KI-TOK-TÔ͘ KAP GĒ-SU̍T
Rene Frank siá.
Hông-gē e̍k.
1965.06.01 P.5-7

(Chit phiⁿ kó í-keng bat chhut tī 1963 nî 4 ge̍h 12 ji̍t ê Kim-ji̍t Ki-tok-kàu cha̍p-chì ê lāi-bīn).
"Tio̍h ēng sèng-kiat ê chng-thāⁿ kèng-pài Iâ-hô-hoa"(Si-phian 96:9). Che tuì tī muí chi̍t ê khoàⁿ kèng-pài Iâ-hô-hoa sī chi̍t hāng chin giâm-siok ê tāi-chì ê lâng, sī chi̍t chióng hok-cha̍p ê bēng-lēng, che sī ài beh hō͘ lâng hùn-liām thiâm-chēng, sàm-su, be̍k-sióng, í-ki̍p ū sím-bí（審美）ê chū-kak. Í-siōng chiah ê phín-chit, tuì-tī chit sè-tāi ê lâng lâi khoàⁿ, ná chhin-chhiūⁿ chin bô ha̍h.
Bí-biāu ê chhòng-chō.
Siōng-tè sī Sîn, I ǹg-bāng lán tī toh-lo̍h chi̍t ê khó-lêng ê hoān-uî lāi koan-khoàⁿ I ê suí nih? chiū-sī bí-biāu ê chhòng-chō; tī lâng ê sim-ba̍k tiong só͘ khoàⁿ-kìⁿ hit ê chhòng-chō ê tián-hêng ê suí-che tú-tú sī Gē-su̍t ê tēng-gī; tī Tō ê lāi-bīn ê suí（美）; im-ga̍k ê suí; suí sī chi̍t chióng ê gē-su̍t, te̍k-pia̍t sī oē hoán-èng（反映）chhut un-loán, tia̍t-sū, an-chēng kap heng-hùn ê, che iā chiū-sī tuì Tō só͘ kà-sī lán ê, sī kap Siōng-tè ê sim-lêng saⁿ khè-ha̍p.
Tuì siōng khí-thâu, chho͘-tāi ê Ki-tok-tô͘ chông-pài chiū-í-keng ū chhiong-moá im-ga̍k ê sek-chhái, chiong tī Sèng-keng ê lāi-bīn só͘ ū thê chhut-lâi ê ga̍k-khì, kap Sū-lī-a á-sī Ai-ki̍p ê gē-su̍t saⁿ pí-kàu ê sî, hō͘ lán thang chai-iáⁿ, A-pek-la̍h-hán ū tuì I ê pún-hiuⁿ chiong im-ga̍k toà chhut kok, m̄-nā án-ni, koh Mô͘-se kap hit sî-tāi ê peh-sìⁿ iā lóng tī in choè lô͘-châi ê toē ha̍k-si̍p im-ga̍k. āu-lâi Siōng-tè iā ún-chún I ê peh-sìⁿ èng-iōng, piàn-oāⁿ kap hūn-ha̍p pa̍t kok ê im-ga̍k chhâi-liāu, hō͘ I thang ēng tī o-ló I ê miâ ê lō͘-ēng. Sīm-chì āu-lâi iā chi̍t pái koh chi̍t pái chiâⁿ-choè bîn-koa（民歌）, lām-ji̍p tī kàu-hoē im-ga̍k ê lāi-bīn......
Im-ga̍k piáu-hiān châi-tiāu.
Chóng-sī ta̍k sè-tāi tio̍h tī im-ga̍k ê hong-bīn piáu-hiān chhut in ê châi-tiāu. Ta̍k sè-tāi tio̍h hùn-tò͘ lâi tit-tio̍h tī kè-ta̍t kap hong-hù chit nn̄g hong-bīn ê pêng-hêng（平衡）, koh hō͘ I ná kán-tan, bô tì-kàu hō͘ lâng oē siⁿ-khí tí-te̍k bûn-hoà, koh tio̍h hō͘ I o-ló sim-lêng, m̄-sī jio̍k-thé. Tuì án-ni, m̄-nā tio̍h siá chi̍t koá hoē-chiòng teh gîm ê si, iā tio̍h siá chi̍t koá sèng-koa-tuī kap hong-khîm beh ēng ê im-ga̍k, iā tio̍h siá chi̍t koá sèng-ga̍k kap koa-iâu, hō͘ I ha̍h tī bó͘ chi̍t ê sî-sāi ê gē-su̍t ê sèng-chit kap lí-sióng. Siōng-tè tek-khak beh tī sìn-tô͘ ê tiong-kan heng-khí uī-tio̍h chiah ê kang-chok, hoaⁿ-hí chiap-siū giâm-keh ê hùn-liān kap chún-pī ê im-ga̍k-ka, ū sìn-gióng kap tō-lí ê ki-chhó͘ ê im-ga̍k-ka, hō͘ Sèng Sîn só͘ kám-tōng ê im-ga̍k-ka......
