit-tio̍h Siōng-tè ê chiok-hok, khai-sí kiōng-tông ê seng-oa̍h, só͘-í pí-chhú kan ê koan-hē oē thang pó-chhî sîn-sèng kap sûn-kiat. Sèng (性) goân-lâi eng-kai sī sèng (聖) ê. Goá ū chi̍t kù oē chin ài thiaⁿ koh chin ài ēng ê, "The sexual union is the sacramental union." (Sèng ê ha̍p-it chiū-sī sèng lé-tián ê ha̍p-it), hu-hū kan tek-khak tio̍h pó-chhî chit khoán ê koan-hē, chit ê chiū-sī sîn-sèng ê ài (agape).