Tâi-oân Bîn-kan Chong-kàu tiong ê Thoân-soat
Niû Kú-têng
1966.10.01 P8-9
Tī sè-kài-siōng muí chi̍t ê kok-ka, muí chi̍t ê bîn-cho̍k to ū in ê bîn-kan thoân-soat, ká-sú lán nā oē thang seng gián-kiù in ê bîn-kan thoân-soat, chiū oē thang bêng-pe̍k in ê thoân-thóng-tek su-siúⁿ kap in chong-kàu-tek seng-oa̍h.
Chhin-chhiūⁿ án-ni, tī lán Tâi-oân nih, iā ū chin-choē tuì kó͘-chá chiū thoân-lo̍h--lâi ê bîn-kan thoân soat. Sió-tī tī chêng í-keng ū chioh lán ê Kàu-hoē Kong-pò lâi hoat-piáu "Tâi-oân Bîn-kan chong-kàu ê thoân-soat," kiōng ū 10 kî, sió-tī siūⁿ kóng tī Tâi-oân nih ū chin-choē ê "Bîn-kan thoân-soat," sī kap í-chêng só͘ hoat-piáu ê "Tâi-oân Bîn-kan chong-kàu" ū chin toā ê koan-hē, in-uī án-ni, sió-tī siūⁿ kóng beh kè-sio̍k lâi hoat-piáu koá "Bîn-kan thoân-soat," thang hō͘ lán koh-khah bêng-pe̍k beh cháiⁿ-iūⁿ lâi hiòng lán ê tông-pau chìn-hêng soan-kàu tē 2 sè-kí ê kang-chok.
Chóng kóng, tī bîn-kan ê thoân-soat tiong ū piáu-hiān tio̍h chin choē ê bê-sìn, īⁿ-toan, khiàn-sńg ê sek-chhái tī-teh, tuì chiah ê thang chai Tâi-oân bîn-kan ê chong-kàu su-siúⁿ. Siōng-chhiáⁿ chit khoán su-siúⁿ sī í-keng chiâⁿ-choè thoân-thóng-tek, kun chhim tì kò͘（根深蒂固）ê su-siúⁿ, in-uī án-ni, chin khùn-lân chiap-siū Ki-tok-kàu ê hok-im.
Tī Tâi-oân ê bîn-kan, tuì ngó͘-siōng ê koan-liām put-chí lōng-hō͘, bô-lūn sī sū, lông, kong, siong（士農工商）ta̍k kai-chân nih to sī sio-siāng, iû-kî-sī tī bûn-hoà khah lo̍k-ngó͘ ê hiong-chhoan nih koh-khah sī án-ni. In khoàⁿ it-chè ê ngó͘-siōng sī chì-ko bû-siōng（至高無上）ê chú-cháiⁿ, in iā chhim-sìn kóng chiah ê ngó͘-siōng oē kái-koat in it-chhè ê khùn-lân, iā oē kā in kái-ek（解厄）, iā oē kā in pó-pì, in-uī án-ni, chiū siⁿ-chhut chin-choē to-chhái to-chu （多采多姿）ê Sîn-oē kap thoân-soat chhut-lâi. Koh chiah ê Sîn-oē, thoân-soat chioh tio̍h lâng ê thoân-ta̍t lâi teh phó͘-piàn, in-uī án-ni, ū só͘-chāi ngó͘-siōng koân iâⁿ kè bîn-koân, só͘-í tuì kó͘-chá kàu kin-á-ji̍t, tuì ngó͘-siōng-koân ê bê-sìn siông-siông siū tio̍h chèng-tī-ka, sîn-kùn phiàn-chú só͘ lī-iōng, iā chin-choē khó-lîn ê gōng-lâng siū phiàn. Í-hā goá seng lâi ín kuí ê si̍t-lē.
ún-tàng chin-choē lâng iáu-kú oē kì tit, tī kuí nî chêng bat nāu kàu moá-siân hong-ú ê. "Tiông-siū chû-siān liân-gî-hoē" sia̍p-hiâm chioh chû-siān bêng-gī phiàn châi ê àn-kiāⁿ. Hit ê chú-kak sī Sai-káng-á che̍k ê Tâi-lâm koān gī-oân ○○○. Chit ê lâng, tong-nî sī 50 hè, chí kan-ta tha̍k Kok-bîn ha̍k-hāu pit-gia̍p, chóng-sī chin chhong-bêng, koh chin gâu kau-chè, nā hō͘ i kìⁿ kè chi̍t bīn ê pêng-iú, kàu 10 nî āu tē 2 chhù koh kìⁿ-bīn ê sî, i iáu oē thang kiò chhut chit ê pêng-iú ê miâ-jī, i bat choè kè Sai-káng-á hiong-tiúⁿ, iā bat choè kè Tâi-oân séng Chóng-kang-hoē ê siông-bū lí-sū, Tâi-lâm koān ê iô-gia̍p kong-hoē ê lí-sū, koh choè Tâi-lâm koān tē 3 kài, tē 4 kài, tē 5 kài ê koān gī-oân, i iā choè Sai-káng-á Khèng-an-keng（慶安宮）ông-iâ biō ê táng-sū-tiúⁿ, Sai-káng-á lâng put-chí chông-pài Khèng-an-keng ê ông-iâ, in-uī án-ni, iā chin chun-kèng chit ê táng-sū-tiúⁿ. Sai-káng-á muí 3 nî chi̍t pái ê toā pài-pài, lóng sī tuì chit ê táng-sū-tiúⁿ ê chí-hui. In-uī án-ni, chit ê táng-sū-tiúⁿ chiū chioh tio̍h Khèng-an-keng ông-iâ lâi si-hêng gû-bîn chèng-chhek（愚民政策）, iā tuì chit ê lâi choè chèng-tī chu-pún. Thiaⁿ kóng i kēng-soán 3 kài ê koān gī-oân lóng bô khai kah joā-choē chîⁿ.