Sī-kak ê gē-su̍t.
Sī-kak ê gē-su̍t, ū bô sio-siāng ê kéng-siōng. Tuì tī ho̍k-sāi Siōng-tè hit khoán ki-chhó͘-tek ê thiâm-chēng kap be̍k-sióng, sī chin khiàm-kheh hiah ê ū châi-tek ê lâng ê pang-chān, hō͘ Sîn só͘ chhiong-moá ê gē-su̍t kang-chok, kiàn-chèng ê kang-chok téng, nā -oē thang chēng-chēng, ēng lâng ê choân cheng-sîn lâi uī Sîn ló͘-le̍k sī chin hó. Teh thoân hok-im ê Ki-tok-tô͘, siat-sú tuì gē-su̍t ê him-sióng kap chhòng-chō bô ū cheng-tióng, tuì tī koan-khoàⁿ kè-khì ún-tàng iā oē thang liáu-kái, sui-jiân boē thang choân-pō͘, chì-chió iā ū chi̍t pō͘-hūn. Chhut Ai-ki̍p-kì 20:4-6 só͘ kì-chài, m̄-thang tiau-khek ngó͘-siōng, iā m̄-thang chō in ê siōng chit chām ê ì-sù, lán tio̍h jīn-bat kap chun-thàn.
Tī ū le̍k-sú ê í-chêng, chhiau-oa̍t chū-jiân ê châi-tiāu chiū í-keng tuì toā chū-jiân ê sī-kak tián-hêng ê te̍k-sek ū teh jīn-bat. Ngó͘-siōng bat hō͘ lâng khoàⁿ choè pí chū-jiân koh-khah chin-si̍t ê chûn-chāi, koh lâng iā siông-siông chiong jîn-luī kap tōng-bu̍t ê hêng-siōng liân choè-hoé. Tng Siōng-tè uī-tio̍h I ê miâ lâi kéng-tiàu lâng ê sî, I tio̍h tī tuī-lo̍h ê jîn-luī só͘ choè chhut-lâi ê bô lō͘-ēng ê lô͘-lē chè-tō͘ ê tiong-kan, chhú giâm-hat ê chok-uî lâi tí-te̍k hiah ê pháiⁿ ê sán-bu̍t. Sian-ti ū ēng chin kiâm koh ki-chhì-tek ê oē-gú lâi thê-chhíⁿ hiah ê tò-thè ê I-sek-lia̍t lâng, in pài ngó͘-siōng ê hêng-uî (Iâ-lī-bí 10:2-5; Si-phian 115:4-8). Kàu tī siū lia̍h khì Pa-pí-lûn liáu-āu, chit khoán pài ngó͘-siōng ê sū chiū bô koh tī Í-sek-lia̍t lâng ê tiong-kan chhut-hiān, che sī chi̍t chióng éng-kiú-sèng ê tī-liâu. Tàu-tí Siōng-tè ê sim-ì tuì tī gē-su̍t ê piáu-hiān sī cháiⁿ-iūⁿ? Chiàu Chhut ai-ki̍p-kì 36:1 só͘ kì-chài, Siōng-tè ê Sin chhiong-moá tī Pí-sat lia̍t kap A-hô-lī-a-pek, hō͘ in oē thang uī-tio̍h hoē-bō choè-chiâⁿ ū gē-su̍t-sèng ê chng-thāⁿ kap tiau-khek, sī tú-tú chiàu 26:1 só͘ kóng lâi choè ê. Lán chai Pó-lô bat khoàⁿ-khin Ngá-tián lâng ê tiau-khek, in-uī hiah ê ū tāi-piáu īⁿ kàu ê sîn bêng kap in ê kèng-pài. Tng chho͘-tāi ê Ki-tok-tô͘ uī-tio̍h siám-pī Lô-má lâng ê pek-hāi, bat cháu khì bih tī bōng-tōng（墓洞）ê lāi-bīn, tī hiah ê bōng-tōng ê piah-nih in ū uī chin-choē ê tô͘-uī, hiah ê tú-tú sī teh piáu-sī kè-khì Siōng-tè tuì in ê chín-kiù. Tī Iû-thài-kàu ê tiong-kan, sui-jiân sī giâm-siú lu̍t-hoat ê lâng, tī hiah ê tē 4 sè-kí í-āu piáu-bêng sîn-sèng ê le̍k-sú ê piah-uī（壁畫），iā lóng siū pó-chûn khí-lâi.
