Tâi-oân Bîn-kan Chong-kàu tiong ê thoân-soat (6)
Niû Kú-têng
1966.03.15 P16-17
Lūn Chàu-kun ê thoân-soat.
Tâi-oân bîn-kan nā kàu muí nî kū-le̍k ê 12 ge̍h 24 ji̍t chiū chheng-choè sàng-sîn ê ji̍t. Chiàu in ê thoân-soat kóng, tī chit ji̍t toē-bīn-chiūⁿ ê sîn-bêng lóng beh chiūⁿ thian-têng khì kìⁿ Gio̍k-hông siōng-tè, sūn-soà khì pò-kò lâng só͘ choè ê hó pháiⁿ. Só͘-í tī chit ji̍t tio̍h pī-pān sam-seng chiú-lé lâi sàng só͘ ū sîn-bêng chiūⁿ thiⁿ. Chiah ê sîn-bêng chiūⁿ thiⁿ khì í-āu, in chiah thang suî-piān chiong pu̍t siōng chhián soà-uī, á-sī chhiáⁿ lâi soé(洗). Chiah ê sîn-bêng chiūⁿ thiⁿ khì í-āu, tio̍h kàu kū-le̍k ê chiaⁿ-ge̍h chhoe gō͘ chiah ū koh tò-tńg lâi. Só͘-í chit tiong-kan liân biō-sī ê mn̂g ia̍h lóng koaiⁿ khí-lâi, koh ēng hong-tiâu hong khí--lâi, kàu chiaⁿ-ge̍h chhoe gō͘ chiū chheng-choè chih-sîn(接神)ê ji̍t, iû-goân pī-pān sam-seng chiú-lé lâi chih-chiap hiah ê sîn.
Taⁿ in teh sàng-sîn ê tiong-kan choè koan-sim ê, chiū-sī chàu-sîn, ia̍h chheng-choè Chàu-kun, á-sī Chàu-kun kong téng. Koan-hē sàng chàu-sîn ê sū, thang kóng sī bîn-kan hong-sio̍k tiong ê toā-sū. Tong-jiân bîn-kan chong-kàu ê hong-sio̍k sī put-lī bê-sìn ê, in tī beh sàng chàu-sîn ê sî, tû liáu ēng sam-seng chiú-lé í-goā, tio̍h koh sio ēng ta-tiū-chháu chat chiâⁿ ê "bé," á-sī ēng choá ka ê choá-bé(紙馬), che sī beh hō͘ Chàu-kun khiâ chiūⁿ thiⁿ khì ê. Chiàu án-ni lâi khoàⁿ, chiah ê "chháu-bé" á-sī "choá-bé" soà pí Chàu-kun khah lī-hāi, che thang khoàⁿ-chhut in ê hong-tông kap bê-sìn. In tio̍h koh ēng Chàu-kun ê siōng, (thong-siông sī in tī âng-choá-nih, tī gûn-choá-tiàm, á-sī kám-á-tiàm ū teh boē, ū ê kan-ta ìn Chàu-kun, ū ê sī kap Chàu-kun niû-niû ìn choè-hoé ê), chiong che tah tī chàu-khang chêng, chiū khai-sí chè chàu lah.
Taⁿ koan-hē chè chàu ê ì-gī. Goá lâi in lī-khui lán hiān-sî í-keng ū chhit poeh pah nî chêng, Sòng-tiâu sî-tāi ê chi̍t siú si, hit ê si-nih kóng: Kó͘ thoân la̍h-goa̍t jī-si̍p-sù(古傳腊月二十四), Chàu-kun tiau-thian io̍k giân sū(灶君朝天欲言事), Hûn-ku hong má sió liû-liân(雲車風馬小留連), Ka iú poe-phoân hong tián-sū(家有杯盤豐典祀), Tu-thâu lān sio̍k siang-gû sián(豬頭爛熟雙魚鮮), Tō͘-sa kam-song hún jī oân(豆沙甘鬆粉餌圓), Lâm-jî chiok-hiàn lú-jî hiau(男兒酌獻女兒邀), Siû-ciú siau-chiâ Chàu-kun hí(酉守酒錢灶君喜). Pī-chú tài-cheng kun bo̍k bûn(婢子闘爭君莫聞), Biâu khián chhiok-ù kun bo̍k thiân(貓太觸穢君莫嗔), Sòng kun chuì páu teng thian-bûn(送君醉飽登天門), Chiok tiông chiok toán bu̍t ho̍k ûn(杓長杓短勿復云), Khit-chhú lī-chhī kui lâi hê(乞取利市歸來兮).
