Tâi-oân Bîn-kan Chong-kàu tiong ê Thoân-soat(13)
Niû Kú-têng
1966.11.15 P11-12、14
(Chiap 992 hō)
Beh toà ha̍k-hāu tiâⁿ khí biō.
Tī choè-kūn ê Tiong-hoâ Ji̍t-pò ū pò, kóng tī Hûn-lîm koān Kháu-ô͘ hiong hái-kîⁿ ê Tâi-chú chhoan, ū chi̍t keng Tâi-heng kok-bîn ha̍k-hāu, kóng chit keng ha̍k-hāu ê ka-tiúⁿ ê 90% í-siōng sī thó-hî lâng, seng-oa̍h chuí-chún kē, tì-sek chuí-chún iā chin kē. Kóng chiah ê lâng tī téng ge̍h bé (Bîn-kok 55 nî ê 9 ge̍h bé), Tâi-chú chhoan ê chhoan-bîn tāi-piáu kuí-nā lâng lâi kàu ha̍k-hāu, kóng, " In-uī ū sîn-bêng chí-tiám, kóng tio̍h tī ha̍k-hāu ê ūn-tōng tiâⁿ tiong-ng khí chi̍t keng biō, chiah oē thang pó-pì choân chhoan ê pêng-an," Kóng liáu chiū chek-sî tāng-kang khí biō, in-uī hāu-tiúⁿ sian-siⁿ chó-tòng in bô hoat-tit, chiū thêng-pò siōng-kip iú-koan ê ki-koan chhú-lí. Keh-tńg-ji̍t ê pò-choá toē-hng lūn-toân nih chek-sî kóng, Tī kin-á-ji̍t ê kho-ha̍k sî-tāi, iáu-kú hoat-seng chit khoán ê bê-sìn, sīm-chì chiàm ha̍k-hāu ê toē beh khí biō, chit khoán chhim-chiàm kàu-io̍k ê hêng-uî sī chi̍t kiāⁿ ê " Hong-tông koài-sū"(荒唐怪事), siōng-chhiáⁿ khoàⁿ hit ê choè hoat kap tōng-ki, ún-tàng m̄-sī chi̍t ê phó͘-thong ê bê-sìn sū-kiāⁿ. chhiáⁿ ū koan-hē ê tong-kio̍k tio̍h thiat-té tiāu-cha, khoàⁿ sī m̄-sī ū sîn-kùn tī āu-bīn teh chok-lōng.
Tuì í-siōng ê si̍t-lē lâi kóng, thang chai bê-sìn sī bī khai-hoà, bī bûn-bêng ê lâng ê sim-lí, án-ni, bê-sìn m̄-nā Ki-tok-kàu teh hoán-tuì, iā sī siū kho-ha̍k sî-tāi ê bûn-bêng, bûn-hoà só͘ hoán-tuì. Sui-jiân sī án-ni, lâng iáu-kú put-toān tī teh chè-chō bê-sìn, kî-tiong tuì hong-suí ê bê-sìn iā siong-tong chhim.
Ông Tek-lok ê thoân-soat.
Tī Chheng-tiâu ê sî, Tâi-oân nā thê-khí Ông Tek-lo̍k(王得祿)sī bô lâng m̄-bat--ê. Tng-sî i ê koaⁿ-hâm sī: "Khim-bēng thé-to̍k, Chiat-kang choân-seng chuí-lio̍k kun-bûn sè-si̍p pek-chiok kong gō͘-kip chìn-hong thài-chú thài-su" (欽命提督浙江全省水陸軍 門世襲伯爵功五級晉封太子太師), che sī Ông Tek-lo̍k kuí-nā pái thoè Chheng-tiâu chèng-hú châu-bia̍t hái-chha̍t "Chhoà Khian"(蔡牽)iú kong, choè āu chiah kā i hong kàu hit ê koaⁿ-hâm.
