Kì-tok-kàu Bûn-bêng Sú-koan
A Historical Review of Christian Civilization
(Lîm Bō͘-seng)
(Chiap 572 koàn 9 bīn)
1933. 02, no. 575, pp. 10-11
Lūn bûn-bêng ê hoat-seng kap hit ê bûn-bêng ê chhòng-chō-chiá ê ú-tiū-koan, í-ki̍p jîn-seng-koan put-chí ū koan-hē tī-teh ; che tī téng-chām í-keng ū lūn--koè lah. Taⁿ Ki-tok-kàu ê bûn-bêng, tē-it tāi-seng sī hoat-seng tī Au-chiu. Só͘-í lán tio̍h tāi-seng khoàⁿ Au-chiu lâng ê jîn-seng-koan kap ú-tiū-koan. Tng tī Chho͘-tāi kap Tiong-sè sî-tāi ê Au-chiu lâng ê jîn-seng-koan, í-ki̍p ú-tiū-koan ū siū nn̄g ê tiâu-liû só͘ chi-phoè : chiū-sī Hi-pek-lâi chú-gī kap Hi-lī-nî chú-gī chit nn̄g ê tiâu-liû. Chóng-sī chit nn̄g ê chú-gī ê jîn-seng-koan, í-ki̍p ú-tiū-koan, sui-jiân ū kuí-nā hāng ê kiōng-thong tiám, iáu-kú ū chin hián-jiân tuì-siong-hoán ê tiám tī-teh.
Chóng kóng chi̍t kù, Hi-lī-nî chú-gī ê jîn-seng-koan, í-ki̍p ú-tiū-koan, sī khoàⁿ-tāng chit sè-kan. Hi-lī-nî lâng ê jîn-seng, in ê chhut-la̍t kap lí-sióng, sī ài chit ê sè-kan pìⁿ-chò chin si̍t ê sè-kan, hó ê sè-kan, ke̍k suí ê sè-kan, lâi hō͘ khiā-khí tī chit ê sè-kan ê lâng pêⁿ-pêⁿ tit-tio̍h hēng-hok. Lâng nā khoàⁿ Hi-lī-nî chú-gī só͘ hoat-seng ê bûn-hoà : chhin-chhiūⁿ bí-su̍t, tiat-ha̍k, chong-kàu, bûn-ha̍k chiah ê, chiū chai in ê lí-sióng sī hē tī chit sè-kan, khoàⁿ-tāng chit sè-kan. oāⁿ chi̍t kù oē lâi kóng, Hi-lī-nî chú-gī sī "Hiān-sè chú-gī" (現世主義).
Nā-sī Hi-pek-lâi chú-gī, chiū-sī tú-tú tuì-hoán. Hi-pek-lâi chú-gī ê bûn-bêng, á-sī Ki-tok-kàu ê bûn-bêng só͘ chú-tiuⁿ ê jîn-seng-koan, í-ki̍p ú-tiū-koan, chóng kóng chi̍t kù, sī "Lâi-sè chú-gī"(來世主義). Chhiáⁿ lán khoàⁿ goá chêng só͘ lūn hit kuí hāng Ki-tok-kàu ê cheng-sîn, chiông-tiong lūn choē-ok ê koan-liām, chū-kí hó͘-tēng ê koan-liām, tiong-pó ê koan-liām, kiù-lêng sio̍k-choē ê koan-liām, chiah ê bô m̄-sī teh chèng-bêng Ki-tok-kàu ê jîn-seng-koan só͘ khoàⁿ-tāng ê sī tī "lâi-sè," m̄-sī sio̍k tī chit sè-kan. Ki-tok-kàu chú-gī teh khoàⁿ chit sè-kan sī chhiong-moá lóng-chóng ê choē-ok, bē kham-tit hō͘ lâng khiā-khí lâi tit-tio̍h hok-khì. Eńg-oán ê hok-khì sī tī pa̍t ê sè-kan. Chit ê sè-kan lâng só͘ tio̍h chhut-la̍t ê, sī kan-ta chún-pī chò tit-tio̍h hit ê pa̍t ê sè-kan ê chhiú-toāⁿ nā-tiāⁿ. Pó-lô ê Sîn-ha̍k, goá tī-chia