Tuì gâu-lâng lâi tit-tio̍h hó ê Kà-sī
(Tân Khêng-ku)
1933. 03, no. 576, pp. 23-25

(1) Isaac Newton (1642-1727),chit ê lâng sī Eng-kok chhut miâ sò͘-ha̍k-chiá, koh ia̍h sī tù-bêng ê bu̍t-lí ha̍k-chiá, i chi̍t pái teh pûn soat-bûn kiû (soap-bubble) lâi gián-kiù kng-soàⁿ ê sî, kūn-piⁿ ê lâng lóng khoàⁿ i choè siáu-lâng. Lán nā khoàⁿ Sù-tô͘ Hēng-toān 26 : 24, tī-hia Pó-lô ēng láu-si̍t ê oē teh hun-sò͘, chóng-sī Chóng-tok Hui-sū-to͘ khoàⁿ Pó-lô sī tian-kông. M̄-nā án-ni, lán ê Chú Iâ-so͘ pún-sin ia̍h bat siū chit khoán ê lêng-jio̍k. Taⁿ ho̍k-sāi Chú ê lâng, ū sî ia̍h tio̍h hō͘ lâng khoàⁿ choè teh tian-kông hiah jia̍t-sim chiah hó. Siông-siông ū thiaⁿ-kìⁿ choē-choē sìn tō-lí ê hiaⁿ-chí, uī-tio̍h jia̍t-sim pek-chhiat lâi kî-tó Siōng-chú, tì-kàu tit-tio̍h chin toā èng-hāu, chóng-sī ū lâng soà thí-chhiò kóng hit khoán sī bê-sìn, m̄-nā bô thoè in hoaⁿ-hí kám-siā Chú, soà hoán-tuì, che m̄-nā bī-sìn-chiá án-ni chhiò, ia̍h bat ū hit khoán iú-bêng bû-si̍t ê chong-kàu-ka án-ni teh chhiò, chin tio̍h soè-jī, tio̍h kéng-séng lah.
(2) Khah chá bat ū chi̍t ê lâng, tuì Eng-kok hit e toā chèng-tī-ka Gladstone kóng, "Chhin-chhiūⁿ lí chit khoán Sèng-keng tiong ê kà-sī chiah-ni̍h bat, koh hiah-ni̍h se̍k, án-ni lâi teh-thiaⁿ pêng-siông ê chong-kàu-ka kóng tō-lí ê sî, bat kám-tio̍h kóng thiaⁿ chit khoán bô kè-ta̍t ê soat-kàu, chin hāi á m̄-bat ?" I ìn kóng, "Bô lūn sím-mi̍h soat-kàu, nā thiaⁿ, to oē tit-tio̍h lī-ek, sui-bóng sī koh khah bô lō͘-ēng ê soat-kàu, nā tì-ì thiaⁿ, chì-chió ia̍h thang choè siu-ióng, thun-lún ê la̍t ê lō͘-ēng." Siông-siông bat thiaⁿ-kìⁿ hoē-iú kóng, bó͘ sian-siⁿ chhoàn kóng sī phó͘-thong oē, bô sím-mi̍h ū tō-lí thang kóng, só͘-í m̄-ài khì pài-tn̂g, án-ni chin m̄-tio̍h, lán sìn Chú ê lâng khì siú lé-pài ê bo̍k-tek, sī ài kap chèng-lâng ēng tâng-it ê cheng-sîn lâi kap Siōng-tè kau-poê, í-goā chì-chió mā iû-goân oē tit-tio̍h chhin-chhiūⁿ téng-bīn hit ê chèng-tī-ka só͘ kóng hit ê lī-ek. Lán tio̍h thiaⁿ Pó-lô só͘ kà-sī ê kóng, m̄-thang pàng-soah lín ê chū-hoē" (Hi-pek-lâi 10 : 25).
(3) Tī chi̍t ê toā chhut-miâ ê ián-soat-ka ê phì-jū tiong teh kóng, ū chi̍t ê bû-tō ê jîn-kun, bēng-lēng chi̍t ê phah-thih sai-hū kā i phah chi̍t tiâu chin tn̂g ê thih-liān, soà kā i kóng, nā phah hó, chiū beh ēng hit tiâu thih-liān pa̍k i pún-sin. Taⁿ Mô͘-kuí ín-iú lâng ka-kī khì hoān-choē, ia̍h uī-tio̍h hoān-choē lâi tú-tio̍h siū chai-ē ia̍h sī chhin-chhiūⁿ án-ni. Pó-lô kóng, "Ki-tok tháu-pàng lán choè chū-iû, só͘-í lín tio̍h khiā-chāi, bo̍h-tit koh koà-tio̍h hit ê choè lô͘-po̍k ê taⁿ" (Ka-lia̍p-thài 5 : 1). án-ni thang chai lán nā ài tit-tio̍h chin ê chū iû, tek-khak tio̍h oá-khò Ki-tok ê khuì-la̍t chiah oē. Lán nā kan-ta oá-khò sè-kan ê chîⁿ-châi hè-mi̍h, chiū-sī hō͘ hiah ê kā lán pa̍k, chhin-chhiūⁿ hit ê phah-thih sai-hū phah thih-liān pa̍k ka-kī siāng chi̍t-iūⁿ.