I chhut-sì tī hiān-sî ê Tâi-lâm koān Pe̍h-hô tìn Hó͘-soaⁿ lí(臺南縣白河鎮虎山里), chiū-sī Hó͘-á-bōng(虎子墓)ê Gô͘--ka(吳家). Chit ê Gô͘--ka ê ka-kéng sī hui-siông sòng-hiong, bat kā Tiàm-á-kháu, chiū-sī hiān-sî ê Pe̍k-hô ê chi̍t ê sìⁿ Ông ê seng-lí lâng chioh chîⁿ, sui-jiân Ông--ka ê seng-lí lâng siông-siông lâi kā i thó chîⁿ, chóng-sī Gô͘--ka in-uī bô chîⁿ thang hêng, hō͘ Ông--ka ê seng-lí lâng chin bô hoaⁿ-hí. Ū chi̍t ji̍t, Ông--ka ê seng-lí lâng koh lâi kā in thó chîⁿ, thó bô, chiū tuì Gô͘--ka kóng, Lí ìn-sìn kóng khoàⁿ tī-sî oē thang hêng goá, m̄-bián hō͘ goá kiâⁿ chiah-nih choē choā lóng khang kiâⁿ. Gô͘--ka chin put-tek-í chiū kí i ê hū-jîn-lâng kóng, " Lí khoàⁿ, goá ê hū-jîn-lâng koh chi̍t kò ge̍h chiū oē siⁿ, hit sî chiū ū chîⁿ thang hêng lí."
Taⁿ keng-kè chi̍t ge̍h ji̍t āu, Ông--ka ê seng-lí lâng koh lâi lah, hit sî Gô͘--ka ê hū-jîn-lâng chiàⁿ teh seng-sán, bô kú chiū siⁿ chi̍t ê ta-po͘ gín-ná. Ông--ka ê seng-lí lâng chai Gô͘--ka si̍t-chāi sī bô chîⁿ thang heng-I, só͘-í hiòng Gô͘--ka kóng, put-jû chiong chit ê gín-ná hō͘ goá siu-ióng, goá chiū m̄-bián koh kā lí thó chîⁿ. Gô͘--ka tī chin bô hoat-tō͘ ê tiong-kan, chiong chit ê eⁿ-á hō͘ Ông--ka siu-ióng, chit ê eⁿ-á chiū-sī āu-lâi ê Ông Tek-lo̍k.
Hiân-huī ê hiaⁿ-só.
Ông--ka siu-ióng chit ê gín-ná bô kú, Ông--ka ê hu-hū chiū saⁿ-soà lī-khui sè-kan lah, kai-chài Ông Tek-lo̍k ū chi̍t ê hiaⁿ-só put-chí hiân-huī, khoán-thāi i chhin-chhiūⁿ ka-ki ê kiáⁿ, kā i ióng-io̍k kàu toā-hàn, Ông Tek-lo̍k ê hiaⁿ-só soà tī Ka-khèng(嘉慶)29 nî lī-khui sè-kan, hit-sî Ông Tek-lo̍k in-uī siàu-liām i ê hiaⁿ-só ióng-io̍k ê un-chêng, chiū kā i bâi-chòng tī Tāi-sian-giâm ê thâu-chêng. Tī bô phah-sǹg ê tiong-kan, só͘ bâi-chòng ê toē sī chi̍t ê sian-hia̍t ê hong-suí, í-āu ū lâng kóng tī chá-àm hit ê bōng oē hoat-chhut âng-kong chhut-lâi, Ông Tek-lo̍k iā tuì án-ni ti̍t-ti̍t sêng-kong, kàu-bé chiah chìn-hong kàu thài-chú Thài-su(太子太師)ê koaⁿ-hâm. Thiaⁿ kóng Ông Tek-lo̍k choè koan liáu-āu, uī-tio̍h siàu-liām bâi-chòng in hiaⁿ-só ê hó hong-suí, chiū sàng tī Tāi-sian-giâm hū-kūn ê Tāi-sian-sī chi̍t tè siá tio̍h "Tāi-hoat chû-pi" ê pián-á, tuì án-ni Tāi-sian-sī iā uī-tio̍h Ông Tek-lok khiā chi̍t tè lo̍k-pâi(碌碑). (Chù: uī-tio̍h sí-lâng khiā ê kiò-choè sîn-chú pâi, uī-tio̍h oa̍h-lâng khiā ê kiò-choè lo̍k-pâi). Tuì hit-tia̍p í-āu, Tāi-sian-sī nā chá-àm kòng cheng-kó͘ ê sî, chiū lóng oē hiáng-tōng kàu Ông-hú khì. Hit-sî ê Ông-hú í-keng soà khì tī Chu-lô ê Kau-bé chng(諸羅的溝尾莊), chiū-sī hiān-sî ê Thài-pó chng. Koh kóng, Nā Tāi-sian-sī chá-àm ê cheng-kó͘ hiáng kàu Ông-hú ê sî, choân chng-siā ê koe boē thî, kàu iā boē puī, che chiàⁿ-sī chi̍t toān bê-sìn hong-suí ê thoân-soat. Í-hā iáu ū chi̍t toāⁿ bê-sìn hong-suí ê thoân-soat kò͘-sū.
