Pa̍k-kha ê Lūn
1900.10 187 koàn p.79-80
II.Pa̍k-kha ê sún-hāi.
Lūn-kàu pa̍k-kha ê sún-hāi khiok iā sǹg bē-tit-liáu, kóng bē-tit-chīn, taⁿ bián siông-sè, put-kò tāi-lio̍k kú-khí 5 hāng chiū-hó:--
1.Sún Sin-thé.Lán chai cha-bó͘-gín-á khah-siông tú-á 3, 4 hoè á-sī 5, 6 hoè ê sî, i ê lāu-bó, chím, ḿ chiū ēng kha-pe̍h kā i pa̍k-kha.Tng chho͘-chho͘ pa̍k ê sî khiok sió-khoá ân, chóng-sī chiām pa̍k chiām ân, ná pa̍k ná ân, ì-sù sī tek-khak beh pa̍k-kàu hō͘ i sè-sè chiah beh pàng i soah.
Tng khí-thâu chhui-ân ê sî, ún-tàng thàng-thiàⁿ lân-kham, tì-kàu cha-bó͘-gín-á chhun-ûn bán-ām bē-chia̍h bē khùn-tit.Koh chhui-lo̍h--khì phoà-phoê lâu-hoeh, tì-kàu cha-bó͘-gín-á thî-khàuai-kiò.iū-koh chàn lo̍h-khì kin-khiû kut-chi̍h, tì-kàu cha-bó͘-gín-á tang-tó sai-oai bē kiâⁿ bē cháu.Chhin-chhiūⁿ án-ne bô loā-kú chiū chiong chi̍t siang seⁿ-sêng suí-suí ê kha pìⁿ-chò phoà-siùⁿ ê kha lah.
M̄-nā án-ne, lán chai lâng ê sin-thé ū hoeh-me̍h moá-moá siông-siông teh liû-thong, siat-sú nā chi̍t só͘-chāi pa̍k-teh, chiū hit-tah ê hoeh-khì bē kiâⁿ.Taⁿ cha-bó͘-gín-á kì-jiân tuì sè-hàn chiū pa̍k-kha, hoeh-khì chū-jiân oh thong, hoeh-khì kì-jiân oh thong, chū-jiân seⁿ khí phoà-pēⁿ.Chhì khoàⁿ sè-kha ê lâng, i ê kha khah-siông bah siau kut-sè giám-jiân chhin-chhiūⁿ pe̍h-lēng-si kha, tuì án-ne tì-kàu sin-thé téng-tāng ē-khin, tian-tian tó-tó oá-lî hoāⁿ-piah; siàu-liân sin-thé chiū loán-jio̍k, kàu-lāu pēⁿ-chèng hoat-khí.Che kiám m̄-sī sún-hāi sin-thé ê bêng-chèng mah?
2.Hāi sèⁿ-miā.Chāi tī kok-ka thài-pêng an-ún ê sî-cheh, cha-bó͘ lâng tiàm tī chhù-lāi chi̍t kha-pō͘ iā bián chhut-mn̂g, hit-sî pa̍k-kha ê lâng bû-kò sī kan-khó͘ i chi̍t-sin nā-tiāⁿ, iáu-kú boē sī toā siong-hāi ê sū.Chóng-sī put-hēng nā tú-tio̍h jián-loān to-peng ê chai-eh, hit-tia̍p beh kiâⁿ bē-ē kiâⁿ, beh cháu bē-ē kín; tham-seⁿ ê lâng chiū bóng lún kiàn-siàu jím lêng-jio̍k; chhiat-khì ê lâng bī-chiū jī-tiàu thiàu-chuí lah.Kì-tit chá-nî Ji̍t-pún boē kàu Tâi-oân ê sî, peh-sèⁿ ū thiaⁿ-kìⁿ pháiⁿ ê hong-siaⁿ, sim-koaⁿ put-chí lún-neh; í-keng kàu ê sî, hū-jîn-lâng ta̍k-ê chin kiaⁿ, khoàⁿ-sìⁿ tông-tu̍t kha-chhiú-bah gī-gī-chhoah, tng hit-sî pa̍k-kha ê hū-jîn-lâng khek-khui chin chē, siū-hāi--ê iā bē chió.
Kiám-chhái lâng teh siūⁿ to-peng ê hoān-lān, hán-tit tī-sî chiah tú-tio̍h chi̍t-pái leh?Che put-kò sī kok-ka jián-loān ê sî-chūn nā-tiāⁿ.Chóng-sī lán iā tio̍h siūⁿ sui-jiân lóng bô jiáu-loān to-peng ê hoān-lān, iáu-kú tī chheng-pêng sè-kài ê sî-cheh iā ē tú-tio̍h, chhin-chhiūⁿ hoé-chai, chuí-chai, í-ki̍p chha̍t-huí ê luī.chit-hō sǹg-sī hut-jiân khí ê chai-lān, siat-sú chhiah-kha ê lâng kiâⁿ-lō͘ an-jiân chū-chāi, beh tô-cháu put-chí khoài, ū-sî m̄ nā ē kiù ka-tī, koh iā ē kiù pa̍t lâng.chóng-sī pa̍k-kha ê lâng chāi tī an-chēng ê sî beh kiâⁿ siōng-chhiáⁿ oh-tit, hô-hòng chit-ê kín-kip ê sî-cheh beh thài ē cháu-leh?Só͘-í pa̍k-kha ê lâng nā tú-tio̍h chit hō hoān-lān éng bē bian-tit ū-ê sio-sí, ū-ê im-sí, ū-ê siū châu-that.Tuì án-ni khoàⁿ, pa̍k-kha chit chi̍t-hāng-sū m̄-nā kham-tit sún-siong sin-thé, si̍t-chāi sī kàu-gia̍h thang hāi-tio̍h sèⁿ-miā--ê.
