Goá só͘ siàu-liām sìn-gióng siōng ê su-iú
1966.12.15 P. 16-17、13
Chiu Siok-huī
Hái-goā gū un-su
Thâu chi̍t pái kiâⁿ tī sè-kài choè hoân-hoa ê toā to͘-chhī Liú-iok, goá kám-kak chhin-chhiūⁿ sī chi̍t chiah ko͘-chiu lo̍h tī toā hái. "Chi̍t tiâu sī tē jī ke, koh kè-khì sī tē saⁿ ke, chóng-sī tē saⁿ ke koh kè-khì m̄-sī tē sì ke, sī kiò-choè Liap-sin-tùn ke, koh khì sī Kong-hn̂g ke." Kap goá tâng-kiâⁿ ê sī Liú-iok Sîn-ha̍k-īⁿ ê kàu-siū Ka Hái-lûn Phok-sū (Dr. Helen Garber). I sī chi̍t uī pang-chān goá tuì koan-chhat khì ha̍k-si̍p, tuì keng-giām khì liáu-kái ê un-su.
Hit ji̍t i chai-iáⁿ goá tú-tú kàu Kiú-iok, só͘-í ū poah-kang chhoā goá chhut-khì kài-siāu koe-lō͘. "Tú-chiah lán só͘ kiâⁿ kè hit tiâu koe kiò-choè sím-mi̍h? Chhiûⁿ-á téng ū sím-mi̍h te̍k-pia̍t ê kì-hō?" Goá tuì i ê chit-mn̄g boē thang kā i ìn-tap, kám-kak chin kiàn-siàu. "Tng lí kiâⁿ lō͘ ê sî, lí tio̍h chù-ì koan-chhat, koan-chhat lí só͘ keng-kè ê chiu-uî ū sím-mi̍h te̍k-pia̍t ê kì-hō, ū sím-mi̍h khoán ê chhù, ū sím-mi̍h bô tâng ê só͘-chāi, koan-chhat chiū-sī ha̍k-si̍p(To obseve in to learn)."
"Koan-chhat iā sī gián-kiù Sèng-keng ê só-sî, lí nā-sī beh choè chi̍t ê kà Sèng-keng ê sian-siⁿ, lí tek-khak tio̍h seng ha̍k-si̍p koan-chhat. Tha̍k liáu koh tha̍k, khoàⁿ-liáu koh khoàⁿ, siông-sè khì koan-chhat chit toāⁿ Sèng-keng lāi-bīn ū sím-mi̍h sio-siāng ê jī, tuì-pí ê jī, kap só-sî jī(Key words)."
Ka Phok-sū iā sī chi̍t uī gâu ēng khiáu-biāu ê hong-hoat ín-chhoā ha̍k-seng ê kàu-siū. Tng i chai-iáⁿ goá bô soán i só͘ kà ê Chong-kàu gē-su̍t khò ê sî, i lâi tuì goá kóng, "Goá chin su-iàu chi̍t ê lâng kā goá hoāⁿ hoàn-teng-ki," án-ni goá chiū khì tī i ê gē-su̍t khò tàu kha chhiú, kî-si̍t sī hō͘ goá ha̍k-si̍p. Kè-khì boē hiáu him-sióng chong-kàu tô͘-uī, taⁿ oē hiáu ēng lēng-goā chi̍t ê gán-kong tuì chhái-sek, kak-tō͘ khì hoat-hiān ún-chông tī hit ê poè-āu ê chin-lí, boē kìm kám-siā i ēng khiáu-biāu ê hong-hoat ín-chhoā goá.
"Choè-kūn goá ū choè chi̍t ê bô͘-hêng, chiū-sī Iâ-so͘ ê chhiú the̍h piáⁿ beh pun hō͘ lâng. In-uī tuì tī goá, che sī goá ê le̍k-liōng ê lâi-goân, chiū-sī thoè goá phah-phoà pó-thé ê Chú, ji̍t-ji̍t chiong i ê piáⁿ siúⁿ-sù goá, goá khò I teh oa̍h" Choè-kūn tuì i ê phoe tha̍k tio̍h chit toāⁿ siau-sit ê sî, goá tuì che ko hoat-hiān tio̍h i ê sìn-gióng o͘-àm ê chi̍t bīn, ū o͘-àm chiū ū kng-bêng, ū o͘-im iā ū hó-thiⁿ, siáⁿ-sū m̄ uī-tio̍h bêng-liāng ê ji̍t-kng lâi kám-siā, chí-ū uī-tio̍h o͘-im lâi iu-būn ah!" Che sī i só͘ hō͘ goá ê choè hó ê an-uì kap kó͘-lē ê oē.