Chit siú si loē-iông ê ì-sù sī kóng, "古傳腊月二十四," tuì kó͘-chá só͘ thoân lâi ê 12 ge̍h 24ji̍t(sī chí kū-le̍k), "灶君朝天欲言事," Chàu-kun tī chit ji̍t beh tiâu-kìⁿ Gio̍k-hông siōng-tè, pò-kò hoān-kan ê sū. "雲車風馬小留連" taⁿ ū hûn ê chhia kap hong ê bé, beh chài lí khì, chhiáⁿ lí m̄-thang koh iân-chiân. "家有杯盤豐典祀," goán chhù-nih ū pī-pān chin chhiⁿ-chhau beh chè-sū lí. "豬頭爛熟雙魚鮮." Ti-thâu ê seng-lé chú kàu chin noā, hî ê seng-lé iā chin chhiⁿ. "豆沙乾鬆粉餌圓," koh ū tāu-se chin tiⁿ koh sang, iā ū pau bah ê îⁿ-á. "男兒酌獻女兒邀," chhiáⁿ lí khoàⁿ goán ta-po͘-lâng thîn-chiú hiàn hō͘ lí, iā cha-bó͘-lâng ēng sêngì teh lâu lí. "酉守酒燒錢灶君喜," ēng sio-chiú chhiáⁿ lí, koh kā lí sio gûn-choá, chhiáⁿ lí hoaⁿ-hí chiap-la̍p. "婢子闘爭君莫聞," goán ang-á-bó͘ tī saⁿ-phah oan-ke ê sî só͘ kóng ê pháiⁿ-oē, chhiáⁿ lí m̄-thang thiaⁿ. "貓犬觸穢君莫嗔," nā tú-tio̍h niau-á pàng-sái tī hé-hu-lāi, á-sī káu-á choāⁿ-jiō tī chàu piⁿ, chhiáⁿ lí m̄-thang siū-khì. "送君醉飽登天門," ǹg-bāng lí lim hō͘ i chuì, chia̍h hō͘ I pá, goán thang sàng lí chiūⁿ thian-mn̂g. "杓長杓短勿復云," goán ê pháiⁿ thiaⁿ oē bô-lūn sī tn̂g té, chhiáⁿ lí m̄-thang kóng. "乞取利市歸來兮," chhiáⁿ lí chiong goán kah ū lī-ek hó-thiaⁿ ê oē kóng-kóng leh, thang tńg-lâi. Che si Sòng gô͘-koān(宋吳縣)Hoān Sêng-tāi(范成大)só͘ choè Chhoan-tiân ga̍k-hú (邨田樂府)chè-chàu sû(祭灶詞)tiong ê chi̍t siú.
Tong-jiân koan-hē chè-chàu ê si sī chin=choē, chóng-sī goá chí sī chiong kî-tiong ê chi̍t siú chè-chàu ê ì-gī choè bêng-liâu ê si ín chhut-lâi nā-tiāⁿ, oāⁿ oē lâi kóng khah bêng, chiū-sī in cháiⁿ-iūⁿ beh chè-chàu nih?
Chiàu thoân-soat só͘ kóng, Chàu-kun sī Gio̍k-hông tāi-tè só͘ phài lâi tiàm tī ke-ke hō͘-hō͘ teh chiáng-koán "siān" kap "ok" ê te̍k-sài. Muí nî nā kàu nî-bé ê 12 ge̍h 24 ji̍t chiū chiūⁿ thiⁿ, chiong hit ka-têng chi̍t ke ê lâng só͘ choè ê hó-sū, pháiⁿ-sū, chong-ha̍p khí-lâi pò-kò Gio̍k-ông tāi-tè, in-uī án-ni, ke-ke hō͘-hō͘ nā kàu chit ji̍t chiū pī-pān chhiⁿ-chhau lâi chè chàu, kóng sī beh kô͘ Chàu-kun ê chhuì, hō͘ i chiūⁿ kàu thian-têng ê sî, oē thang am-khàm hit ke lâng ê pháiⁿ, lâi kóng koá hó-oē, che chiàⁿ chhin-chhiūⁿ lâng teh sàng lé hō͘ siōng-si chi̍t-iūn. Chàu-kun ia̍h chhin-chhiūⁿ hiah ê tham-koaⁿ ù-lī ê siōng-si chi̍t-poaⁿ, che oân-choân teh chèng-bêng ngó͘-siōng sī tuì lâng ê su-siúⁿ só͘ siⁿ-chhut-lâi--ê.
