KÀI-SIĀU THÛ-THIOK hō͘-chō͘-siā
Ông Eng-sè
1968.11.01 1041 hō P.10-14
Sin Soan Lông-thoân-nî só͘ tio̍h chhui-hêng tiōng-iàu sū-kang ê chi̍t-hāng, chiū-sī Thû-thiok hō͘-chō͘-siā ê siat-tì. Chhiáⁿ Ông Eng-sè Bo̍k-su siông-sè lâi kài-siāu.
Chú-pit Tân Thiam-teng Bo̍k-su ài goá siá tām-po̍h koan-hē "Thû-thiok hō͘-chō͘-siā ê loē-iông" lo̍h tī Kàu-hoē Kong-pò. Sū-si̍t goá m̄-sī choan-ka, in-uī Tiuⁿ Hûn-gím Bo̍k-su khì goā-kok chhim-chō, só͘-í bô-gû sái-bé lâi tah-èng chú-pit ê iàu-kiû.
Phó͘-thong bîn-kan teh liû-hêng ê "hoē-á" á-sī "ha̍p-hoē" "lông-hoē" "gûn-hâng" ê thû-thiok, lán tāi-ke lóng chin se̍k; chóng-sī "thû-thiok hō͘-chō͘-siā" (í-hā kán-chheng hō͘-chō͘-siā) chit ê ūn-tōng tī Tâi-oân chiah ū 4 nî goā ê le̍k-sú, só͘-í iáu ū chin choē lâng choân-jiân lóng m̄-bat thiaⁿ-kìⁿ, iā m̄-chai hit ê hó-chhù. Siông-siông oē thiaⁿ-kìⁿ hō͘ lâng tó chîⁿ, á-sī kóng sàn-chhiah lâng m̄-káⁿ kiâⁿ kàu gûn-hâng kià chîⁿ. Chóng-sī hō͘-chō͘-siā sī bô-lūn sím-mih kai-chân ê lâng lóng oē thang chham-ka; koh ū kiān-choân ê chó͘-chit, bián hō͘ lâng tó chîⁿ ê kiaⁿ-hiâⁿ.
Tâi-oân thâu chi̍t keng kap tē 2 keng ê hō͘-chō͘-siā lóng tī Sin-tek chhī. Tuì 3 nî chêng goá chiū khai-sí chù-ì chit ê ūn-tōng, siông-siông ū ki-hoē kap Thian-chú-kàu ê jîn-sū chiap-chhiok. Chêng lán só͘ bat ê Thian-chú-kàu sī ēng tāi-liōng ê kiù-chè bu̍t-chu teh khip-ín kàu-iú, in ê kàu-iú niá mi-sa (彌撒) m̄-chai hit ê ì-gī, lia̍h choè hō͘ lâng hoa̍t kuī. Chóng-sī chit-chūn hit ê sian-ji̍p-kám tio̍h tû-tiāu, ēng sin ê gán-kong lâi jīn-sek in ê Thian-chú-kàu-tô͘, chit-chūn tuì hō͘-chō͘-siā ê chhui-hêng āu oân-choân koé-oāⁿ in ê koan-liām, pìⁿ-choè chi̍t ê teh siūⁿ beh cháiⁿ-iūⁿ lâi pang-chān pa̍t-lâng ê sìn-tô͘.