(Pit-chiá: Pîn-tong Hái-hong Gô͘ Tek-sèng Thoân-tō Sian-siⁿ-niû).
Goá só͘ siàu-liām Sìn-gióng siōng ê su-iú.
Kang Thian-sūn
Goá kiû-tō chìn-kàu ê sî-tāi chhân-chng chhut-sì, tióng-sêng sî khì Lô-tong kok-bîn ha̍k-hāu tha̍k ko-téng-kho ê sî, ū chi̍t uī goá chin chun kèng ê bí-su̍t lāu-su, chiū sī hiān-sî chiâⁿ-choè sè-kài-tek chuí-chhái-uī ê uī-ka Nâ ìm-téng(藍蔭鼎)Sian-siⁿ. In-uī goá tuì soè-hàn chiū ū uī-tô͘ ê chhù-bī, siūⁿ ài choè uī-ka. Tong-sî kau-thong khah put-piān, ū sî tiàm tī goá ê chhin-lâng ê chhú, in ê keh-piah sī tiàm khí ê pài-tn̂g, goá ū sî tī goā-kháu khoàⁿ lâng choè lé-pài, siūⁿ kóng, "Chia̍h kàu sí bô lâng khàu" hiah-nih thang kiaⁿ ê iā ū lâng beh sìn, sit-chāi chin gōng. Ū chi̍t pái khoàⁿ-kìⁿ goá só͘ chun-kèng ê Nâ Sian-siⁿ kap i ê ka-cho̍k iā tī hia lé-pài, goá chiū gông-ngia̍h siūⁿ kóng, chit ê Ki-tok-kàu nā-sī m̄-hó, i ná beh sìn neh?
Tú-tú ū kok-bîn ha̍k-hāu ê pêng-iú, hiān-sî ê Tân èng-siông Tiúⁿ-ló, ēng chin chhin-chhiat ê thài-tō͘ chio goá ji̍p-khì, tuì an-ni goá chiū chiām-chiām khì thiaⁿ tō-lí, só͘-í tuì Nâ Sian-siⁿ hō͘ goá siⁿ-chhut khak-sìn, tuì Tân Tiúⁿ-ló ín-chhoā goá kàu tit-kiù ê tō-lō͘, hō͘ goá chi̍t-sì-lâng bô boē kì-tit, siông-siông kám-siā. Koh chi̍t uī thang siàu-liām ê, chiū-sī Lîm Chuí-liú Thoân-tō-su, goá ū kuí pái tui-kiû tō-lí hō͘ goá put-chí sit-bāng ê, chiū-sī thoân-kàu-chiá ū ê bô jia̍t-chêng, tng goá àm-sî kiâⁿ chi̍t tiám cheng lō͘ kàu pài-tn̂g o̍h Lô-má-jī, ū sî sian-siⁿ kà kuí jī chiū m̄-chai tó-uī khì, ū sî bô tī-teh, ū sî sian-siⁿ kap lâng ī bâ-chhiok, sian-siⁿ-niû chiong bâ-chhiok jí-á the̍h khì khǹg, hō͘ lâng lâi thó, hō͘ goá khoàⁿ liáu chin sit-bāng. Lîm Chuí-liú Thoân-tō lâi liáu-āu chiū m̄-sī án-ni, i ta̍k pái to èng-hù chhin-chhiat chí-tō, bô kú chiū oē-hiáu tha̍k lô-má-jī ê Sèng-keng, 1930 nî 10 ge̍h 28 ji̍t chiū koat-sim siū soé, tit Chú ê kiù-un. Sìn Chú liáu-āu, uī-tio̍h beh choè Chú ê kang chiū khì tha̍k Tām-chuí Tiong-o̍h(Tām-kang). Sui-jiân goá ê hū-heng hoán-tuì goá tha̍k Ki-tok-kàu tiong-o̍h, tit-tio̍h sìn-gióng siōng ê su-iú bián-lē kap an-uì, chiàⁿ ū hit ê ióng-khì. Hit sî gî-lân sī Tīⁿ Chhong-kok Bo̍k-su tī hia, si̍t-chāi tuì sìn-gióng siōng ê kó͘-lē tuì i tit-tio̍h chin toā ê le̍k-liōng. Sui-jiân sī chi̍t ê chhân-chng gín-ná, ta̍k pái kàu hia to sī keh-mî khiā-ji̍t, khoàⁿ choè chi̍t ke lâng saⁿ khoán-thāi hō͘ goá kám-kak Chú ê thiàⁿ koh-khah chhim, goá khoàⁿ i ka-kī chin khiām-phok ê seng-oa̍h, chóng-sī tuì lâng khóng-khài hi-seng ê cheng-sîn si̍t-chāi hō͘ goá siū chin toā ê kám-tōng, i tī Gî-lân kàu-hoē 20 nî iú bô niá sin-suí, á-sī kî-thaⁿ choè chin-choē hi-seng ê kang, si̍t-chāi hō͘ lán chin thang siàu-liām.
