Jîn-seng choè toā ê hēng-hok（上）
Chan Siù-hōng
1966.10.15. P.3-4
Kū-iok hit pún Thoân-tō ê chheh kap Chim-giân sī sio̍k tī tì-huī bûn-ha̍k, sī kì Só͘-lô-bûn ông siá--ê, tān-si tuì chit pún Thoân-tō ê chheh ê su-sióng, gián-gú, siā-hoē ê chōng-thài, kap chèng-tī poē-kéng lâi khoàⁿ, thang chai m̄-sī Só͘-lô-bûn ông siá--ê, sī in-uī So͘-lô-bûn ông ū tì-huī, koh chin chhut-miâ, só͘-í chaih chià i 5 miâ nā-tiāⁿ. Thoân-tō ê tù-chái, ū chin-choē soat, boē thang iông-īⁿ koat-tēng sī sím-mi̍h lâng siá--ê, chóng-sī tuì chit pún chheh ê loē-iông lâi phoàⁿ-toàn, oē thang chai siá chit pún Thoân-tō ê lâng sī toà tī Iâ-lō͘-sat-léng, iā ū sì-koè khì lú-hêng, sī chi̍t ê sin-hūn chin koân, koh ū hok-hūn ê lâng, iā sī ū kàu-ióng ha̍k-sek chin chhim ê lāu-lâng. Chit ê lāu-lâng tuì siàu-liân kàu lāu, it-seng ê keng-giām hēng-hok ê só-sî tī tó-uī, beh thoân hō͘ āu-tāi ê lâng chai, chiah siá chit pún Thoân-tō ê chheh. Chit ê lāu-kàu-su tuì siàu-liân sî-tāi chiū ài beh tit-tio̍h hēng-hok, chiū ēng chin-choē khoán ê lō͘ lâi chhē.
1. Beh tuì ha̍k-būn lâi tit-tio̍h hēng-hok.
"Goá ê sim-lāi siūⁿ kóng, Khoàⁿ ah, goá tit-tio̍h toā tì-huī, iâⁿ-kè goá í-chêng it-chhè tī Iâ-lō͘-sat-léng ê lâng; koh goá sim le̍k-kè choē-choē tì-sek kap chai-bat. Goá coan-sim tì-ì ài chai tì-huī, ài chai tian-kông kap gû-gōng......" (1:16,17). Chit ê lāu kàu-su beh tuì ha̍k-būn lâi tit-tio̍h hēng-hok, só͘-í jia̍t-sim tui-kiû tì-huī, sè-kan só͘ ū it-chhè ta̍k hong-bīn ê chheh to gián-kiù beh phok-kó͘ thong-kim, chóng-sī kiat-kio̍k hō͘ i ê sim boē boán-chiok. "Lâng kóng boē chīn; ba̍k-chiu khoàn koàn boē pá, hī-khang thian, thiaⁿ boē tīⁿ. Só͘ beh ū ê, sī chêng í-keng ū, só͘ beh choè ê sī chêng í-keng choè; tī ji̍t-kng ê ē-bīn bô ū sin ê sū" (1:8,9). Kho-ha̍k-ka ニユトーン(Newton) beh sí ê sî kóng i só͘ gián-kiù, só͘ hoat-kiàn ê chin-lí, sī chhin-chhiūⁿ tī ái-piⁿ chi̍t ê lê-khak só͘ toé ê hái-chuí nā-tiāⁿ, i só͘ m̄-bat ê chin-lí sī chhin-chhiūⁿ toā-hái ê chuí chin-choē tī i ê bīn-chêng. Chit ê lāu kàu-su tuì ha̍k-būn put-tān hō͘ i sit-bāng nā-tiāⁿ, iā koh ke-thiⁿ sin ê kan-khó͘. "In-uī choē-choē tì-huī chiū choē-choē hoân-ló, ke-thiⁿ chai-bat chiū ke-thiⁿ iu-siong" (1:18). Tek-kok ê toā si-jînグーテ(Goethe), i put-tān sī toā si-jîn, sī se-kài sì tāi si-sèng（四大詩聖）ê chi̍t ê, iā sī kho-ha̍k-ka, chèng-tī-ka, iā sī hù-kuì, ū toē-uī, ū miâ-siaⁿ, chóng-sī kàu i boán-liân ê sî, i hoê-kò͘ i ê seng-gâi, i pi-thàn kóng, Sè-kan lâng lóng kóng goá ū hēng-hok, chóng-sī goá ka-kī kám-kak chin-chiàⁿ ê hēng-hok chí-ū cha̍p-sì ji̍t nā-tiāⁿ. Chit ê lāu kàu-su ná gián-kiù ha̍k-būn ná kám-kak ū tì-huī, iā sī khang-hu koh khang-hu. "Goá ka-kī oa̍t-tńg lâi khoàⁿ tì-huī, tian-kông kap gû-gōng......Goá chiū khoàⁿ chhut tì-huī iâⁿ-kè gû-gōng, chhin-chhiūⁿ kng-bêng iâⁿ-kè o͘-àm. Tì-huī ê lâng ê ba̍k-chiu kng-bêng, gû-gōng ê lâng kiâⁿ ê ba̍k-chiu kng-bêng, gû-gōng ê lâng kiâⁿ tī o͘-àm; chóng-sī goá chai in ê kiat-kio̍k