Tī chêng kî (1040 kō) ê Kong-pò, Chú-pit í-keng ū siá chi̍t phiⁿ "Kà-tit chhui-hêng ê chi̍t-hāng sū-kang" hō͘ lán chai-iáⁿ, sio̍k-gú kóng "choè-sū khí-thâu lân." Beh chhui-hêng chi̍t-hāng sū choè iàu-kín ê chiū-sī su-iàu sìn-sim. Chóng-sī lán nā tuì hit hāng sū bô chhim ê jīn-sek; tong-jiân chiū boē siⁿ-khí sìn-sim. Thian-chú-kàu ê Ong Sîn-hū (汪聰明) i sī chi̍t uī 社會語言學家, i án-ni kóng, "Beh kiàn-li̍p chi̍t ê hó ê thû-thiok hō͘-chō͘-siā ê pì-koat, sī tē it kàu-io̍k (教育), tē jī kàu-io̍k, tē saⁿ kàu-io̍k." Thang hoaⁿ-hí ê chiū-sī lán Chóng-hoē iā khai-sí chù-ba̍k chit ê kang-chok. Saⁿ nî chêng tī Gio̍k-san Sîn-ha̍k su-īⁿ uī-tio̍h san-toē khui thâu chi̍t pái ê káng-si̍p-hoē, siāng hit-nî ê 8 ge̍h tī Sin-tek Sèng-keng su-īⁿ iā uī-tio̍h se-pō͘ ê san-toē khui kâng-si̍p-hoē. San-toē uí-oân-hoē uī-tio̍h Tang-pō͘ san-toē, ū siat chi̍t-uī choan-jīm ê kang-chok jîn-oân lâi chhui-hêng hit ê kang-chok, hiān-chāi ū nn̄g ê.
Sui-bóng í-keng ū sêng-li̍p kuí-nā ê siā kap thû-thiok-pō͘, chóng-sī kàu chit-chūn iáu boē thang kóng chin sêng-kong, thang chai beh tī san-toē lâi chhui-hêng chit ê kang-chok ê khùn-lân. Sū-si̍t beh chhui-hêng chitê kang-chok m̄-sī hiah khùn-lân, chiū-sī in-uī kè-khì in chi̍t-pái koh chi̍t-pái hō͘ lâng phiàn-khì, sit-khì sìn-sim ê iân-kò͘. Chiàu goá khoàⁿ mê-nî sī Sin Soan Lông-chhoan-nî, lán beh kó͘-bú chit-kiāⁿ sū sī bô sím-mi̍h khùn-lân. iàu-kín tio̍h ài kàu-io̍k hō͘ tāi-ke tāi-seng bêng-pe̍k sím-sī hō͘-chō͘-siā. Ū chin-choē lâng siūⁿ kóng, tuì sàn-chhiah ê san-pau á-sī iân-hái ê hî-bîn, lông-bîn lâi tâm thû-thiok sī ke̍k gû-gōng ê sū; in-uī saⁿ-tǹg to chiah boē pá, thài-thó iáu oē chhun chîⁿ lâi thû-thiok. Siat-sú lán nā án-ni siūⁿ sī gō͘-hoē hō͘-chō͘-siā chin ê ì-gī. hō͘-chō͘-siā m̄-sī beh kiò lâng chiong chhun ê chîⁿ chûn khí-lâi, sī khah ài kiông-tiau tio̍h chiong chiat-séng ê chîⁿ chûn khí-lâi. Chin-chē lâng kóng bô chîⁿ, sū-si̍t sī boē-hiáu ēng chîⁿ, chin choē lōng-huì ê iân-kò͘.
Kin-á-ji̍t tī choân-sè-kài thû-thiok hō͘-chō͘-siā oē chiah-nih hoat-tián sêng-kong ê goân-in, chiū-sī in-uī hō͘-chō͘-siā oē chhiok-chìn chiat-iok kap oē-thang ēng ha̍p-lí lī-lu̍t (利率) lâi chioh hō͘ ū kiōng-tông koan-hē ê lâng. Phì-jū lâi kóng, kāng chi̍t ê chhoan, kāng chi̍t ê kàu-hoē, kong-si, kang-chhiúⁿ ê chi̍t-kûn ê lâng tāi-ke tông-ì kiōng-tông chiat-séng in ê kim-chîⁿ, pèng-ēng kē ê lī-sek pí-chhú tāi-koán, iū siā-oân soán-chhut ê lí-sū-hoē lâi khòng-chè hō͘-chō͘-siā ê chèng-chhek. Chiah ê tāi-seng hoat-khí chó͘-chit ka-kī hō͘-chō͘-siā ê lâng tāi-seng tek-khak tio̍h chham-ka tāi-iok 20 khò ê kàu-io̍k. Í-āu nā-ū lâng goān-ì ka-ji̍p, iā tek-khak tio̍h keng-kè kò-pia̍t á-sī chi̍p-thé ê kàu-io̍k, chiah oē-thang chún i choè chèng-sek ê siā-oân. Phó͘-thong iáu-bē chèng-sek sêng-li̍p ê, kiò-choè "thû-thiokpō͘", In thang chi̍t-bīn kàu-io̍k chi̍t-bīn chióng-lē chún siā-oân thû-thiok; chóng-sī iáu boē ēng-tit pān-lí tāi-khoán. Tio̍h ài soán lîm-sî ê chú-se̍k kap su-khò͘ (司庫) kap kuí ê uí-oân. Chiàu goá só͘ chai chit-chūn tī choân-séng kok toē lóng ū sêng-li̍p khu-hoē, nā-sī lán kàu-hoē ū ì-sù ài chhui-hêng chit ê kang-chok, lán thang liân-lo̍k kok khu-hoē, á-sī Tâi-pak ê Chóng-hoē. Chóng-hoē ê chū-chí sī 臺北市中正路645巷2弄4號之2 中國互助運動協會.
