Tâi-oân Bîn-kan Chong-kàu tiong ê Thoân-soat(II-2)
Niû Kú-têng
1966.10.15 P10-11
Chhái-ku̍t thô͘-thoàⁿ kap lêng-me̍h（採掘煤炭與龍脈）
Khoàⁿ Tâi-oân khai-sí chhái-ku̍t thô͘-thoàⁿ ê kî-kan, sī tuì Chú-āu 1626 nî, sī tong-sî chiàm-léng Koe-lâng ê Se-pan-gâ lâng tāi-seng khai-sí. Chóng-sī kàu Tīⁿ Sêng-kong lâi Tâi-oân ê sî, ū pan-pò͘ kìm-chí chhái-ku̍t, hit ê goân-in sī kóng, Soaⁿ-toē sī oē chó-iū lâng ê ūn-miā ê le̍k-liōng, in-uī tī soaⁿ-nih kiàn-tiok bōng-toē, oē thang hō sí-lâng tit-tio̍h bêng-hok（冥福）. Chāi siⁿ ê lâng iā thang tuì án-ni tit-tio̍h hok-khì. Oāⁿ oē lâi kóng, sī kun-kù oē phò-hoāi lêng-me̍h ê bê-sìn, chit iūⁿ ê bê-sìn bû-hêng tiong éng-hióng kàu tī jîn-sim, tāi-ke chiū siong-sìn, kiaⁿ-liáu siong-hāi lêng-me̍h, hō͘ kiat-toē（吉地）piàn chiâⁿ hiong-toē（凶地）, lâi tú-tio̍h chai-hāi.
Sui-jiân sī án-ni, lán nā koàn tī Khong-hi（康熙）56 nî chhut-pán ê "Chu-lô koān-chì"（諸羅縣志）, chiū thang khoàⁿ tio̍h chū hiān-chāi khí ê 230 goā nî chêng chiū í-keng ū lâng teh su ku̍t（私掘）, tī Tām-chuí hong-chì（淡水方志）tiong ê Hù-ia̍h-chì（賦役志）nih iā ū kì tio̍h kóng, Tī Khiân-liông（乾隆）ê nî-kan ū kiàn chio̍h-pi lâi kìm-chí chhái-ku̍t thô͘-soàⁿ. Koh kóng, Tī Tō-kong（道光）15 nî kap 27 nî ê sî, ū peh-sìⁿ ê lāu-toā pín-chhéng kóng, In-uī ū lâng chhái-ku̍t thô͘-thoàⁿ, tì-kàu lêng-me̍h tī teh chok-chōng(作崇）, só͘-í tio̍h khiā chio̍h-pi giâm kìm lâng chhái-ku̍t thô͘-thoàⁿ.
Koh kun-kù Ji̍t-pún sî-tāi, Tâi-oân Tāi-ha̍k ê hāu-tiúⁿ Pè-goân Thán Phok-sū（幣原坦博士）só͘ siá ê "Lâm-hong Bûn-hoà ê kiàn-siat"（南方文化的建設）lāi-bīn só͘ kì, tī Hâm-hong 4 nî, chiū-sī khiā chio̍h-pi kìm-chí chhái-ku̍t ê 7 nî āu, ū chi̍t ê Thian-chú-kàu ê sîn-hū Dr. jhonth, bat hiòng Bí-kok thê-tok pò-kò, tī koe-lâng nih I bat chhin-ba̍k Khoàⁿ-kìⁿ Tâi-oân ê bîn-kan ū lâng teh thau ēng thô͘-thoàⁿ.
Koh kun-kù Ji̍t-pún lâng I-lêng Ka-kú（伊能嘉矩）só͘ tù ê Tâi-oân bûn-hoà-chì（臺灣文化志）ê tiong-koàn nih kóng, Tī Tō-kong（道光）28 nî Eng-kok hái-kun tiong-uì Ko-teng（哥登）, tī Koe-lâng tiāu-cha Hâm-muî toē-chân（含煤地層）í-āu, tī Tō-kong 30 nî, chū-chāi Chheng-tiâu ê Eng-kok kong-sài ū hiòng Chheng-tiâu chèng-hú sin-chhéng chhái-ku̍t thô͘-thoàⁿ, hit sî bat siū Chheng-tiâu chèng-hú kū-choa̍t, goân-in iā sī kóng uī-tio̍h beh pó-hō͘ lêng-me̍h. Tuì í-siōng lâi khoàⁿ, thang chai kiaⁿ phò-hoāi lêng-me̍h ê bê-sìn, sī chó͘-chí bûn-hoà ê hoat-tián ê. Kàu Tông-tī（同治）9 nî ê sî chiah kái-kìm, kong-jiân ún-chún chhái-ku̍t thô͘-soàⁿ, í-āu thô͘-thoàⁿ tuì Tâi-oân ê kang-gia̍p bûn-hoà só͘ kòng-hiàn ê le̍k-liōng sī joā toā, che m̄-bián goá koh soat-bêng.