Nn̄g ki thian-jiân chio̍h-chek.
Tī Khiân-liông ê nî-tāi, Ka-gī koān kap Hûn-lîm koān ê kau-kài tiong, ū chi̍t ê chhim-soaⁿ toān-gâi ê choa̍t-piah(深山斷崖的絕壁), m̄-chai tuì tī-tang-sî khí ū nn̄g ki la̍h-tiâu hêng ê chio̍h-thiāu. Chit nn̄g ki chio̍h-chek(石燭)chiàⁿ-sī tī Chheng-chuí khoe ê siōng-liû kap pōng-khoe(磅溪)ha̍p-liû ê khoe-piⁿ, nn̄g ki chio̍h-chek saⁿ lī-khui iok-lio̍k ū 100 kong-chhioh lia̍h saⁿ pâi, tuì hn̄g-hn̄g chiū thang khoàⁿ-kìⁿ, chit nn̄g ki kóng sī thian-jiân ê chio̍h-chek, m̄-sī jîn-kang choè ê, thiaⁿ kóng hit ê sî-chūn, Ka-gī, Hûn-lîm nn̄g koān ê soaⁿ-chhoan lóng sī iáu-bē bat ū lâng kiâⁿ kàu ê. Tī Chheng-chuí khoe ê siōng-liû ū chi̍t ê kiò-choè Choân-á-siā(全仔社), chiū-sī A-lí-san ê soaⁿ-pau choè tāi-seng poaⁿ lâi pîⁿ-toē khiā ê só͘-chāi, jîn-kháu tiā-iok ū 600 lâng, chit ê Choân-á-siā hiān-chāi sī sio̍k-tī Ka-gī koān Muî-san hiong Thài-hô chhoan(嘉義縣梅山鄉太和村)ê só͘-chāi, hiān-sî í-keng ū khai-hoat chi̍t tiâu A-lí-san Muî-khòng kong-lō͘.
Taⁿ lâi kóng hit nn̄g ki thian-jiân ê chio̍h-chek, tuì Hûn-lîm koān Kó͘-khiⁿ hiong ê Chháu-niá chhoan(辰林縣古坑鄉的草嶺村), kap Ka-gī koān Muî-san hiong Thài-hô chhoan Kám-á-the̍h(嘉義縣梅山鄉太和村柑子宅)khoàⁿ kè-khì, si̍t-chāi sī chi̍t ê kî-koan(奇觀), thoân-soat kóng tī Khiân-liông(乾隆)23 nî, chit tuì chio̍h-chek kàu ji̍t-àm chiū hoat-chhut hé-kng, chiàⁿ chhin-chhiūⁿ la̍h-tiâu tiám hé chi̍t iūⁿ, siōng-chhiáⁿ hit ê kng-chiò kàu Choân-á-siā(全仔社)Hûn-lîm, Ka-gī nn̄g koān ê kau-kài tiong ê chi̍t-chō chi̍t-chō ê soaⁿ, hō͘ lâi chit soaⁿ-tiong phah-la̍h ê pîⁿ-toē ê Hàn-jîn(漢人)kám-kak hui-siông ê kî-koài. Khí-chho͘ lia̍h choè hiah ê soaⁿ-toē ê soaⁿ-pau m̄-chai teh pìⁿ sím-mi̍h báng, chóng-sī āu-lâi chiah chai m̄-sī soaⁿ-pau khì tiám hé ê, in-uī put-lūn sī hong-thai, toā-hō͘ ê tiong-kan to kè-sio̍k teh to̍h, bē bat hoa--khì.