lóng saⁿ-tâng. Goá chiū sim-lāi kóng, gōng-lâng só͘ tú-tio̍h ê goá iā beh án-ni tuí-tio̍h, goá mi̍h-sái pí in khah tì-huī ah? Goá sim-lāi kóng, che iā sī khang-hu. Tì-huī ê lâng kap gōng ê lâng pīⁿ-pīⁿ bô ti̍t-tio̍h lâng éng-oán ê ki-liām, in-uī kàu chiong-lâi ê ji̍t lóng hō͘ lâng boē kì-tit. Hāi ah! Tì-huī ê lâng sí, kap gû gōng ê lâng bô koh-iūⁿ. Só͘-í goá oàn-sin chhoeh miā, in-uī tī ji̍t-kng ê ē-bīn só͘ choè ê kang lóng sī ho͘ goá lô-khó͘; in-uī che lóng sī khang-hu, lóng sī lia̍h-hong" (2:12-17). Chit ê lāu kàu-su só͘ keng-giām ê si̍t-chāi ū iáⁿ, ū ha̍k-būn iā sī khang-hu, tû-khí toā kho-ha̍k-ka, i só͘ gián-kiù ê kho-ha̍k ū kóng-hiàn tī jîn-luī, á-sī toā bûn-hô, i só͘ siá ê bûn-ha̍k ū lī-ek tī siā-hoē, í-goā sè-kan ū kuí chheng bān ê phok-sū, sí liáu-āu bô kuí cha̍p nî lâng lóng m̄-bat i. Ū ha̍k-būn sī pí bô ha̍k-būn khah hó, chóng-sī ha̍k-būn boē-oē hō͘ lâng tit-tio̍h hēng-hok. Chit ê lāu kàu-su tuì tī ha̍k-būn boē thang tit-tio̍h hēng-hok, hoán-tńg sit-bāng, sim kan-khó͘, iā kám-kak khang-hu, chiū koh tuì pa̍t hong-bīn lâi chhē hēng-hok.
2. Beh tuì hióng-lo̍k lâi tit-tio̍h hēng-hok.
"Goá sim-lāi kóng, Lâi ah, goá ēng hoaⁿ-hí chhì lí, lí thang hióng-siū an-lo̍k...... Goá ê sim káng-kiù tio̍h cháiⁿ-iūⁿ ēng chiú hō͘ goá ê jio̍k-thé thoàⁿ-oa̍h" (2:1-3). Tui-kiû tì-huī sit-bāng ê lāu kàu-su tē ji tiâu ê lō͘, sī beh tuì hióng-lo̍k lâi tit-tio̍h hēng-hok. Sè-kan chin-choē to-chêng to-kám ê ha̍k-chiá, tuì ha̍k-būn boē-oē hō͘ i ê sim boán-chiok, chiū tîm-le̍k tī chiú-sek ê iā bô chió, ゲーテ put-hiú ê kia̍t-chok フアウスト(Faust) ê ke̍k ê chú-kak フアウスト, i sī chit ê chin jia̍t-sim thiat-tí-tek teh gián-kiù Tiat-ha̍k, hoat-hoat, I-ha̍k, iā ū gián-kiù Sin-ha̍k--ê. Chóng-sī ka-kī kám-kak i sī chit ê khó-lîn ê gōng-lâng, chiū lī-khui su-chai chhut-khì beh tuì lim-chiú lâi tit-tio̍h hēng-hok, chiū tui-kiû hióng-lo̍k chú-gī, lâi lim, lâi chia̍h; chhiùⁿ-koa thiàu-bú, hō͘ jio̍k-thé khoài-lo̍k kiâⁿ hòng-tōng ê seng-oa̍h. Chóng-sī hòng-tōng ê ke̍k-thâu oē kám-kak chiú-poe toé ū khó͘ ê che-tái tī-teh, tuì hióng-lo̍k iā boē thang hō͘ i ê sim boán-chiok khoài-lo̍k, iā sī kám-kak khang-hu. "Goá sim-lāi kóng, Lâi-ah, goá ēng hoaⁿ-hí chhì lí, lí thang hióng-siū khoài-lo̍k, khoàⁿ ah, che iā sī khang-hu" (2:1). Tī chia hō͘ lán liân-sióng tio̍h Tông-tiâu toā si-jîn 李白só͘ choè ê si "舉杯消愁愁更愁，" ì-sù sī lim chiú boē-oē kái-tû lâng ê iu-chhiû, hoán-tńg hō͘ lâng ke-thiⁿ iu-chhiû. Koh詩人杜牧, i iā bat chīn-la̍t tui-kiû chiú-sek ê khoài-lo̍k, kiat-kó boē thang tit-tio̍h hēng-hok, tuì i só͘ choè ê si chiū chai, hēng-hok, tuì i só͘ choè ê si chiū chai, hēng-hok, tuì i só͘ choè ê si chiū chai,
"樂托江湖帶酒行，楚腰纖細掌中輕，
十年一覺揚州夢，贏得青樓薄倖名."
Koh Hi-lia̍p kok hiân-jîn ê chi̍t ê ソロン(Solon) ê su-siúⁿ iā sī khoàn khoài-lo̍k nā kè-thâu oē khó͘-thàng, Thoân-tō ê tù-chiá beh tuì hióng-lo̍k lâi tit-tio̍h hēng-hok boē thang tit-tio̍h, chiū koh tuì pa̍t hong-hīn lâi chhē hēng-hok.
(Bē-oân)