(4) Hi-lô-tí uī-tio̍h khì-sak i ê tiōng-hu Hui-le̍k, lâi tè Hi-lu̍t ông, só͘-í siū Iok-hān chek-pī, chóng-sī Hi-lô-tí m̄-nā bô hoán-hoé jīn m̄-tio̍h, soà tian-tò tuì siū Iok-hān chek-pī hit ji̍t khí, chiū oàn-hūn Iok-hān koh hē-goān, nā ū ki-hoē tek-khak beh hāi-sí Iok-hān. āu-lâi kó-jiân tú-tio̍h hó ki-hoē, chiū-sī Hi-lu̍t siⁿ-ji̍t teh chhiáⁿ hiah ê bûn-bú pah-koaⁿ ê sî, ū Hi-lô-tí ê cha-bó͘-kiáⁿ ji̍p-lâi thiàu-bú, hō͘ Hi-lu̍t hoaⁿ-hí soà èng-ún, bô lūn i kiû sím-mi̍h lóng beh hō͘ i, án-ni tì-kàu Iok-hān tio̍h siū thâi. Taⁿ Iok-hān kî-si̍t sī hō͘ sím-mi̍h lâng thâi, chiū-sī Hi-lô-tí thâi i, in-uī Hi-lô-tí tuì i choè put-gī ê sū, siū chek-pī liáu-āu, chiū hē-goān beh hāi-sí Iok-hān, só͘-í phah-sǹg tuì hit ji̍t liáu-āu, káⁿ m̄-bat ū pêng-an ê ji̍t. Sui-bóng sī kin-á-ji̍t, phah-sǹg ia̍h ū chhin-chhiūⁿ Hi-lô-tí hit khoán put-gī, put-chèng, thàn su-io̍k, ài lī-ek ka-kī lâi hāi kàu-hoē, á-sī kong ê sū-gia̍p, ia̍h siū lâng lhó͘-khǹg, m̄-nā bô hoaⁿ-hí sêng-siū lâng ê hó-ì, tian-tò ēng pháiⁿ ê liām-thâu beh lâi hāi hit khoán kā i tiong-kò ê hó-sim lâng. Tha̍k Sèng-keng ê lâng khah-siông sī kóng Hi-lu̍t ông ū thâi Iok-hān, hán-tit lâng kóng Iok-hān sī Hi-lô-tí hāi-sí. Chiàu chit chân ê kò͘-sū lâi khoàⁿ, Hi-lô-tí ê choē bô khah khin Hi-lu̍t, kiám-chhái ū khah tāng. Hi-lu̍t sī uī-tio̍h chia̍h-chiú, sim-sîn khah bô tiāⁿ, bô iok-sok i ê chhuì só͘-tì, chóng-sī Hi-lô-tí sī uī-tio̍h chêng-io̍k, sī ài ka-kī ê su-io̍k moá-chiok, lóng bô chi̍t-tiám-á uī-tio̍h tāi-kio̍k lâi siūⁿ, só͘-í khoàⁿ hit ê hó lâng Iok-hān choè pháiⁿ lâng. Sèng-keng kóng, Sèng sîn khek su-io̍k, ia̍h su-io̍k khek Sèng Sîn, si̍t-chāi ū-iáⁿ. Taⁿ kìⁿ-nā thàn su-io̍k, bô kong-tek sim ê lâng teh choè tāi-chì, lóng sī chhin-chhiūⁿ Hi-lô-tí lia̍h hó choè pháiⁿ, lia̍h pháiⁿ choè hó, in-uī sī sòng-sit liông-sim, ia̍h thàn su-io̍k, tì-kàu Siōng-tè chhut-chāi i ê sim-koaⁿ loān, ba̍k-chiu hoe, lâi boē hun-piat hó kap pháiⁿ, kng kap àm.
