BÔ KÉ Ê SÌN
Tīⁿ Liân-khun
1968.11.15 1042 hō P.7-9
Tī tē 5 pái ê Soán-te̍k kap Koat-toàn ê sî, goá í-keng ū kiông-tiau choè ka-tiúⁿ ê lâng ê chek-jīm, te̍k-pia̍t khiā tī sìn-gióng ê li̍p-tiûⁿ hó-táⁿ ín-chhoā i ê ka-cho̍k choân-ke tâng sim-chì ho̍k-sāi Siōng-tè sī hui-siông iàu-kín ê sū.Taⁿ chit-kî ài koh tuì lēng-goā chi̍t ê kak-tō͘ lâi saⁿ-kap khe-khó choè lāu-bú ê lâng ê chek-jīm ê būn-toê. Goá só͘ kéng ê Sèng-keng sī Thê-mô͘-thài ê ka-têng, ǹg-bāng tuì chit-chām thang chhē-chhut iàu-kín ê chin-lí.
- (1) Thê-mô͘-thài ê pē-bú.
Nā khoàⁿ Hēng-toān 16：1－3 ū kì-chài kóng, "ū chi̍t ê ha̍k-seng miâ Thê -mô͘-thài, i ê lāu-bú sī chi̍t ê hū-jîn-lâng; i ê lâu-pē sī Hi-lī-nî lâng." Tāi-seng tuì chit ê kì-sū lâi siūⁿ. Thê-mô͘-thài ê lâu-bú sī chi̍t ê Iû-thài-lâng, koh sī ū sìn-gióng ê hū-jîn-lâng; chóng-sī tī kiat-hun ê sî i só͘ chhē-tio̍h ê tuì-siōng sī bō siāng bîn-cho̍k ê Hi-lī-nî lâng, koh bô sìn-gióng ê ta-po͘-lâng (in-uī Sèng-keng ū te̍k-pia̍t kì-chài lāu-bú sī sìn ê Iû-thài lâng, lāu-pē lóng bô chú-bêng ū sìn). Taⁿ Thê-mô͘-thài sī tuì chit khoán bô siāng bîn-cho̍k ê kiat-hun (intermarriage) koh bô siāng chong-kàu ê kiat-hun (mixmarriage) só͘ kiat-ha̍p ê hu-hū tiong siⁿ chhut-lâi ê. Ka-chài i ê lāu-bú sìn-gióng ū khiā-chāi, nā bô, siông-siông tī chit khoán ka-têng chiū sit-lo̍h sìn-gióng khì. Tī lán Tâi-oân thoân-kàu 100 nî ê tiong-kan, ū sán-seng chi̍t kù chin chhù bī ê sio̍k-gú chhut-lâi, "Kè chhut sí chi̍t ê , chhoā ji̍p sí choan ke." Lâng khí-thâu thiaⁿ chit kù kiám-chhái oē kám-kak kî-koài, m̄-kú tuí si̍t-chêng khoàⁿ chiū beh chai chit ê sio̍k-gú ū chin toā ê chin-lí tī-teh. Lán ê cha-bó gín-ná kè chhut-khì tī bô sìn-gióng ê ka-têng, tio̍h àn-sǹg sit-lo̍h chi̍t ê lêng-hûn. Goá nā tú-tio̍h chit khoán chêng-hêng, chin sió-sim tio̍h cha̍p hoan-hù poeh hoan-hù, ài i tio̍h khiā-chāi tī sìn-gióng. ǹg-bāng tuì i ê hó só͘ kiâⁿ thang ín-chhoā i ê tiōng-hu kap in choân-ke ê lâng, te̍k-pia̍t i í-āu só͘ beh siⁿ ê kiáⁿ-jî. Tī chhut kè ê lé-pài, goá ài tha̍k Má-thài 10：16, "Taⁿ goá chhe lín chhin-chhiūⁿ iûⁿ tī chhâi-lông ê tiong-kan; só-í lín tio̍h tì-sek chhin-chhiūⁿ choâ, sûn-liông chhin-chhiūⁿ chíⁿ-á" lâi bián-lē, soà chiong chin toā ê chek-jīm kau-tài.