Chhin-chhiūⁿ án-ni, Ji̍t-pún chiàm-kù Tâi-oân í-āu, beh kiàn-siat chhiòng-koàn thih-tō ê sî, goân-lâi sī beh tuì kiâm-chuí tìn keng-kè, chóng-sī Kiâm-chuí tìn ê sū-sin iû-goân chiàu oē phò-hoāi lêng-me̍h ê lí-iû hiòng Ji̍t-pún chèng-hú pín-chhéng, m̄-thang chō thih-tō tuì Kiâm-chuí keng-kè, tuì án-ni Ji̍t-pún chèng-hú chiong thih-tō kái tuì Ka-gī keng-kè, tuì hit-tia̍p khí, Ka-gī ti̍t-ti̍t lāu-jia̍t hoat-tián. Kiâm-chuí tìn kàu kin-á-ji̍t iû-goân sī chi̍t ê bô lāu-jia̍t ê hiong-chhoan. Chhin-chhiūⁿ án-ni, bê-sìn ê thoân-soat sī bûn-hoà ê tuì-te̍k, iáu-kú lâng thian-thian-á ài bê-sìn, siōng-chhiáⁿ chiong bê-sìn ê thoân-soat thoân kàu iú seng iú sek（有聲有色）.
Gia̍t-lêng kap lêng-kong（孽龍與龍石貢）
Chit ê thoân-soat sī iân-pêng Kūn-ông（延平郡王）Tīⁿ Sêng-kong beh Pak-hoa̍t Chheng-tiâu ê sî, ū chi̍t pái, i chhoā tāi-kun chûn hiòng pak teh chìn-hêng ê sî, toā-tuī tú-tú iâⁿ kàu chi̍t ê kiò-choè Iûⁿ-soaⁿ ê sió-tó（羊山的小島）hū-kūn. Chiàu thoân-soat kóng, nā ū chûn kiâⁿ kàu chit ê só͘-chāi, chiū tio̍h sàng chi̍t chiah oa̍h iûⁿ khì chè tó-siōng ê sîn-lêng（神龍）, chiah oē pó-chhî chûn-chiah pêng-an bô sū. Só͘-í tng Tīⁿ Sêng-kong ê chûn kàu chia ê sî, chûn-su chiàu lē iau-kiû Tīⁿ Sêng-kong ēng chi̍t chiah oa̍h iûⁿ khì chè sîn-lêng, chóng-sī kūn-ông toā siū-khì kóng, Goá ê kun-tuī kiâⁿ piàn ta̍k só͘-chāi, sîn kap kuí lóng hâng-ho̍k, cháiⁿ-iūⁿ goá tio̍h thiám-mī chi̍t chiah gia̍t-thiok. án-ni m̄ thian chûn-su（船師）ê oē, kó-jiân tī bô chi̍t-ba̍k-nih kú chiū gū-tio̍h kông-hong tāi-chok, chiong kūn-ông só͘ toà ê chûn-tuī huí-bia̍t láu toā-poàⁿ, hit sî chûn-tok（船督）Tân Tek（陳德）toā kiaⁿ, chàu-chhiáⁿ kūn-ông hiòng Sîn-lêng kò choē（告罪）,chóng-sī kūn-ông iû-goân m̄-khéng, chiū chéng-choê i-koan ǹg thiⁿ tó-kò kóng, Sêng-kong thoán-niá sam kun, beh khì hoê-ho̍k Tiong-goân, nā Thiⁿ put-choa̍t Bêng-sek（明室）, chhiáⁿ siu-ho̍k chit chiah gia̍t-lêng, lâi chín-kiù ông-su（王師）. Tó-kò oân, hut-jiân phek-le̍k chi̍t siaⁿ, tī toā-éng ê tiong-kan chhut-hiān liáu chi̍t hāng koài-bu̍t, i ê thâu-khak chhin-chhiūⁿ chi̍t ê sió tó-sū hiah toā, chhuì thò͘-chhat chhiⁿ-ian. Thiⁿ-téng ê o͘-hûn gū-tio̍h chit ê chhiⁿ-ian í-au chiū piàn chheng-khì, hong-iā tiāⁿ, éng iā chēng kí-lâi, án-ni, kóng chit chiah sîn-lêng í-keng siū chè-ho̍k lah. Sui-jiân án-ni, kūn-ông kiám-cha pō͘-sio̍k ê siàu-gia̍h, í-keng sit-lo̍h liáu chi̍t poàⁿ khah ke, só͘-í chiah tī tiong-tô͘ tńg-lâi Tâi-oân.