Tng i siat "Tiông-siū chû-siān liân-gî-hoē," chioh chû-siān ê bêng-gī lâi chà châi, kàu àn hoat í-āu, i iā siūⁿ beh lī-iōng Khèng-an-keng ê ông-iâ lâi kái-koat chit ê sū, thiaⁿ kóng tng i àn hoat í-āu, kéng-chhat jîn-oân beh lia̍h i ê sî, i ū cháu-khì bih 36 ji̍t kú. Tī chit tiong-kan, i ū siá 3 tiuⁿ phoe tńg-khì hō͘ Sai-káng ê pêng-iú, hit tiong-kan ū kóng-khí i ū bāng-kìⁿ 3 ê bāng, tē it ê bāng kóng, "I tuì Sai-káng-á chē chū-tōng-chhia kàu Tâi-lâm ê tô͘-tiong, chiàⁿ tú-á kàu An-sūn ê sî, hut-jiân khoàⁿ-kìⁿ khèng-an-keng ê ông-iâ chē tī i ê sin-piⁿ, tong-sî ū kui bān ki ê chìⁿ tuì i ê āu-bīn siā--lâi, chóng-sī i lóng bô tio̍h chìⁿ. Tē jī ê bāng kóng, i bāng-kìⁿ Khèng-an-keng ê toā chhian-soè lâi tuì i kóng, " i tuì ông-iâ iú-kong（有功）ông-iâ beh pó-pì i, kiò i an-sim, kóng tī bô kú beh chiong i ê siû-jîn（仇人）lia̍h--lâi." Tē 3 ê bāng kóng, Khèng-an-keng ê toā chhian-soè chhoā i khì kìⁿ ông-iâ, kóng jī chhian-soè kap saⁿ chhian-soè lâi tī biō-mn̂g nih teh ngiâ-chih i, āu-lâi kìⁿ ông-iâ í-āu, ông-iâ kiò i an-sim, kóng beh lia̍h i ê tuì-te̍k lâi pān choē, chiū bēng-lēng iā-chhe（夜叉）chhut-hoat khì lia̍h, kó-jiân tī bô joā kú chiū lia̍h i ê siû-jîn tuì biō-lāi ji̍p-lâi. Tong-sî ū lâng kóng i phiàn lâng nn̄g chheng bān kho͘, chóng-sī i ka-kī kóng, chí-ū chi̍t chheng goā bān nā-tiāⁿ, án-ni phiàn lâng ê chîⁿ, tó lâng ê chîⁿ, iáu-kú kóng in ê ông-iâ beh pó-pì i, iā beh pān i ê tuì-te̍k, chiàu án-ni khoàⁿ, in ê ông-iâ chin bô chèng-gī kap kong-gī. Só͘-í tuì lâng lī-iōng gōng-lâng tuì ngó͘-siōng ê bê-sìn lâi teh choè chèng-tī chu-pún, kap phiàn chîⁿ, chà châi ê chu-pún.
Koh chi̍t ê lē, tī Tâi-oân bē kong-ho̍k í-chêng, tâng-ki kap hoāⁿ toh-thâu ê ti̍t-ti̍t chió khì, in-uī kiaⁿ Ji̍p-pún kéng-chhat lia̍h--khì. Goá soè-hàn ê sî bat tī chi̍t pái khoàⁿ tio̍h tâng-ki teh thiàu-tâng, hut-jiân ū Ji̍p-pún kéng-chhat lâi kàu kè-piah, in-uī án-ni, ū lâng hoah kóng kéng-chhat lâi lah, hit ê tâng-ki chek-sî thè-tâng cháu-khì bih, tâng-ki kóng sī hō͘ sîn-bêng hū-sin ê, án-ni liân sîn-bêng iā kiaⁿ ji̍t-pún kéng-chhat. Chóng-sī tuì kong-ho̍k í-lâi, tâng-ki kap hoāⁿ toh-thâu ê koh ti̍t-ti̍t choē khí-lâi, te̍k-pia̍t tī hiong-chhoan ê biō teh choè pu̍t siⁿ-ji̍t ê sî, tâng-ki chiū toā chhut-tōng, ū ê khiā tī kiō-koaiⁿ, ū ê khiâ-bé, chhiú-nih kia̍h chhit-chhiⁿ-kiàm, á-sī soa-hî-kiàm, á-sī chhì-kiû, ka-kī thâi, ka-kī chām, tuì án-ni hiah ê bê-sìn ê lâng ta̍k ê chiū kuī, chiū pài.