Cháiⁿ-iūⁿ chó͘-chit hō͘-chō͘-siā. Thâu chi̍t hāng chì-chió tio̍h kuí ê lâng chiah oē ēng tit. Phó͘-thong sī 50 kàu 100 ê tiong-kan. Ū ê khai-sí ê sî chí-ū 30 chó-iū, iàu-kín sī chiām-chiām tio̍h ài hoat-tián. Chóng-sī hit tiong-kan chí-ū 7 miâ liân-miâ sin-chhéng chiū oē thang teng-kì. Muí chi̍t-uī siā-oân tio̍h la̍p ji̍p-siā huì kap kó͘-kim ê chi̍t-pō͘-hūn. Ji̍p-siā-huì kap kó͘-kim ê sò͘-liōng sī iû muí chi̍t ê hō͘-chō͘-siā ka-kí koat-tēng. Nā-sī lán Tâi-oân chit-chūn chi̍t kó͘ (股) ê kó͘-kim lóng sī 50 kho͘. Sin ka-ji̍p ê siā-oân it-tēng tio̍h keng-kè lí-sū-hoē ê tông-ì, chiah chèng-se̍k chiâⁿ-choè siā-oân. Chí-ū siā-oân chiah oē thang hiòng siā chioh-khoán kap chûn-khoán. Bô-lūn tó chi̍t ê siā-oân, i lóng oē thang bû hān-chè chûn i ê chîⁿ, hit ê chiâⁿ-choè i ê kó͘-kim. Chóng-sī kiaⁿ liáu siuⁿ choē, kan-chiap-tek oē khì khòng-chè chéng-kô hō͘-chō͘-siā ê chèng-chhek, só͘-í ū kui-tēng chi̍t ê lâng thû-thiok boē ēng tit chhiau-kè choân-thé -kó͘-kim ê pah hun chi 20. Phó͘-thong ê khì-gia̍p kó͘-hūn nā khah choē, tâu-phiò koân tio̍h khah choē, só͘-í iàu-kín ê toē-uī lóng sī hō͘ in chiàm khì. Nā-sī hō͘-chō͘-siā tī nî-hoē á-sī te̍k-pia̍t hoē-gī tiong, muí-lâng ê tâu-phiò koân bô siū chûn-khoán choē-chió ê éng-hióng. Muí chi̍t ê siā-oân chí-ū chi̍t-phiò ê koân-lī nā-tiāⁿ. iā in ê thû-thiok sī ēng kó͘-hūn ê hêng-sek chûn tī siā-lāi, bô su-iàu chiong in ê kó͘-hūn choè chi̍t-pái chûn ji̍p khì, muí lé-pài chiong só͘ chiat-séng khí lâi ê chîⁿ, chûn-ji̍p khì kàu ta̍t-tò i ê kó͘-hūn moá uî-chí. Che ná chhin-chhiūⁿ chi̍t chióng ê tâu-chu, só͘-í tû liáu i beh thoè-siā í-goā, choa̍t-tuì boē ēng-tit niá chhut, chóng-sī oē thang sin-chhéng tāi-khoán.
