Chong-kàu Im-ga̍k Cha̍p-kám
H. T. S.
1932.11, no. 572, pp. 17

Kīn-lâi Chong-kàu im-ga̍k chiām-chiām hoat-ta̍t chìn-pō͘, si̍t-chāi thang hoaⁿ-hí ê hiān-siōng. Kàu-hoē ū kuí-nā só͘-chāi chám-jiân tì-ì tī chit chân, ū cho͘-chit Sèng-koa-tuī lâi teh hōng-sū kàu-hoē, che si̍t-chāi chin thang kiong-hí! Chiàu só͘ sìn, kàu-hoē kap im-ga̍k, chū-jiân sī bē thang saⁿ pun-lī-tit ê chi̍t hāng. Sìn-gióng seng-oa̍h ê thiat-tí, kèng-ài Siōng-tè ê ke̍k-tì, chū-jiân ē seⁿ-chhut chàn-bí ê sim, só͘-í tio̍h ēng im-ga̍k lâi piáu-hiān. Le-pài ê thoā iàu-sò͘ ê chi̍t hāng, chiū-sī gîm-si, chhiùⁿ-koa o-ló.
San-tiân Keng-chok (Yamada) Sian-siⁿ kóng, "Im-ga̍k the̍h-lâi ji̍t tī ji̍t-siông seng-oa̍h ê lāi-bīn, che sī goá ê liām-goān." Chò sìn-tô͘ ê lâng tehpbeh kóng, "Im-ga̍k the̍h ji̍p-lâi chong-kàu seng-oa̍h ê lāi-bīn, che sī goán ê liām-goān." Hō-chhoan Hong-gān Sian-siⁿ (Kagawa) kóng, "Hiong-chhoan ê lâng kiám-chhái bô bí thang chia̍h teh chin kan-khó͘, chóng-sī chàn-bí Siōng-tè ê koa, ún-tàng ū tiâu tī in ê sim-lāi." Ah! Si̍t-chāi ê sìn-tô͘ bô lūn tú-tio̍h siáⁿ kéng-gū, bô sit-chì, koh ē choan-sim oá-khò tī Siōng-tè ê thiàⁿ lâi tit pêng-an, chi̍t hāng chiū-sī tuì i ū chàn-bí Siōng-tè ê koa, tiâu tī i ê sim-lāi, iā put-sî ū piáu-hiān chàn-bí Siōng-tè ê in-toaⁿ.
Kàu-hoē im-ga̍k kap sè-sio̍k im-ga̍k ū toā cheng-chha. Chêng--chiá, sī chò lé-pài, chàn-bí ê lō͘-ēng, lâi hiòng-siōng lán lâng ê chong-kàu kám-chêng. Hō͘--chiá, sī kan-ta chò chi̍t khoán ngō͘-lo̍k, lâi hō͘ lâng ê sim chiām-sî hoaⁿ-hí sóng-khoài nā-tiāⁿ.
Lūn kàu-hoē im-ga̍k ê khí-chho͘, chiū-sī Chú-āu oá 600 nî ê Lô-má Hoat-ông Gregrius tē 1 sè ê chhòng-siat; hit ê iūⁿ-sek, chiū sī Gregorian chant (グレゴリウス象讚歌). Chú-āu oá 1500 nî ê sî-tāi, koh ū Lô-má ga̍k-phài ê chong-kàu im-ga̍k put-chí hoat ta̍t. Chit phài ê tāi-piáu-chiá kiò-chò Giovaⁿi Palestrina (1526-1594). Chit ê ga̍k-phài, sī kàu-hoē im-ga̍k ê hoat-ta̍t sú-chiūⁿ, put-chí tiōng-iàu ê sî-tāi. Kīn-tāi im-ga̍k ê khai-chó͘ J. Sebastian Bach (1685-1750) ê sî-tāi, chong-kàu im-ga̍k iā sī toā chhiong-sēng. I it-seng só͘ hōng-sū ê kàu-hoē, chiū-sī tī Tek-kok ê Leipzig ê Sèng T-má Kàu-hoē, tī-hia chò ga̍k-tiúⁿ. Kàu taⁿ hit ê só͘-chāi chheng-chò im-ga̍k ê bêng-só͘. Kàu hiān-tāi, chong-kàu im-ga̍k iû-goân toā hoat-ta̍t. Hiān-tāi kéng-īⁿ-tek ê chok-khek-chiá, chiū-sī Paul Hindemith (1895-). Í-siōng só͘ kì 3, 4 khoán ê sî-tāi, kok ū i ê iūⁿ-sek; chong-kàu im-ga̍k chin chhiong-sēng, soà kàu tī kin-á-ji̍t.
Chiàu só͘ sìn, chong-kàu nā tī-teh, im-ga̍k iā teh-khak tī-teh. M̄-nā án-ni, chiong-lâi chin ê im-ga̍k, chiū-sī tio̍h tuì chong-kàu im-ga̍k lâi chhut-hiān. Kó͘-chá chhut-miâ ê im-ga̍k-ka choē-choē-sī Ki-tok-tô͘, iā chhut-miâ ê ha̍p-chhiùⁿ-khek, lóng sī koan-hē chàn-bí Siōng-tè, o-ló Kiù-sè chú.