Taⁿ chiah ê tâng-ki tī hit khoán ê toā tiûⁿ-bīn án-ni choè sī teh tián kang-hu, khiú seng-lí. Kàu tī pêng-sî bê-sìn ê lâng ê ke-lāi nā tú-tio̍h phoà-pīⁿ, chiū khì chhiáⁿ in lâi mn̄g pu̍t, hit sî put-tān chia̍h, lim, hó khoán-thāi in, koh ū âng-pau thang hó the̍h. Tī Bîn-kok 55 nî 6 ge̍h 14 ji̍t ê tiong-hoâ ji̍t-pò ê tē 3 pán ū ēng "Pah-gia̍p kēng-cheng-tiong, tō-sū it-ki to̍k-siù, ū chia̍h, ū lim, ji̍t-ji̍t kiàn châi, goa̍t ji̍p sò͘ chheng, hō͘ kè hoa̍t-jîn（百業競爭中，道士一枝獨秀，有吃有喝，日日見財，月入數千，後繼乏人）ê phiau-toê, kóng khí kin-á-ji̍t ê tō-sū lâng kiò kàu bô hūn khì, koh ín chi̍t ê tō-sū gia̍p-chiá kóng, in ta̍k ji̍t chi̍t-ē chhut-mn̂g chiū ū 70 kho͘ í-siōng thang thàn, put-lūn hó-thiⁿ, lo̍h-hō͘ lóng bô siū éng-hióng, ji̍t-ji̍t thang kiàn châi. Koh kóng, in kha nā kiâⁿ kàu hia chiū ū tê, hun, chiú, siū hó khoán-thāi, koh thang chia̍h chiú, chhài kàu chho͘-pá, chho͘-pá, koh ū âng-pau thang the̍h. án-ni, put-lūn sī tâng-ki á-sī tō-sū, lóng sī teh lī-iōng lâng ê bê-sìn teh thàn chîⁿ, só͘-í lán kiò i choè sîn-kùn. In uī-tio̍h beh thàn-chîⁿ chiū chō-chhut chin-choē sîn-oē kap thoân-soat chhut-lâi bê-he̍k lâng. koan-hē che tī í-chêng só͘ kóng ê "Tâi-oân bîn-kan chong-kàu tiong ê thoân-soat" nih í-keng ū kóng-kè lah.
Put-tān siū tio̍h phiàn-á kap sîn-kùn lī-iōng khì chá châi, iā ū í-hā ê nn̄g ê sim-sek ê sió kò͘-sū. Tâi-oân kong-ho̍k ê chho͘-kî, tī bó͘ chi̍t ê chhoan-chng nih ū chi̍t ê kiô hō͘ toā chuí chhiong pháiⁿ-khì, chhoan-tiúⁿ kuí-nā pái hoat-tōng chhoan-bîn siu-lí, chóng-sī lóng bô hoán-èng, āu-lâi chiū siūⁿ chi̍t ê hoat-tō͘, chiū-sī liân-lo̍k tâng-ki lâi thiàu-tâng kóng, chit ê kiô sī ông-iâ teh keng-kè ê lō͘, só͘-í hān kàu bó͘ sî, bó͘ ji̍t nā bô sin-kiàn hó-sè, ông-iâ boē tàng lâi pó-hō͘ chhoan-bîn, nā án-ni, khióng-phàⁿ chhoan-bîn lân-tit pêng an. Chit ê oē chi̍t-ē thoân chhut-khì, chiū it thoân si̍p, si̍p thoân pah, choân chng ê lâng lóng chai, tuì án-ni chiū hoat-tōng siu kiô.
Koh ū chi̍t pái teh soán-kú chhoan-tiúⁿ ê sî, iā ū tâng-ki chhut-lâi thiàu-tâng kóng, tī bîn-á-chài ê soán-kú it-tēng tio̍h soán bó͘ lâng, in-uī sîn-bêng koat-tēng beh chi-chhî hit ê lâng, ká-sú nā bô tâu-phiò hit ê lâng ê, tek-khak beh tú-tio̍h chai-ē, tuì án-ni kó-jiân choân chng ê lâng lóng tâu-phiò hit ê lâng. Tuì í-siōng chiah ê, thang chai bîn-kan thoân-soat kap bîn-kan ê bê-sìn sī ū chin toā ê koan-hē.
(Thāi-sio̍k)
