Lūn Iû-thài lâng
Tân Bêng-chheng
1931.02, no. 551, pp. 9-10

(Chiap 12 goe̍h 9 bīn)
Taⁿ ài tuì 18 sè-kí ê thâu-á lâi soat-bêng Iû-thài lâng ê kéng-gū kap só͘ beh siū ê hok-khì lâi siá tī ē-té:-
1. Beh tuì Iû-thài lâng ê ām-kún, tû-khì īⁿ-pang lâng ê ka-chhia. (Iâ-lī-bí 30:8).
Tuì tī 1783 nî kàu 1800 nî ê tiong-kan, Ò-kok, Hoat-kok, Phó͘-ló-sū kok chiah ê, ū hoè-bô ap-chè Iû-thài lâng lóng-chóng ê hoat-lu̍t. āu-lâi Ngô͘-kok ê Hông-tè iā ū chhú-siau hòng-tio̍k Iû-thài lâng ê chiàu-su. Só͘-í kuí-nā pah-bān ê Iû-thài-lâng chiah oē thang chū-iû ji̍p-khì khiā-khí tī Ngô͘-kok. Koh āu-lâi I-tāi-lī, Pe̍k-ní-gī kap í-goā chiah ê kok lóng ū ún-chún Iû-thài lâng chò kok-bîn ê koân-lī. Eng-kok tuì tī 1830 nî kàu 1858 nî ê tiong-kan ū chhú-siau hoán-tuì Iû-thài lâng lóng-chóng ê hoat-lu̍t. Tī 1870 nì Tek-kok kap Í-tāi-lī siúⁿ-sù Iû-thài lâng ū chū-iû koân. Tī 1867 nî tuì tī Hoê-hoê-kàu ê chèng-hú, Iû-thài lâng tit-tio̍h ū koân thang bé thó͘-tē tī Pa-le̍k-su-thèng.
2. Iû-thài lâng beh chiām-chiām tńg-khì in ê pún-kok (Í-se-kiat 37:7-14).
Tī 50 nî chêng Iâ-lō͘-sat-léng thang kóng bô sím-mi̍h Iû-thài lâng tiàm tī hia. Tī 19 sè-kí ê thâu-á, iáu sio̍k Thó͘-ní-kî kok koán-hat ê sî, m̄-chún 300 lâng í-siōng ê Iû-thài lâng khiā-khí tī Iâ-lō͘-sat-léng. Tī hit tiong-kan bô thàn bēng-lēng lâi ji̍p-khì khiā-khí ê, lóng siū hoa̍t-kim. Kàu 19 sè-kí poàⁿ, chiū í-keng ū 5 chheng goā lâng tī-hia lâi khiā khí. Chiàu 1913 nî ê thóng-kè, tī-hia khiā-khí ê lâng, lóng-chóng ū 10 bān, tiong-kan sì-hūn ê saⁿ-hūn sī Iû-thài lâng. Au-chiu tāi-chiàn ê kiat-kó, Pa-le̍k-su-thèng kui "Kok-chè Liân-bêng." āu-lâi uí-jīm Eng-kok thóng-tī. Hiān-sî thih-tō, tiān-khì, chuí-tō lóng chiâu-pī. Koh ū 7 ê Iû-piān-kio̍k kap sè-kài ta̍k só͘-chāi saⁿ liân-lo̍k.
Hiān-sî ta̍k goe̍h-ji̍t pêng-kin ū 3 chheng ê Iû-thài lâng teh tńg-khì Pa-le̍k-su-thèng. Tī-hia ū siat-hoat put-chí hó-sè, thang iông-ún chē-chē lâng. Teh àn-sǹg tī chit ê 10 nî kan, tek-khak beh ū 100 bān ê Iû-thài lâng tuì sè-kài ta̍k só͘-chāi tńg-khì. Koh in ê ho̍k-heng ūn-tōng cho͘-chit liáu put-chí hó-sè.
Tuì sè-kài ta̍k só͘-chāi teh tńg-khì ê chheng-liân lâng, in lóng liōng-chá ū ha̍k-si̍p choan-bûn ê kī-su̍t kap tì-sek. Koh in sī ēng thiàⁿ kok jia̍t-jia̍t ê cheng-sîn lâi teh tam-tng in ê chek-jīm. Hiān-sî ū teh khui hô-kau, beh hō͘ thàu-kàu Thê-pí-lī-a kap Ka-lī-lī chit nn̄g ê ô͘. Koh Iok-tàn-hô iā ū 30 bān bé-la̍t ê chuí-tiān, kàu-gia̍h thang kiong-kip lóng-chóng ê kang-tiûⁿ, lông-tiûⁿ kap ka-têng. Tī Iâ-lō͘-sat-léng ê siâⁿ-goā, ū khí chi̍t keng "Iâ-lō͘-sat-léng Tāi-ha̍k" tī 1925 nî 4 goe̍h 1 ji̍t, ū kú-hêng sēng-tāi ê khai-hāu-sek, kuí-nā bān lâng lâi hù. Chit keng Tāi-ha̍k ê sian-siⁿ lóng sī sè-kài ê toā kho-ha̍k-ka kap gē-sut7-ka teh chò. Kàu taⁿ pêng-siông lâng só͘ bô teh ēng ê Hi-pek-lâi gú, kin-á-ji̍t í-keng koh ho̍k-heng, tāi-ke lóng kóng Hi-pek-lâi ê khiuⁿ-kháu lâi teh hoat-khan ji̍t-pò.
Sè-kài ê toā kho-ha̍k-ka á-sī gē-sut7-ka, toā pō͘-hūn sī Iû-thài lâng, che tāi-ke lóng chai-iáⁿ ê sū-si̍t, si̍t-chāi chin kî-biāu ê sū. "Iâ-hô-hoa í-keng hō͘-lín (Iû-thài lâng) sì-soàⁿ khì sì-hng, lín teh-beh hō͘ lâng gông-ngia̍h, chò koa ki-chhì." (Sin-bēng-kì 28:37). Chit ê chhàm-gú í-keng èng-giām. (Boē-oân)