m̄-bián siông-sè chhián-bêng, tāi ke í-keng lóng chai-iáⁿ, chiū-sī hun-piat "lêng" kap "jio̍k" ê jī-goân-lūn. "Lêng" á-sī lêng-hûn kap "jio̍k" chiū-sī jio̍k-thé put-sî saⁿ hoán-tuì, saⁿ kau-chiàn, lâi seⁿ-chhut lâng, á-sī jîn-seng chióng-chióng ê pi-kek. Sio̍k tī "jio̍k" ê, sī choē-ok, sī sit-pāi, sī sí. Sio̍k tī "lêng" ê, sī sèng-kiat, sī sèng-lī, sī éng-oán oa̍h. "Jio̍k" sī sio̍k tī chit sè-kan ; "lêng" sī sio̍k tī hit sè-kan. Só͘-í jîn-seng ê lí-sióng sī tio̍h tuì-tiōng hit ê hō͘ lâng kàu boé ē sèng-lī, ē sèng-kiat, ē éng-oán oa̍h ê hit ê lêng ê sè-kan, m̄-thang chu-chu teh uī-tio̍h chit ê ē pāi-hoāi, choē-ok moá-moá, hō͘ lâng kàu sí ê chit ê sè-kan lâi tio̍h-boâ chhut-la̍t. Chhin-chhiūⁿ chit khoán ê jîn-seng-koan, chū-jiân tuì chit ê só͘ kiàn-siat ê bûn-bêng, bē bián-tit kap hit ê khoàⁿ-tāng chit sè-kan ê jîn-seng-koan só͘ kiàn-siat ê bûn-bêng toā-tîm cheng-chha. Bo̍k-koài hiān-sî pâi-lia̍t tī bīn-thâu-chêng hiah ê kó͘-tāi só͘ hoat-seng chit nn̄g khoán tuì-siong-hoán ê bûn-bêng, chiū-sī Hi-lī-nî bûn-bêng kap Hi-pek-lâi bûn-bêng ê koé-chí, iā toā-toā bô saⁿ-tâng.
Tuì Hi-lī-nî bûn-bêng só͘ hoat-seng ê im-ga̍k, sī hui-chong-kàu-tek; tuì Ki-tok-kàu bûn-bêng só͘ hoat-seng ê im-ga̍k, sī sèng-koa, sī chong-kàu-tek. Tuì Hi-lī-nî bûn-bêng só͘ hoat-seng ê bí-su̍t, sī teh lé-chàn jio̍k-thé, lé-chàn khuì-la̍t; tuì Hi-pek-lâi bûn-bêng só͘ hoat-seng ê bí-su̍t, sī lé-chàn lêng-hûn, piáu-hiān cheng-sîn ê siōng-teng. Tuì Hi-lī-nî bûn-bêng só͘ hoat-seng ê bûn-ha̍k, sī ēng jîn-seng ê hiān-siōng chò chú-tê; tuì Hi-pek-lâi bûn-bêng só͘ chè-chō ê bûn-ha̍k, sī ēng Sèng-keng, chong-kàu-tek ê tê-ba̍k lâi chò chhâi-liāu. Tuì Hi-lī-nî bûn-bêng só͘ chhòng-chō ê su-siúⁿ sī tiat-ha̍k, sī tuì Hi-pek-lâi bûn-bêng só͘ chhòng-chō ê su-siúⁿ sī Sîn-ha̍k, sī tuì-tiōng lêng-hûn ê chhàm-hoé. Tuì Hi-lī-nî bûn-bêng ê kiàn-tiok, lâng thang khoàⁿ sio̍k tī chit sè-kan ê lûn-hoàn hó-khoàⁿ; nā-sī Hi-pek-lâi só͘ hoat-seng ê kiàn-tiok, sī hiàn hō͘ Siōng-tè ê sèng-tn̂g. Che put-kò sī tāi-lio̍k kóng-khí chit nn̄g-ê bûn-bêng ê saⁿ-tuì-chiàu nā-tiāⁿ.
Kî-û chèng-tī hoat-lu̍t chióng-chióng, hoān-nā thang chheng-ho͘ chò bûn-bêng ê sán-bu̍t ê, bô m̄-thang teh hián-chhut chit nn̄g ê bûn-bêng tuì-siong-hoán ê só͘-chāi.