Goá tī chêng ū kóng, nā beh hō͘ chit ê kang-chok sêng-kong tio̍h kàu-io̍k, só͘-í m̄-sī m̄-sī hoah kóng beh sêng-li̍p, chiū suî-sî oē tit sêng-li̍p, ū ì-sù beh chham-ka ê lâng, keng-siông tio̍h chū-hoē saⁿ-kap gián-kiù thó-lūn, keng-kè 4 á-sī 6 kò ge̍h ê muí-chiu thó-lūn. Hoat-khí chit ê choân-thé ê chú-se̍k thang kiàn-gī thoân-oân sin-chhéng teng-kì. iā chit ê sin-chhéng, tio̍h 7 ê í-siōng ê hoat-khí-jîn chhiam-miâ, tông-sî iā tio̍h sàng chi̍t hūn ê hō͘-chō͘-siā ê chiong-thêng. Chit ê chiong-thêng thang tuì Tâi-pak ê hia̍p-hoē lâi thó bō͘-hoān chiong-thêng, lâi gí sin-siā ê chiong-thêng. Keng-kè 4 kò ge̍h kàu-io̍k liáu, thang kú-hêng chi̍t-pái ê chún-pī tāi-hoē, tī hoē-tiong chiong thû-thiok hō͘-chō͘-siā ê bo̍k-tek kap hong-hoat hiòng tāi-ke kái-sek, liáu-āu chiah hun-hoat ji̍p-siā sin-chhéng-toaⁿ. Chit pái ê hoē-gī āu, bô loā-kú chiū thang kú-hêng sêng-li̍p tāi-hoē, teng-kì siā-oân kap soán-kú káu miâ ê lí-sū, lí-sū tiong chiah koh soán-chhut chi̍t miâ choè lí-sū chú-se̍k (理事主席), chi̍t-miâ su-khò͘ , chi̍t-miâ pì-su(秘書). āu-lâi chiah koh tuì kî-û ê 6 miâ lí-sū tiong soán-chhut 3 lâng ê Kàm-chhat Uí-oân-hoē (監察委員會), kap 3 lâng ê Tāi-khoán Uí-oân-hoē (貸款委員會).
Lí-sū-hoē chiah koh tuì siā-oân tiong chí-phài 3 lâng sêng-li̍p Kàu-io̍k Uí-oân-hoē (教育委員會). hō͘-chō͘-siā ê loē-pō͘ hêng-chèng sī tuì chi̍t thò ê chiong-thêng lâi kui-tēng. Lí-sū-hoē hū-chek kui-tēng tāi-khoán ê lī-lu̍t, phó͘-thong sī ge̍h-sek 100 hun chi it. Lí-sū-hoē iā kui-tēng muí-nî siā-oân chiàu só͘ boé ê kó͘-hūn loā-choē oē-thang tit-tio̍h loā-choē ê kó͘-sek, kó͘-sek phó͘-thong sī 100 hun chi 5. Siat-sú hun-phoè kó͘-sek iáu ū chhun chîⁿ, thang chiong hiah ê choè beh chi-chhî choân-thé siā-oân kong-kiōng hok-lī sū-gia̍p ê keng-huì. Lí-sū-hoē chì-chió muí ge̍h ji̍t tio̍h khui-hoē chi̍t pái, khui-hoē ê bo̍k-tek sī uī-tio̍h beh kái-koat suî-sî hoat-seng ê būn-toê, kiám-thó chêng ge̍h hūn ê sêng-chek (chhin-chhiūⁿ sím-cha su-khò͘ muí ge̍h só͘ choè ê châi-bū pò-kò), soà kè-e̍k chióng-chióng kang-chok.
Lí-sū chú-se̍k chú-chhî lí-sū hoē-gī kap siā-oân tāi-hoē. iā hiòng choân-thé siā-oân thê-chhut lí-sū-hoē ê nî-tō͘ pò-kò. Su-Khò͘ hū-chek khoán-hāng ê pó-koán, kì-siàu kap chún-pī châi-bū pò-kò í-ki̍p kok chióng ê thóng-kè. Pì-su hū-chek hoē-gī kì-lio̍k. Kàm-chhat Uí-oân-hoē kàm-tok hoē-bū, chhâ-siàu kap thê-chhut nî-tō͘ pò-kò.