Chá-chêng bat ū nn̄g pái phò-hoāi ngó͘-siōng ê toā pho-lōng, che tong-jiân sī hiah ê sūn-thàn lu̍t-hoat tiâu-bûn ê kiat-kó. chi̍t pái sī tī tē 8 sè-kí ê sî, tī Pí-chàn-teng kàu-hoē só͘ hoat-seng ê, jî-chhiáⁿ hit ê éng-hióng it-ti̍t kàu tī pah goā nî āu, tuì chit ê tāi-chì liáu-āu, hit chióng giâm-kín siū koán-sok ê ke̍k-toan pó-siú-tek ê gē-su̍t, ū koh tò-tńg kàu tī Tang-hng ê kàu-hoē tiong. Lēng-goā chi̍t pái, sī kap Sin-kàu ê chong-kàu kái-kek ū liân-tài koan-hē. Sui-jiân Ka-ní-bûn chú-gī ê lâng, in ū thiat-té-tek pâi-tû gē-su̍t, bô ài hō͘ I ēng tī kàu-hoē lāi, iáu-kú tī Sèng-keng kò͘-sū ê chhah-tô͘, ū put-chí phó͘-piàn teh ēng, chiah ê ū chin-choē āu-lâi sī chiâⁿ-choè Sèng-keng siōng ê tô͘-uī kap tâng-pán ìn-soat ê khí-goán, chiah ê kiám-chhái thang kóng sī chêng-kàu-taⁿ siōng sûn-kiat ê sio̍k-lêng ê gē-su̍t phín.
Sī-kak ê kè-ta̍t.
Tī lán hiān-kim ê sî-tāi, sī-kak（視覺）chhâi-liāu tuì tī kàu-io̍k siōng kap soan-thoân siōng ê pang-chān ê kè-ta̍t sī put-chí phó͘-piàn-tek hō͘ lâng sêng-jīn. chóng-sī būn-toê sī chāi tī Ki-tok ê kàu-hoē, sī-m̄-sī iû-goân beh khoàⁿ hit ê hō͘ lán ēng tī piah-nih, cheh-nih, hō-nî khah-phìⁿ kap tī kàu-io̍k hong-bīn ê kám-chêng-tek, koh sī jiû-jio̍k ê gē-su̍t choè boán-chiok. Chhin-chhiūⁿ tī im-ga̍k hong-bīn, lán tek-khak tio̍h gián-kiù kè-khì só͘ ū ê. Lán tio̍h chù-ì tī tiong sè-kí sî-tāi ê bo̍k-khek（木刻）. Bûn-gē ho̍k-heng sî-tāi ū piáu-chêng ê tô͘-uī, kap hiah ê piáu-chêng ū khuì-la̍t ê Tiu-ló（Duerer） ê bo̍k-khek- i ê cheng-sîn kap Lō͘-tek Má-teng kap chong-kàu kái-kek lóng ū saⁿ ha̍h ê só͘-chāi. Phì-jū lâi kóng, chhin-chhiūⁿ tī ku-lūn-oá (Grune-wald) ê chok-phín tiong, ū chi̍t ê kiò-choè "tèng si̍p-jī-kè," ta̍k pái lán teh khoàⁿ chit ê chok-phín ê sî, hō͘ lán oē koh-chài hoat-kiàn tio̍h Chú Iâ-so͘ hit ê sim-lêng siōng chin-chiàⁿ ê hêng-chōng, chhin-chhiūⁿ Í-sài-a 52:14 kap 53:2 só͘ kóng ê "......I ê bīn-māu pí pa̍t lâng khah ū sún-siong, I ê hêng-chōng pí sè-kan lâng khah ū sún-hāi," "......I bô hó hêng-chōng bô ui-gî; lán khoàⁿ-kìⁿ I iā bô hó hêng-iông, thang hō͘ lán him-bō͘ I." uī-tio̍h beh kh-piat chin-si̍t kap hu-ké ê gē-su̍t, lán tio̍h ài chìn-ji̍p tī hit nn̄g hāng ê lāi-bīn; lán tio̍h ài chhim siūⁿ koh khek-koan khì gián-kiù, koh tio̍h sè-cha（細查）khoàⁿ tī kè-khì só͘ lâu kàu taⁿ hō͘ lán ê sī sím-mi̍h.