Koh kóng, iân-pêng kūn-ông tī Bêng-tiâu Eńg-le̍k（明朝永曆）13 nî, bat hoa̍t peng tuì Tiông-kang（長江）khì phah Lâm-kiaⁿ ê sî, ū tit-tio̍h toā ê sèng-lī, thiaⁿ kóng hit sî oē tit-tio̍h hiah toā ê sèng-lī, goân-in sī ū ēng chit khoán miâ choè "Lêng-kong"（龍石貢）ê toā phàu, siōng-chhiáⁿ chit ê "Lêng-kong" iā ū chi̍t ê sîn-oē-sek ê thoân-soat. Thoân-soat tiong kóng, Kūn-ông iáu-bē heng-su Pak-hoa̍t ê í-chêng, siông-siông tī Bân-ò（閩粵）ê hái-bīn chhau-liān hái-kun, kóng ū chi̍t ji̍t tī hái-bīn nih, hut-jiân chhut-hiān tio̍h chi̍t hāng oē siám-siám hoat-kng ê mi̍h, siōng-chhiáⁿ hit ê kng-soàⁿ hui-siông kiông, hō͘ khoàⁿ ê ba̍k-chiu oē ian-n̄g, kūn-ông chin kî-koài, chiū phài lâng lo̍h hái khì tiāu-cha khoàⁿ-māi, bô kú lo̍h hái ê lâng peh khí-lâi pò-kò kóng, Sī ū nn̄g chō ê tâng-phàu（銅礮）, chhin-chhiūⁿ iû-lêng（游龍）chi̍t poaⁿ, tī chuí-lāi teh phû-lâi phû-khì. Só͘-í kūn-ông chiū phài sò͘ pah ê khah oē siû chuí ê koaⁿ-peng toà thih-soh lo̍h-khì, chiong hiah ê mi̍h ko͘ khí-lâi, kiat-kó chí kan-ta tit-tio̍h chi̍t chō, iáu chi̍t chō hoà choè lêng, ǹg thiⁿ pe-khì, Siū lia̍h-tio̍h hit chō tâng-phàu, lī-khui chuí liáu-āu chiū sit-khì oa̍h-le̍k, piàn chiâⁿ chhin-chhiūⁿ tuì thô͘-nih ku̍t khí-lâi ê kó͘-tâng chi̍t-iūⁿ, āu-lâi chiong phàu-tân chng tiàm chit ê phàu hoat-siā khoàⁿ-māi, chiah hoat-kiàn tio̍h i ê ui-le̍k chin toā, kìⁿ-nā hō͘ chit mn̂g phàu phah tio̍h ê, bô-lūn sī tâng-chhiûⁿ, thih-piah to chhuì-khì, tuì án-nih chiah kā i hō miâ choè "Lêng-kong"（龍石貢）. Kūn-ông chiū-sī ēng chit ê Lêng-kong ê toā-phàu, chiong Chheng peng pò͘-tì tī Koa-chiu（瓜州）ê thih-soh it-chīn phah chhuì, chiah ê thih-soh, Chheng peng chheng choè "Só-kang-lêng"（鎖江龍）, sī chin kian-kò͘.
Koh kóng, chit chō chheng choè Lêng-kong(龍石貢) ê toā-phàu ū chi̍t ê kî-iⁿ ê só͘-chāi, chiū-sī oē thang ū-chhek muí chi̍t pái chiàn-cheng ê sèng pāi, kìⁿ-nā chit chi̍t pái ê sio-chiàn nā oē iâⁿ, chiū nn̄g saⁿ lâng thoa leh chiū oē kiâⁿ, nā chit chi̍t pái ê sio-chiàn nā boē iâⁿ, chiū sui-jiân ēng sò͘ pah lâng lâi thoa to thoa boē kiâⁿ. Thiaⁿ kóng tī Chheng-tiâu Khong-hi（康熙）18 nî, Kūn-ông ê pō͘-chiòng Lâu Kok-hian（劉國軒）beh kong-táⁿ Choân-chiu（泉州）ê sî, (hit sî Tīⁿ Sêng-kong í-keng sí lah), hut-jiân lêng-kong thoa boē kiâⁿ, Lâu Kok-hian m̄ sìn, chiū bēng-lēng toā la̍t ê lâng kui chheng lâng kiông kā i thoa kah kiâⁿ. Chóng-sī kàu phah phàu ê sî, kóng iā kî-koài, hit ê phàu í-keng sit-khì chok-iōng, Lâu Kok-hian chin siū-khì, bēng-lēng lâng kā i phah liáu 80 ē ê kun-kù（軍棍）, hut-jiân chit ê lêng-kong(龍石貢 )ê toā phàu lòng chi̍t siaⁿ chiū ka-kī chà pháiⁿ. Tng toā-phàu chà pháiⁿ ê sî, iā chà sí sò͘ pah ê kun-peng, tuì án-ni Lâu Kok-hian toā pāi, che chiū-sī bîn-kan thoân-soat tiong ê chi̍t-toāⁿ.
(Thāi-sio̍k)