(5) Sèng-keng kóng ū Hoat-lī-sài lâng kap tha̍k-chheh lâng choan-kang tuì Iâ-lō͘-sat-léng hiah-ni̍h hn̄g lâi tè Iâ-so͘. I uī-tio̍h sím-mi̍h in-toaⁿ lâi, kóng sī uī-tio̍h beh lâi chhē Iâ-so͘ kap I ê ha̍k-seng ê khàng-phāng. Chit khoán lâng tú sī ná Sèng-keng tiong teh lūn Lia̍p-sat-lō͘ tī chi̍t ê pù-lâng ê to̍h-kha teh khioh bah-kut, kám-siā Siōng-tè teh chia̍h ê sî, teh kā i chīⁿ thiàⁿ lia̍p-á hit chiah kàu siāng khoán. Taⁿ chhin-chhiūⁿ chit khoán lâng, hiān-kim ê sìn tō-lí tiong ê lâng, m̄ chai ū á-bô? Chiū-sī ài khàm-ba̍t lâng ê hó kiâⁿ, hó miâ-siaⁿ, ia̍h bô ài thiaⁿ lâng o-ló pa̍t-lâng, tian-tò ài iâu-giân chō-gú lâi huí-pòng lâng, hō͘ lâng pháiⁿ miâ-siaⁿ, pún-sin bô chīn ka-kī só͘ choè ê gī-bū, chhin-chhiūⁿ hiah ê Hoat-lī-sài lâng chia̍h pá siuⁿ êng, choan-kang chio-kun bé-bé, sái-sō lâng oan-ke, lām-sám soan-thoân lâng ê pháiⁿ oē, choân-jiân bô kò͘-tio̍h lâng ê jîn-keh, siat-sú hiān-sî ê sìn-tô͘ tiong, nā ū chhin-chhiūⁿ chit khoán ê lâng tī-teh, chiū-sī kap hit chiah teh choan-bûn chīⁿ lâng ê chhàu-lia̍p-á ê káu, bô koh-iūⁿ; koh ia̍h bô khah-iâⁿ tng-sî siūⁿ-khang siūⁿ-phāng ài hāi Iâ-so͘ kap I ê ha̍k-seng, haih ê tha̍k-chheh lâng kap Hoat-lī-sài.
(6) Sian-ti Í-sài-a án-ni siá kóng, "Chiah ê peh-sìⁿ ēng chhuì-tûn -phê oá Goá, oē kóng teh kèng Goá, sim-lāi si̍t-chāi lī Goá hn̄g-hn̄g" (Í-sài-a 29 : 13). Taⁿ lán Ki-tok-kàu ê pún-chit, m̄-sī kan-ta ēng chhuì kóng ū sìn chiū hó, koh ia̍h tio̍h si̍t-chāi tī ji̍t-siông seng-oa̍h-siōng, ū si̍t-hêng chiah ū la̍t thang kám-kek lâng, nā bô, sī pìⁿ-choè khong-soat. Chhin-chhiūⁿ siat-sú ū sian-siⁿ chin gâu khui-thiah jîn-ài, á-sī káng-lūn kî-tó, chóng-sī nā ka-kī bô án-ni teh kiâⁿ, tú sī chhin-chhiūⁿ phah lô phah nâ-poa̍h ê khoán, chin khó-sioh. ài chai thoân-kàu ê sian-siⁿ só͘ thoân ê chin hāu-kó, thang khoàⁿ i só͘ tam-tng ê kàu-hoē ê sìn-tô͘ ê sìn-gióng kap ū oa̍h-tāng á bô oa̍h-tāng, koh-chài khoàⁿ bo̍k-hoē-chiá chiu-uî ê éng-hióng, chiū tām-po̍h oē chai. Chóng-sī it-poaⁿ ê sìn-tô͘ ia̍h-sī siāng-khoán. Ū chi̍t khoán ê sìn-chiá, sui-bóng chin hó-gia̍h, nā-sī uī-tio̍h thian-kok, á-sī uī-tio̍h chû-siān ê sū-gia̍p chin kek-sǹg, the̍h boē chhut; m̄-kú nā-sī uī-tio̍h ka-kī siáu-thé ê khoài-lo̍k, koh khah choē, to káⁿ ēng. Chit téng-hō ê sìn-tô͘ kap sian-ti só͘ kóng hit khoán, ēng chhuì-tûn-phê teh pài Siōng-tè ê lâng siāng-khoán. Choè sìn-tô͘ ê lâng m̄-thang m̄ kéng-séng lah. Nā uī-tio̍h kong-ek sū, tio̍h ta̍k lâng só͘ tuì Chú siū ê hūn-liōng lâi chhut-la̍t chiah hó.