Tāi-khoán Uí-oân ê jīm-bū sī chhú-lí siā-oân ê tāi-khoán sin-chhéng kap hia̍p-chō͘ chioh-khoán-chiá kè-e̍k hêng-chîⁿ ê hong-hoat. Só͘ ū uí-oân kap lí-sū lóng sī gī-bū ho̍k-bū, bô niá pò-siû kap sin-kim. Chóng-sī su-khò͘ á-sī gia̍p-bū ê si̍t-chè su-iàu ài choan-chit ê chit-oân ê sî, put-chāi chhú-hān. Chit ê uī jîn ho̍k-bū ê cheng-sîn, sī tuì Iâ-so͘ ê kà-sī "Hō͘ lâng ê pí the̍h ê khah ū ho̍k-khì" lâi ê. hō͘-chō͘-siā ê choân-pō͘ khoán-hāng lóng tio̍h khui hō͘ chûn tī lí-sū-hoē só͘ chí-tēng ê gûn-hâng. Tng bó͘ chi̍t ê siā-oân su-iàu chioh-khoán ê sî, phó͘-thong sī seng chiong ka-kī ê chêng-hêng kā su-khò͘ kóng. Su-khò͘ chiah chiong i ê sin-chhéng sū-luī choán hō͘ tāi-khoán uí-oân-hoē phoe-chún. Sin-chhéng-su ê téng-bīn tek-khak tio̍h soat-bêng chioh-khoán ê iōng-tô͘, chîⁿ-gia̍h nā khah choē tio̍h thê-chhut tí-ah (抵押). Sin-chhéng tāi-khoán ê lí-iû phó͘-thong sī hêng-chè, uī chú-lú kàu-io̍k-huì, siu-lí chhù, i-ho̍k huì, kiat-hun boé saⁿ, boé seng-sán kang-kū, boé ki-chhia, ka-kū, hù soè-kim téng. Tāi-khoán uí-oân-hoē chiàu su-iàu ê chhù-sò͘ chi̍p-hoē, chiap-siū siā-oân tāi-khoán ê sin-chhéng.
Tng chi̍t uī siā-oân tāi-khoán ê sî, i ê phín-keh pí i só͘ oē thang thê-chhut ê châi-sán tí-ah koh-khah siū tiōng-sī.
Lēng-goā chi̍t ê uí-oân-hoē, chiū-sī Kàu-io̍k uí-oân-hoē, khí-thâu sī iû lí-sū-hoē tuì lí-sū í-goā ê siā-cân tiong soán-phài, í-āu sī iû siā-oân soán-kú lâi sán-seng. I ê jīm-bū sī hō͘ siā-oân tuì thû-thiok hō͘-chō͘ ūn-tōng tit-tio̍h beh ta̍t-tò chit ê bo̍k-tek, Kàu-io̍k uí-oân-hoē tio̍h chó͘-chit sió-chó͘ thó-lūn-hoē lâi gián-kiù siā-oân ê si̍t-chè būn-toê, iā-iōng soan-thoân ê sió-chheh, tiān-iáⁿ, hoàn-teng, káng-si̍p-pan téng ê ki-hoē lâi choè chióng-chióng ê soan-thoân kang-chok. Lán chai beh ín-chhoā chi̍t ê lâng kui Chú sī bô iông-īⁿ ê kang-chok, tio̍h ài ū jia̍t-sêng, khéng hū-chek, gâu thun-lún, bīn-phê kek khah kāu, mî-noā kiâⁿ, ū tì-huī, gâu ēng oán-choán ê oē lâi soat-ho̍k tuì-hong. Thû-thiok hō͘-chō͘-siā ê khai-sí, su-iàu ū chi̍t khoán chhin-chhiūⁿ chi̍t ê hó ê kò-jîn pò͘-tō-chiá ê cheng-sîn lâng lâi choè kàu-io̍k uí-oân, lī-iōng hioh-khùn, àm-sî, ū sî kap pa̍t-lâng, ū sî ka-kī chi̍t ê khì hóng-būn khoàn-iú iáu-bē ka-ji̍p ê lâng.