Chio̍h-chek to̍h khí-lâi.
āu-lâi thiaⁿ kóng tī chio̍h-chek to̍h khí-lâi hit chi̍t nî, tī Choân-á-siā ê soaⁿ-pau tiong, ū chi̍t ê hū-jîn-lâng siⁿ chi̍t thai ê siang-siⁿ-á, nn̄g ê lóng sī ta-po͘--ê, put-kò nn̄g ê ê bah-sek bô kāng-khoán, chi̍t ê bah-sek sī tang-iûⁿ lâng ê bah-sek, koh chi̍t ê ê bah-sek sī o͘--ê, o͘ kah chhin-chhiūⁿ o͘-ba̍k. Soaⁿ-pau chāi lâi chiū í-keng khoàⁿ siang-siⁿ tiong ê chi̍t ê sī iau-chiaⁿ ê bê-sìn, taⁿ koh khoàⁿ tio̍h kî-tiong ê chi̍t ê o͘ kah chhin-chhiūⁿ o͘-ba̍k, koh-khah sìn kóng chit ê chiū-sī iau-chiaⁿ, chiū pek hit ê hū-jîn-lâng chiong i tīn sí, nā m̄-káⁿ, iā tio̍h chiong i hiat-lo̍h khoe-tiong hō͘ chuí lâu-khì. Khó-lîn chit ê o͘-bah ê eⁿ-á siū toà kàu khoe-piⁿ, hō͘ lâng hiat tuì chuí-tiong lâu-khì. Tuì chit sî í-āu, chit nn̄g ki chio̍h-chek tiong, tò-pêng hit ki hé chiū hoa--khì, bô koh hoat kng, chí-chhun chiàⁿ-pêng hit ki chio̍h-chek kè-sio̍k teh to̍h, che ná chhin-chhiūⁿ hit nn̄g ê eⁿ-á ê sìⁿ-miā kap chit nn̄g ki chio̍h-chek ū koan-hē, chiàⁿ-pêng chit ki chio̍h-chek ū koan-hē, chiàⁿ-pêng chit ki chio̍h-chek kè-sio̍k to̍h kuí-nā nî kú, hit ê gín-ná í-keng 5 hè lah. Ū chi̍t ji̍t, chit ê gín-ná mn̄g in lāu-bú kóng, " Goá ê ko-ko sī khì tó-uī?" In lāu-bú hut-jiân thiaⁿ i mn̄g chit kù chin tio̍h-kiaⁿ, iⁿ-iⁿ ngh-ngh kā i kóng, "Lín ko-ko tī chut-sì hit nn̄g ji̍t-á lâng kóng i sī iau-chiaⁿ, só͘-í kā tàn tuì khoe-nih lo̍h-khì, í-keng sí lah. Chit ê 5 hè ê gín-ná thiaⁿ liáu-āu chiū lâu ba̍k-sái, háu kàu boē chhut siaⁿ, tuì chit sî í-āu, chit ê gín-ná chiū cheng-sîn piàn-chiâⁿ sit-siông, keng-kè bô kú iā chiū sí-khì lah, tú-tú i sí, hit ki iáu teh to̍h ê chio̍h-chek iā hoa khì lah. āu-lâi keng-kè kuí-nā nî āu, chiàn-pêng hit ki chio̍h-chek soà hō͘ luî-tiān kòng pháiⁿ-khì, chí chhun tò-pêng hit ki, thiaⁿ kóng kàu hiān-chāi iáu tī-teh, chiah ê tāi-chì chiū liû-thoân tī soaⁿ-toē ê soaⁿ-pau tiong.
(Thāi-sio̍k)