Ū chi̍t ê hoān-uî, khoàⁿ khí-lâi ná chhin-chhiūⁿ hō͘ chi̍t pō͘-hūn ê lâng liông-sim ū put-an ê: chiū-sī kiàn-tiok. Hiān-kim ê chhu-hiòng, Sin-kàu uī-tio̍h beh ū chi̍t ê kán-tan, phok-sò͘ koh chheng-chēng, beh thang choè kî-tó ê chhù, m̄-sī beh choè chhiáⁿ lâng-kheh iàn-lo̍k ê só͘-chāi, in-uī chit ê su-iàu, hō͘ kiàn-tiok tī Sin-kàu ê lāi-bīn chiàm ū toē-uī. Ū chi̍t keng tāi-ha̍k, tī hit ê hāu-hn̂g ê lāi-bīn, ū chi̍t keng chin hiān-tāi-hoà ê lé-pài-tn̂g, I ê 4 bīn piah lóng bô sím-mi̍h, chí-ū sī chin kiā ê chhù téng nā-tiāⁿ, hit ê iūⁿ-sek ū hiòng tuì thiⁿ-téng khì, tú-tú chhin-chhiūⁿ Tiu-ló (Duerer)ê chok-phín "kî-tó ê siang-chhiú" chi̍t-iūⁿ, sī saⁿ-ha̍p khí-lâi ê. Tī hit lāi-bīn, thâu-chêng ê piah-nih ū chi̍t ê kap chit keng chhù ê pí-lē, toā soè chin tú-hó ê si̍p-jī-kè. án-ni, tī hit ê lé-pài-tn̂g ê lāi-bīn, bô ū chi̍t hāng oē hun-soàⁿ lâng ê chông-pài kap kî-tó ê chù-ì-la̍t ê mi̍h-kiāⁿ.
Chai-poê thian-châi.
Lán ê kàu-hoē ki-koan ū tú-tio̍h chi̍t hāng toā ê jīm-bū, chiū-sī ài hō͘ chheng-liân lâng jīm-sek lán tī gē-su̍t hong-bīn uí-tāi ê uî-sán（遺產）. ín-khí in tuì gē-su̍t ê hèng-chhù, chhin-chhiūⁿ in tuì lêng-sèng siōng ê tui-kiû chi̍t-iūⁿ. M̄-nā án-ni, koh chìn chi̍t pō͘, tio̍h khì hoat-ku̍t hiah ê ū chhòng-chō-sèng ê thian-châi ê lâng, kā in pī-pān tú-hó ê khoân-kéng kap tiûⁿ-só͘ lâi chai-poê chiah ê lâng. Hiān-chāi chit ê thoân hok-im ê sè-kài, chin kî-thāi siū chit khoán hùn-liān ê jîn-châi.
Tī só͘ ū ê gē-su̍t ê lāi-bīn, ū chi̍t chióng bô an-tēng koh iu-ut ê àm-iáⁿ, ki-chhi kap bô sûn-kiat ê sán-bu̍t, hō͘ hit ê bat ū chi-phoè-sèng ê sìn-sim ê siaⁿ tú-tio̍h jia-cha̍h. Lán sī-m̄-sī tio̍h hòng-khì che? Hō͘ lán tuì tī Sèng Sîn ê ín-chhoā, koh chi̍t pái kek-lē lán só͘ ū ê un-sù-chiū-sī hoàn-sióng, hē-thóng kap hì-ke̍k-sèng ê piáu-hiān-lâi kek-lē tâng-sìn ê hiaⁿ-tī chí-bē, koh êng-hián Siōng-tè ê sèng-miâ. Taⁿ ǹg-bāng lán thang tuì tī chit kù "Sèng-kiat ê chng-thāⁿ" ê oē, lâi chhē tio̍h chông-pài ê sin koh kî-biāu ê ì-gî.