3.Sit keng-êng.Lūn kàu sún sin-thé, hāi sèⁿ-miā hit n̄g-hāng-sū khiok sī siong-tiōng chóng-sī sit-lo̍h keng-êng chò-kang chit-hāng tāi-chì iā m̄-thang lia̍h-chò sió-khoá.Lâng siông-siông teh kóng, "Cha-po͘ lâng tio̍h chú-lí goā-thâu ê sū, cha-bó͘ lâng tio̍h liāu-lí lāi-bīn ê sū,"só͘-í chheng-ho͘ hū-jîn lâng kiò-chò loē-chō͘.Chóng-sī lūn cha-bó͘ lâng liāu-lí lāi-bīn chit chân sū kiám-sī ká-iông-īⁿ mah?Tng cha-bó͘-gín-á boē chhut-kè ê tāi-seng, chiū í-keng ū pang-chān pē-bó, toā-hiaⁿ, sè-tī í-ki̍p hiaⁿ-só, kīm-á ê koan-hē lah; kì-jiân chhut-kè ê liáu-āu, chū-jiân ū ho̍k-sāi ta-ke, ta-koaⁿ, kà-sī kiáⁿ-jî í-ki̍p lāi-thâu sé, sàu, cheng, chú, chián, chò, pó͘-thāiⁿ, tâm, ta, khin, tāng ta̍k-hāng ê chek-sêng.Siat-sú nā kè tī sió-ke lâng ê só͘-chāi to bián-kóng, chóng-sī nā kè-tio̍h toā-ke lâng, si̍t-chāi kha-chhiú tio̍h chám-jiân mé-lia̍h chiàⁿ ē ēng-tit.Taⁿ nā-sī pa̍k-kha--ê bē-bián ū ê kiaⁿ tâm, ū-ê kiaⁿ ku̍t, ū-ê bē kiâⁿ, ū ê bē khiā; beh chò khin ê tāi-chì siōng-chhiáⁿ bē-ē, hô-hòng beh tam-tng chho͘-tāng ê kang mah?
Bat khoàⁿ-kìⁿ pa̍k-kha ê hū-în-lâng teh kiâⁿ lō͘ ū ê ēng gín-á chò thèⁿ, ū ê khò hō͘-soàⁿ chò koáiⁿ; iā bat khoàⁿ-kìⁿ ū-ê teh chhiūⁿ-chuí, ēng kha-thâu-u chò kha-té khiā tī chéⁿ-noâ; iū-koh bat khoàⁿ-kìⁿ ū-ê teh io-kiáⁿ, tio̍h chi̍t-chhiú phō chi̍t-chhiú hoāⁿ-piah chiah káⁿ kiâⁿ.Hāiⁿ-ah!Chhin-chhiūⁿ chit-iūⁿ khoán, chiàu goá khoàⁿ kiâⁿ-lō͘ khah hiám hông-biâng kiâⁿ-soh, chiū sui-bóng ū lâng thang ho̍k-sāi (chhin-chhiūⁿ sè-sio̍k ū cha-bó͘-kán) iā sī chhin-chhiūⁿ chò pēⁿ-lâng teh hō͘ i khoán-thāi neh; iū-koh chò tām-po̍h sió-khoá kang khah thiám hoān-lâng giâ-kê, sui-bóng teh chò iā sī kan-khó͘ chē-koà ê sū; chin-chiàⁿ m̄-ta̍t-tio̍h kheh-lâng, pêⁿ-po͘, í-ki̍p hàn-jîn-bô pa̍k-kha ê lâng (chiū-sī lâng chhiò chò chhin-chhiūⁿ cha-bó͘-kán-ê), in kiâⁿ-cháu chū-jiân, tâm-ta lī-piān; m̄-nā kàu-gia̍h khuì-la̍t thang chīn chò loē-chō͘ ê pún-hūn, siōng-chhiáⁿ iú-ú thang pang-chān cha-po͘-lâng ê bô kàu.Tuì chiong pa̍k-kha--ê kap bô pa̍k-ê saⁿ-pí chiàⁿ chai pa̍k-kha--ê sit-lo̍h keng-êng chin-chiàⁿ chē, se-kok lâng ē chiah hó-gia̍h, kiám m̄-sī in-uī in ê hū-jîn-lâng bô pa̍k-kha ta̍k-ê ē keng-êng, lán ē chiah sàn-hiong kiám m̄-sī in-uī lán ê hū-jîn-lâng pa̍k-kha, m̄-nā chia̍h sí-pn̄g hoán-tńg liân-luī tiōng-hu mah?
(āu-koàn beh koh chiap.)