Lō͘-tek Má-teng kóng, "Im-ga̍k sī Siōng-tè só͘ siúⁿ-sù chi̍t hāng chin suí, chin ko-siōng ê gē-su̍t. Mô͘-kuí put-chí kiaⁿ im-ga̍k, im-ga̍k ē an-uì lâng, hō͘ lâng ê sim un-jiû, hō͘ i pìⁿ-cho tō-tek-tek, lí-sióng-tek ê lâng, hō͘ m̄-hó ê su-siúⁿ it-chīn siau-bô. Goá bô in-uī chi̍t hāng uí-tāi ê sū-kiān, lâi pàng-sak goá só͘ ū sió-khoá ê im-ga̍k. Ha̍k-hāu ê sian-siⁿ nā bē hiáu gîm-si, goá bô kiò i chò sian-siⁿ. Chheng-liân lâng tio̍h o̍h im-ga̍k, in-uī ē chè-chō siān-liông koh ū liān-ta̍t ê sū (士)". Chiàu só͘ sìn, im-ga̍k chûn-chāi, á-si hit ê chin ê kè-ta̍t, chiū-sī tio̍h piáu-hiān su-siúⁿ lâi kám-tōng lâng. Kan-ta ē gîm chin hó thiaⁿ, chin hiang, án-ni sī bó kàu-gia̍h. Koa-sû kap koa-phó͘ tio̍h ū oân-choân ê thóng-it, hiông-hô, put-khó hun-lī ê kiat-ha̍p chiah ē ēng-tit. Kīn-tāi ê seng-ga̍k-ka chē-chē lóng khiā tī siang-chhe-lō͘. In iáu m̄-chai tio̍h chù-tiōng tī chit ê só͘-chāi. Kiám-chhái sī kan-ta gîm hó thiaⁿ, beh hō͘-lâng ài-bō͘ iā bô tek-khak. Nā-sī chong-kàu im-ga̍k koh-khoh bē ēng-tit, in-uī beh hō͘ pa̍t lâng lâi loân-bō͘ lán chiah lâi gîm, choan-choan sī in-uī chàn-bí Siōng-tè ê thiàⁿ, só͘-í ū piáu-hiān i ê chin-chêng. Chiàu só͘ siūⁿ, lâng ê sim nā chheng-khì, chū-jiân i ê kám-chêng sī ko-siōng, só͘ piáu-hiān ê im-ga̍k sī suí, sī ū la̍t, sī ē kám-tōng lâng, iā sī Siōng-tè só͘ kàm-la̍p hoaⁿ-hí ê.
Chóng kóng, koa-sû sī put-chí iàu-kín, sī chhin-chhiūⁿ chú-lâng. Koa-phó͘ sī beh chān koa-sû hō͘ i ē oa̍h-oa̍h, koh ū la̍t thang kú-tn̂g ìn-siōng tī lâng ê thâu-náu-lāi. Só͘-í koa-sû sī put-chí tiōng-iàu, beh hō͘ i ē chin bêng, ū la̍t thang kám-tōng lâng, tio̍h put-sî liān-si̍p, koh pún-sin iā tio̍h ū hit khoán ê kám-chêng. Só͘-í nā beh gîm chhut-miâ ê chong-kàu-khek, bē bián-tit ài hoán-séng, chū-kí m̄-chai ē kham-tit, á-sī ū hit khoán lêng-tek ê ìn-siōng, chong-kàu ê kám-chêng á-bô? Eng-kok kó͘-kim to̍k-pō͘ ê chong-kàu Si-jîn Alfred Teⁿyson ê Si, put-chí ū hoē-oā-tek (繪畫的), koh ū i m-ga̍k-tek (音樂的) ê te̍k-sek tī-teh. Chit nn̄g hāng tiâu-kiāⁿ sī si-jîn ê lí-sióng. Só͘-í chhut-miâ lâng ê Si, lâng chin ài the̍h-lâi chò tiāu lâi gîm. Thang chai koa-sû sī chin iàu-kín. Hoat-kok ê chok-khiok-ka, chí-hui-chiá, kiam to̍k-chhiùⁿ-ka Reynaldo Hahn (1874-), ke̍k-le̍k chú-tiuⁿ tī chit ê só͘-chāi. Kî-thaⁿ Í-tāi-lí ê Teno͘ Enrico Caruso (1873-1921), í-ki̍p Eng-kok ê Baritone koa-chhiú Sir Charles Santley, á-sī Tek-kok ê toā sèng-ga̍k-ka Lilli Lehmaⁿ hu-jîn lóng ū chú-tiuⁿ, lūn koa-sû ê hun-bêng kap kám-tōng-la̍t ê tiōng-iàu-sèng.
Í-siōng kán-tan kóng tām-po̍h, ǹg-bāng ē chò tāi-ke ê chham-khó. Kî-thaⁿ ū ki-hoē chiū ē koh gīlūn.