Kám-siā Siōng-tè ê lîn-bín kap thiàⁿ-thàng, siông-siông khoàⁿ-kìⁿ sìn Chú ê cha bó gín-ná oē thang ín-chhoā in ê tiōng-hu lâi tit-kiù. Sui-jiân ū chin choē chit khoán sêng-kong ê lē, iáu-kú goá tuì kè chhut-khì hō͘ kàu-hoē goā ê sū chin tiû-tû. Ū lâng kóng chhoā ji̍p-lâi khah bô iàu-kín, in-uī ji̍p-lâi lán chhù-lāi i oē thàn lán ê sìn-gióng seng-oa̍h. Moâ-chî chhiú-lāi chhut, m̄-bián kiaⁿ, beh lia̍p toā-tè lia̍p soè-tè lóng chhut-chāi lán. M̄-kú sū-si̍t bô tú-tú chiàu lán só͘ teh siūⁿ hiah-nih kán-tan. I nā m̄ sìn, tī i ê sim-lāi lán m̄ chai, kiám-chhái i ta̍k lé-pài tè lán khì lé-pài, m̄-kú i ê sìn-gióng nā bô kun, it-tàn kàu i ê chhiú-thâu ê sî lán ê kiáⁿ-jî tuì i sū chin toā ê éng-hióng, chha-put-to lóng phò-sán. Tī goá bo̍k-hoē seng-oa̍h tiong khoàⁿ chin choē si̍t-lē, ū tiúⁿ-ló hui-siông jia̍t-sim, m̄-kú i ê kiáⁿ-jî chha-put-to lóng bô sìn-gióng, goân-lâi chiū-sī hit ê tiúⁿ-ló-niû sī bô jia̍t-sim, ū sî bô sìn-gióng. Só͘-í m̄-thang lia̍h choè chhoā ji̍p-lâi khah boē iàu-kín, hoân-tńg chhoā ji̍p-lâi sí choân-ke! Sengkeng tiong Pó-lô só͘ kà-sī ê kàu chit sî iû-goân iáu sī chin-lí, "Bo̍h-tit kap m̄ sìn ê lâng choè phoāⁿ, in-uī gī kap put-gī ū sím-mi̍h siong-thong? kng kap àm ū sím-mi̍h kau-poê" (II Ko-lîm-to 6：14), "Sìn kap m̄ sìn ū sím-mi̍h kan-sia̍p?" (II Ko-lîm-to 6：15), "Hū-jîn-lâng ah, lí thái-thó chai oē kiù tiōng-hu á boē? Tiōng-hu ah, lí thái-thó chai oē kiù hū-jîn-lâng á boē?" (I Ko-lîm-to 7：16), "To̍k-to̍k tio̍h kè sio̍k Chú ê chiah thang" (I Ko-lîm-to 7：39). Ka-chài Thê-mô͘-thài ê pē-bú ê tiong-kan bô hoat-seng sím-mi̍h giâm-tiōng ê būn-toê, hoán-tńg thang choè sêng-kong ê lē; chóng-sī lán boē thang the̍h chit ê lē lâi chióng-lē lâng.
Taⁿ Pó-lô tī Thê-mô͘-thài hō͘-su 1：5 kóng, "Liām tio̍h lí sim-lāi bô ké ê sìn, chit ê sìn sī tāi-seng tiàm tī lí ê sìn, chit ê sìn sī tāi-seng tiàm tī lí ê goā-má Lô-í, kap lí ê lāu-bú Iú-nî-ki, goá chhim-sìn chit ê sìn iā sī tiàm tī lí."Thâu chi̍t hāng Pó-lô o-ló Thê-mô͘-thài sim-lāi ū chit ê chin suí ê sìn-gióng, Pó-lô chhéng-ho͘ choè bô ké ê sìn. Tī Pó-lô ê phoe-sìn tiong khah-siông bô ké chit-kù oē sī kap thiàⁿ kiat-liân choè-hoé ēng khah choē (Lô-má 12：9, thiàⁿ-tio̍h bô ké, II Ko-lîm to 6：6 bô ké ê thiàⁿ téng), tī Thê-mô͘-thài ê phoe ū ēng nn̄g-pái sī kap sìn-gióng choè-hoé (I Thê-mô͘-thài 1：5 kap II Thê-mô͘-thài 1：5). Chit ê bô ké ê sìn sī tāi-seng