Taⁿ koan-hē Chàu-kun ê thoân-soat, sī chin-choē khoán, tī Hoâi-lâm-chú nih(淮南子)sī kóng, "N̂g-tè choè chàu, sí liáu chiū pián-choè chàu-sîn." Koh tī Ngó͘-keng iⁿ-gī(五經異義)nih sī kóng, Chàu-sîn sìⁿ "So͘"(蘇), miâ choè Kiat-lī(吉利), i ê bó͘ sī sìⁿ "Ông"(王), miâ choè "Phok-luī"(搏類), chit ê miâ put-chí kî-khá, chiàu thoân-soat kóng, Chàu-kun chin kiaⁿ bó͘, Chàu-kun niû-niû iā siông-siông hó m̄-hó chiū oē phah Chàu-kun. Thiaⁿ kóng in-uī án-ni, lâng chiah chheng I choè "Phok-luī."
Koh tī Chiu-lé-kì(周禮記)nih sī kóng Chhoan-hiok--sī(顓頊氏)ū chi̍t ê kiáⁿ miâ "Lê"(黎), āu-lâi hō͘ lâng ho̍k-sāi choè Chàu-sîn. Koh tī Chhun-chhiu chó-toān(春秋左傳)nih kóng, "chàu-kun lêng pêng kiú-thó͘" (灶君能平九土). Só͘-í kóng Chàu-kun ia̍h chheng-choè "Kiú thian su-bēng"(九天司命), Kiú-thian ê ì-sù, chiū-sī Tang, sai, lâm, pak chheng-choè " Sù chèng thian"(四正天), koh tang-lâm, thang-pak, se-lâm, se-pak chheng-choè "Sù gû thian,"(四隅天), chit 8 ê thian koh lēng-goā ka "Chèng-tiong"(正中)ê "Tiong-iong thian"(中央天), ha̍p-choè-hoé chiū-sī " Kiú-thian," su-bēng(司命)sī koaⁿ-tiong ê sió-sîn. Pún-lâi sī thiⁿ-téng ê chi̍t lia̍p chhiⁿ ê iâ, chiū-sīsio̍k tī Bûn-chhiong-chō(文昌座)ê tē sì lia̍p chhiⁿ, Chàu-sîn siū chheng Kiú-thian su-bēng(九天司命), goân-in sī kóng I teh chiáng-koán ke-ke hō͘-hō͘ ê ian-hé, in-uī lâng nā bô ian-hé chiū boē-oē chia̍h se̍k ê mi̍h, bô chia̍h se̍k ê mi̍h, chiū boē-oē oa̍h, tī chit ê "bîn í si̍t uî thian"(民以食為天)ê sè-kài-nih kóng I sī tē it iàu-kín, liân Khóng-chú iā kóng, "ú kî mī u ò, bû lēng mī u chò"(與其媚於奧,無寧媚於灶), Ò(奧)ê ì-sū chiū-sī chi̍t keng chhù ê sîn, téng tī chi̍t ê ki-koan ê siú-tiúⁿ, Chàu-sîn sī chhin-chhiūⁿ chi̍t ê ki-koan siú-tiúⁿ ê phoè-sio̍k ti̍t-chiap kap chit ke ê lâng khah ū koan-hē, só͘-í beh kèng chi̍t keng chhù ê sîn, put-jû kèng hit ê iap chit ke ê lâng khah ū koan-hē, só͘-í beh kèng chi̍t keng chhù ê sîn, put-jû kèng hit ê kap chit ke ê lâng khah ū koan-hē ê Chàu-sîn ê ì-sù. Í-goā tī "Kuì-chī luī-kó"(癸巳稿類)nih kóng Chàu-sîn sī chi̍t ê pù-ka(富家)ê lú-chú, I ū sī-lú(侍女)kiōng 36 ê. Pêng-sî lóng sī chhēng n̂g-sek ê i-ho̍k, chóng-sī nā siū-khì khí-lâi chiū oāⁿ chhēng âng-san, chhin-chhiūⁿ án-ni, ū ê kóng Chàu-sîn sī ta-po͘ ê, ū ê sī kóng Chàu-sîn sī cha-bó͘ ê, kok bô saⁿ-tâng.
Chóng kóng chi̍t kù, Chàu-sîn iā kap pa̍t ê ngó͘-siōng chi̍t-iūⁿ, sī tuì lâng ê su-siúⁿ só͘ siūⁿ chhut-lâi ê gī-jîn-hoà ê kò͘-sū, chiâⁿ-choè thoân-soat, lâng lóng bô khì kā I khe-khó, chí-ū sūn thoân-thóng teh pài, teh chè jî-í, lóng m̄-chai in só͘ pài ê sī sím-mi̍h. Só͘-í lán chheng in choè bê-sìn, lâng lóng su-iàu chong-kàu ê, chóng-sī lán beh cháiⁿ-iūⁿ lâi chí-tō in, pang-chān in jīn-bat chin-si̍t ê chong-kàu? Che sī lán Ki-tok-tô͘ ê chek-jīm. (Thāi-sio̍k).