Tiong-ha̍k sî-tāi
Goá tī Tiong-o̍h hō͘ goá thang siàu-liām ê chiū-sī Má-kai Sian-siⁿ-niû. I ū kà-goán Sèng-keng, goá tī Tiong-o̍h 2 nî chiū kap i pang-thān Tām-chuí kàu-hoē ê Chú-ji̍t-o̍h. I tuì Sèng-keng chin se̍k, chin tì-ì lâng liām Sèng-keng chat, ta̍k lé-pài gín-ná nā oa̍t-liām Sèng-keng chi̍t chat, tio̍h chi̍t sián chîⁿ hō͘ i lok tī hián-kim-siuⁿ choè i ê hōng-hiàn. Goá ê chong-kàu kàu-io̍k thang kóng tuì kà Chú-ji̍t-o̍h tit-tio̍h chin-choē. Koh chi̍t uī, chiū-sī Tân Lêng-thong Sian-siⁿ. I sī Kiaⁿ-to͘ Tè Tāi iu-siù sêng-chek pit-gia̍p ê Lí-ha̍k-sū, i sui-jiân hiah-nih ū ha̍k-būn, iàu-kú khiam-pi, un-jiû, lé-pài chá-khí bat kú-hêng cha-keng, gián-kiù Lô-má-su, kàu taⁿ ìn-siōng iáu chin chhim. Goá te̍k-pia̍t kám-kek ê, chiū-sī goá beh pit-gia̍p ê sî, goá ê a-hiaⁿ choan-kang lâi kàu ha̍k-hāu pài-thok sian-siⁿ tio̍h khó͘-khǹg goá m̄-thang tha̍k sîn-ha̍k-īⁿ, tio̍h tńg-khì iú-hàu pē-bú. Tân Sian-siⁿ m̄-nā bô khó͘-khǹg, hoán-tńg bián-lē goá, thoè goá kî-tó, iok-sok chi̍t ge̍h ji̍t beh 10 kho͘ chioh goá, pit-gia̍p chêng goá ū tńg-khì chhù-nih, beh lī-khui ê sî lāu pē chhut-khì goā-bīn, bô ài kìⁿ goá ê bīn, a-hiaⁿ tī pâng-keng khàu, lāu-bú chi̍t bīn háu, chi̍t bīn chiong i tām-po̍h ê chek-chū hō͘ goá choè lō͘-huì.
Liû-hk8 Ji̍t-pún sî-tāi.
Saⁿ geh 24 pit-gia̍p, 25 ji̍t kap Ô͘ Mô͘-se Sian-siⁿ kāng chûn, goá kàu Sîn-hō͘ Tiong-iong Sîn-ha̍k-hāu, i kàu Tang-kiaⁿ Jit-pún Sîn-ha̍k-hāu. Tit-tio̍h Lo̍h Sian-chhun bo̍k-su ê kài-siāu tha̍k i-kho, ū N̂g Ka-sēng bo̍k-su, Toh Hui-liông Bo̍k-su, Iûⁿ Chiau-kàm Bo̍k-su lóng sī tha̍k pún-kho, siū in ê chiàu-kò͘ chin-choē. Goá tī hia ū Hu-lu-tóng hāu-tiúⁿ kap Mai-as Phok-sū kap Ji̍t-pún sian-siⁿ to sī chin hó. Chóng-sī kám-kak Sîn-hō͘ Tâi-oân lâng khah chió bô phoāⁿ, kap ha̍k-seng khah bô to̍k-li̍p cheng-sîn, chi̍t nî āu goá kap N̂g Bo̍k-su chiū khì Ji̍t-pún Sîn-ha̍k-hāu, liáu-āu ka-kī siông-siông hoán-séng, kan-ta lí-sióng koân bô chat ka-kī ê le̍k-liông, si̍t-chāi chin sit-pāi. Tī hit nî Tân Lêng-thong Sian-siⁿ, in-uī ha̍k-hāu hō͘ Ji̍t-pún chèng-hú the̍h khì, chiū koat-sim lâi tha̍k Ji̍t-pún sîn-ha̍k-īⁿ pún-kho. Goán chiū sè chit keng chhú, ē-bīn Tân Sian-siⁿ kap i ê ka-cho̍k, téng-bīn N̂g Ka-sēng Bo̍k-su, Ô͘ Mô͘-se Sian-sin, hō͘ goá tit-tio̍h chiah-nih hó ê su-iú choè chi̍t-hoé, si̍t-chāi sī Siōng-tè ê an-pâi.