tiàm tī Thé-mô͘-thài ê goā-má Lô-í, jiân-āu tiàm tī i ê lāu-bú Iú-nî-ki, taⁿ ū soà-chiap tiàm tī Thé-mô͘-thâi. Cháiⁿ-iūⁿ Pó-lô tio̍h kóng "tiàm" ê jī hiah-nih choē pái nih? Tàu-tí "tiàm" sī sím-mi̍h ì-sù? GOân-lâi chit ê goân-bûn ê ì-sù chiū-sī tah pò͘-pîⁿ ê ì-sù. M̄-sī chhin-chhiūⁿ khí-chhù hiah-nih kian-kò͘, chiū-sī suî-sî thang thiah khí lâi soá uī ê sèng-chit. án-ni Pó-lô tī chit-kù oē beh piáu-bêng sìn-gióng sī muí chi̍t ê lâng kò-jîn chek-jīm, m̄-sī oē thang siong-sio̍k (相續), m̄-sī lāu-pē choè bo̍k-su, kiáⁿ-jî chiū thang khiú lāu-pē saⁿ-á-ku lâi tit-tio̍h kiù. Tiōng-hu ê sìn-gióng boē thang tì-ìm hū-jîn-lâng tit-kiù. Sin-niû saⁿ oē thang chioh tit, nā-sī sìn-gióng sī boē thang chioh pa̍t-lâng ê. Sìn-gióng chhin-chhiūⁿ tah pò͘-pîⁿ, tāi-seng tah tī Thê-mô͘-thài ê goā-má ê sin-chiūⁿ, jiân-āu i ê lāu-bú iā chhin-sin ū sìn, só͘-í chit ê bô ké ê sìn chiū koh tah pò͘-pîⁿ tī Thê-mô͘-thài ê lāu-bú Iú-nî-ki ê sin-chiūⁿ, taⁿ kàu tē saⁿ tāi Thê-mô͘-thài pún-sin iā ū sêng-jīn Iâ-so͘ choè Kiù-chú, só͘-í chit ê sìn iā oē tah pò͘-pîⁿ tī i ê sin-chiūⁿ. Chit ê chiū-sī Pó-lô ê ì-sù. Tuì chit ê sū lán tio̍h koh-khah khoàⁿ-tāng poê-iúⁿ kiáⁿ-jî ê sìn-gióng ê sū. Te̍k-pia̍t tuì Thê-mô͘-thài ê lē thang chai, i ê sìn-gióng sī thong-kè hū-jîn-lâng lâi chai-poê ê, in-uī siông hū-jîn-lâng pí ta-po͘-lâng khah ū chong-kàu khì-hun, koh kiáⁿ-jî kap lāu-bú chiap-chhiok ê sî-kan pí lāu-pē khah tn̂g. Te̍k-pia̍t kiáⁿ-jî tī iù-nî-kî siông-siông tī lāu-bú ê hoâi-pau tiong, lāu-bú thang phō kiáⁿ-jî tī heng-chêng thoè thoè i kî-tó, koh thang ēng sìn-gióng kap lin (奶) choè-hoé hō͘ kiáⁿ jî chia̍h thang tit-tio̍h chai-poê. Ū chi̍t-uī kàu-io̍k sim-lí-ha̍k ê sian-siⁿ bat kóng, kiáⁿ-jî ê tì-lêng ê chiâm-chāi-le̍k (智能的潛在力, intellectual potentiality) tuì lāu-bú uî-thoân 50%, tuì lāu-pē uî-thoân 35%, chhun ê 15% chiū-sī hō͘-thian sèng ê kàu-io̍k. Chit ê sū si̍t-chāi hui-siông giâm-tiōng. Taⁿ goá tī chia chin hó-táⁿ ài chú-tiuⁿ kiá-jî ê sìn-gióng tuì lāu-bú só͘ tit ê chai-pê kap éng-hiong ê pah-hūn pí-lu̍t tek-khak pí 50% khah choē. Lán m̄-thang chí-ū koan-sim gín-á ê ha̍k-hāu ê kong-khò, tio̍h koh-khah koan-sim beh cháiⁿ-iūⁿ chai-poê bô ké ê sìn tī lán ê ka-têng iā beh cháiⁿ-iūⁿ hó-hó lâi hō͘ lán ka-têng ê muí chi̍t lâng lóng oē pá-ak chit ê bô ké ê sìn, koh thang chi̍t-tāi kè chi̍t-tāi soà-chiap lo̍h-khì.
- (3) I só͘ tit ê kàu-io̍k.