Í-siōng goá ū chiong hō͘-chō͘-siā ê chó͘-chit ê pān-hoat kap loē-iông ê tāi-khài kài-siāu hō͘ lán chai-iáⁿ, choè-āu goá ài pó͘-chhiong kuí-hāng būn-toê, ke-thiⁿ lán tuì chit hāng sū-kang ê sìn-sim.
- 1) Chit ê ūn-tōng tuì bô keng-giām, kàu-io̍k thêng-tō͘ chin kē ê lâng ū hoat-tō͘ thang chhui-hêng bô?
oē, bô-lūn sím-mi̍h khoán kai-chân ê lâng, nā khéng-chiap-siū hùn-liān. Hui-chiu ê Ni-ki-lī-a (尼畿利亞) Ka-ná (加納) sīm-chì 斐濟群島, Sat-mô-a (薩摩亞群島) iā ka-kī chó͘-chit beh oá 300 ê hō͘-chō͘-siā. Hui-li̍p-pin chi̍t ê sêng-kong ê hō͘-chō͘-siā ū 4 bān Hui-pè ê chu-sán, i ê chú-se̍k sī saⁿ-lián-chhia-hu.
- 2) Su-khò͘ nā ok-ì tó siā ê chîⁿ, á-sī tī lō͘-nih hō͘ lâng chhiúⁿ-khì beh án-choáⁿ?
M̄-thang kiaⁿ chit ê sū. Phó͘-thong su-khò͘ ê sin-piⁿ boē ēng-tit hē chin- choē ê chîⁿ, hiān-kim tio̍h ài chûn tī gûn-hâng, beh niá-chîⁿ chhut-lâi tio̍h ài ū saⁿ lia̍p ìn. M̄-nā án-ni, nā teng-kì iú àn ê hō͘-chō͘-siā, su-khò͘ tio̍h ài koà pó-hiám; hiān-chāi lán Tâi-oân sī hiòng Tiong-iong Sìn-thok-kio̍k pó-hiám, hù chi̍t-sut-á ê pó-hiám-kim oē thang pó-chiong khoán-hāng ê an-choân.
- 3) Hiòng hō͘-chō͘-siā chioh-khoán beh cháiⁿ-iūⁿ hêng?
oē thang hun-kî hêng. Muí chhù beh hêng joā-choē sī siā-oân kap tāi-khoán uí-oân-hoē chham-siông koat-tēng ê. Choè phó͘-thong ê pān-hoat sī àn ge̍h hun-kî lâi hêng.
- 4) hō͘-chō͘-siā kap gûn-hâng ū sím-mi̍h cheng-chha?
Gûn-hâng ū kui-tēng ê sî-kan, koh chioh chîⁿ tio̍h siong-tong ê pó-chèng, chóng-sī hō-chō͘-siā bô-lūn ji̍t mî, jīm-hô kî-kan oē thang siat-hoat chioh lí chîⁿ, koh m̄-bián mâ-hoân ê tāi-khoán chhiú-sio̍k.
- 5) Chit ê lâng siāng choē oē thang chioh kàu joā-choē chîⁿ?
Phó͘-thong chi̍t chheng kho͘ í-hā sī oē thang chioh kàu hit lâng ê chûn-khoán ê chi̍t poē poàⁿ. uī-tio̍h beh hông-chí chioh-khoán-chiá ì-goā ê sí-bông bô hoat-tō͘ thang hêng, muí nî tio̍h ài tuì chhun ê chîⁿ thiu tām-po̍h choè kong-chek-kim (公積金).
Lia̍t-uī chhin-ài ê hiaⁿ-chí, uī-tio̍h beh phoè-ha̍p mê-nî Sin Soan Lông-chhoan-nî, uī-tio̍h beh siau-tû sàn-chhiah bô keng-chè lêng-le̍k ê lâng ê chū-pi-kám; ióng-sêng chū-sìn-sim kap thoân-kiat ê cheng-sîn, goá iā tuì sim-té ài hoah-hiàm lán tāi-ke, chi-chhî chú-pit só͘ thê-gī kó͘-bú Tiong-hoē sêng-li̍p "Thû-thiok hō͘-chō͘-siā chhui-hêng uí-oân-hoē" ê àn.