Kám-siā Chú ê un-tián, goá ê hū-heng sui-jiân hoán-tuì goá tha̍k Sîn-ha̍k-īⁿ, bô kuí ge̍h ji̍t āu chiū kià chîⁿ lâi hō͘ goá. Hit sî Tân Lêng-thong Sian-siⁿ muí ge̍h chioh goá 10 kho͘, tī ha̍k-hāu hiâⁿ hut-lô͘ 5 kho͘, lóng-chóng ū 15 kho͘, chia̍h-huì 12 kho͘, kî-thaⁿ 3 kho͘ thang lân-san ēng kap boé chheh, āu-lâi chhù-nih kià 15 kho͘ lâi chiū thang kái-koat it-chhè ê būn-toê. Hit sî Ji̍t-pún tng chhim-lio̍k Tiong-kok, chóng-sī liân ha̍k-hāu tuì téng kàu ē to lóng ū chit khoán chàn-tông chhim-lio̍k ê chū-ko kiàu-ngō͘ ê hong-khì, hō͘ goá tuì lâng chin sit-bāng. Kai-chài tng goá sit-chì ê sî, tuì khí-thâu ê tiàu-bēng hō͘ goá khiā tiâu. In-uī tī hit sî goá ū khì Bí-tek kàu-hoē Chhián-iá Sūn-it(淺野順一)bo̍k-su(Kū-iok Sîn-ha̍k ê ha̍k-chiá)ê kàu-hoē lé-pài, i sui-jiân lóng chheng Ji̍t-pún saⁿ, bîn-cho̍k cheng-sîn put-chí tāng, iáu-kú tuì Chú ê un-tián chhiau-oa̍t bîn-cho̍k, chhin-chhiūⁿ Hô-se-a keng-giām Siōng-tè sī thian só͘ boē thang thiàⁿ ê, i án-ni sit-hêng, hō͘ goá chin kám-kek.
Tī 1939 nî 12 ge̍h, goá ê hū-jîn-lâng tī hit ê kàu-hoē niá soè-lé, 27 ji̍t tī hia kú-hêng kiat-hun tián-lé, chhiáⁿ Chián-iá Sian-siⁿ chèng-hun, it-chhè lóng sī Tân Sian-siⁿ tāi-thoè goá ê sī-toā lâng siat-hoat. Ta̍k lé-pài ê káng-toâⁿ hō͘ goá tit-tio̍h le̍k-liōng, tī choa̍t-bāng tiong hoê-ho̍k goá ê sìn-gióng, chin kám-siā Chú ê un-tián kap Chhián-iá Sian-siⁿ ê ín-chhoā. Tī hit sî Tâi-oân Chheng-liân-hoē, ta̍k lé-pài ē-po͘ lóng chū-chi̍p tī Kha-si-oa-gi kàu-hoē, goá kap goá ê hū-jîn-lâng lóng hō͘ lâng soán choè uí-oân, oē thang kap choē-choē lâng choè pêng-iú. Keh Má-se Bo̍k-su lī-khui liáu-āu, ta̍k lé-pài uí-oân tio̍h ài phèng-chhiáⁿ káng-su, ka-têng lé-pài ài lûn-liû chú-lí, tī hit sî ê uí-oân ū hiān-sî ê Má Tiâu-bō͘ Phok-sū, Lí Sìn-hok Tiúⁿ-ló, Gô͘ Ki-hok Phok-sū, Gô͘ Chín-lâm Sian-siⁿ, Ô͘ Mô͘-se Sian-siⁿ kap Sîn-ha̍k īⁿ ê chhong-iú ū N̂g Ka-sēng, tông-pan ê ū Lí Ka-siong, Lí Ngá-kok, Chiong Khé-an, hiān-sî lóng sī iú-uî tâng-kang, i-ki̍p kè-sì ê Lîm Hô-ín Sian-sin to sī choè goá cin hó ê pêng-iú kap pang-chān.
Te̍k-pia̍t N̂g Ka-sēng bo̍k-su sī kap goá saⁿ-kap khí-ku ím-si̍t, tâng tiⁿ tâng khó͘ ê pêng-iú. Koh kàu tī bo̍k-hoe í-āu koh-khah choē su-iú thang siàu-liām, in-uī choē-choē lâng iáu hiān-chûn, uī pī-bián jîn-chêng chiūⁿ ê kò͘-lū, tán-hāu chiong-lâi chiah lâi siá.
(Pit-chiá: Bí-káng kàu-hoē bo̍k-sū).