Tī Thê-mô͘-thài hō͘-su 3：14-17 lán thang khoàⁿ-chhut Thê-mô͘-thài só͘ siū ê kàu-io̍k chiū-sī ēng Sèng-keng choè tiong-sim ê Ki-tok-kàu kàu-io̍k. "Tuì soè-hàn í-keng bat hiah ê sèng-chheh", chit ê chiū-sī i só͘ siū ê kàu-io̍k ê te̍k-sek. Iû-thài lâng ê ka-têng ū chi̍t hāng chin iàu-kín ê si̍p-koàn, chiū-sī tuì soè-hàn chiū ta̍k-ji̍t àm-liām nn̄g-pái Sin-bēng-kì 6：4-9 (in kiò choè Shema), "Í-sek-lia̍t ah, lí tio̍h thiaⁿ; Iâ-hô-hoa lán ê Siōng-tè, sī to̍k-it ê Iâ-hô-hoa; lí tio̍h chīn-sim, chīn-sèng, chīn-la̍t, thiàⁿ -Iâ-hô-hoa lí ê Siōng-tè. Goá kin-á-ji̍t só͘ bēng-lēng lí chiah ê oē, tio̍h kì tī lí ê sim; iā tio̍h ēng che khûn-khûn kà-sī lí ê kiáⁿ-jî, bô-lūn lí chē tī chhù-lāi, kiâⁿ tī lō͘-ni̍h, khùn á-sī khí-lâi, lóng tio̍h káng-lūn; iā tio̍h pa̍k tī lí ê chhiú choè kì-hō, tì tī lí nn̄g luí ba̍k-chiu ê tiong-ng choè kì-liām; koh tio̍h siá tī lí ê chhù ê mn̂g-khiā, í-ki̍p lí ê mn̂g." Í-siōng ê kà-sī tī muí chi̍t ê ka-têng lóng chun-siú. Thê-mô͘-thài tuì soè-hàn chiū-sī siū tio̍h chit-khoán ê kàu-io̍k, só͘-í bô ké ê sìn oē-thang tiàm tī i, koh Hēng-toān 16：2 kóng, "I hō͘ Lō͘-sū-tek Í-ko-liām chiah ê hiaⁿ-tī só͘ o-ló." Koh Pó-lô tī i chin iàu-kín ê thoân-tō lú-hêng beh chhē tú-hó ê lâng lâi choè i ê pang-chān ê sî, tiâu-kang kéng chit ê Thê-mô͘-thài. Hēng-toān 16：3 ū kì-chài kóng, "Pó-lô ài chit-lâng kap i khì; uī-tio̍h hiah ê só͘-chāi ê Iû-thài lâng, chiū kā i kiâⁿ kat-lé; in-uī in lóng chai i ê lāu-pē sī Hi-lī-nî lâng." Tng Pó-lô ài i choè-hoé khì, i pún-lâng tio̍h ū chin toā ê koat-ì kap sù-bēng-kám, te̍k-pia̍t iā tio̍h ū lāu-bú ê tông-ì. Lán chhim-sìn Iú-nî-ki hoaⁿ-hí chiong i só͘ thiàⁿ ê kiáⁿ hiàn hō͘ Siōng-tè lâi choè I ê kang. án-ni thang chèng-bêng lāu-bú tuì soè-hàn sin-sin khó͘-khó͘ só͘ chai-poê ê sìn-gióng tī chia í-keng kiat ké-chí, thang kóng lāu-bú ê chong-kàu kàu-io̍k ê sêng-kong.
- (4) Thoân-kàu-chiá Thê-mô͘-thài
Hēng-toān 16 chiuⁿ khí kàu 20 chiuⁿ, lán thang khoàⁿ-chhut Thê-mô͘-thài ê miâ chin choē pái, i hoaⁿ-hí tè Pó-lô lâi choè thoân-kàu ê kang, koh ū sī choè Pó-lô ê tāi-lí khì hóng-būn kàu-hoē. Tī Ko-lîm-to chiân-su 4：17 Pó-lô tuì Ko-lîm-to ê kàu-hoē chhui-chiàn Thê-mô͘-thài kóng, "In-uī án-ni goá í-keng chhe Thê-mô͘-thài khì lín hia, i tiàm-tī Chú sī goá só͘ thiàⁿ koh chīn-tiong ê kiáⁿ," koh tī Hui-li̍p-pí 2：22 kóng, Nā-sī Thê-mô͘-thài ê keng-giām lín chai, chiū-sī kap goá saⁿ-kap tio̍h-boâ lâi heng-khí hok-im, chhin-chhiūⁿ kiáⁿ tuì lāu-pē án-ni." Tuì chiah ê oē thang chai Pó-lô cháiⁿ-iūⁿ khoàⁿ-tāng i, iā kèng-tiōng i. Koh tī Pó-lô 13 tiuⁿ phoe ê tiong-kan 6 tiuⁿ sī kap Pó-lô liân-miâ lâi choè kià phoe ê lâng (II Ko-lîm-to, Hui-li̍p-pí, Kô-lo-se, I & II Thiap-sa̍t-lô-nî-ka, Hui-lī-bûn), 2 tiuⁿ sī Pó-lô i ê. (I & II Thê-mô͘-thài).
Tuì chiah ê sū-si̍t lán thang chai Thê-mô͘-thài chit ê lâng tī chho͘-tāi kàu-hoē sī chi̍t-uī chin tiōng-iàu ê jîn-bu̍t. Chit ê lóng sī tuì i só͘ tit-tio̍h ê bô ké ê sìn só͘ piáu-hiān chhut-lâi ê. án-ni lán tek-khak beh chhim-chai tī kin-ná-ji̍t joā-nih su-iàu chit khoán bô ké ê sìn si̍t-si̍t chāi-chāi tiàm tī lán muí chi̍t lâng ê ka-têng nih.
