Piān Sîn-chú Lūn
1887.08 TĒ JĪ-CHA̍P LA̍K TIUN p.59-61
(Un Sam-goân chò--ê.)
Ū chi̍t ji̍t ji̍t-thâu tit-beh lo̍h soaⁿ, Lio̍k Tō-hêng sian-siⁿ tiàm tī o̍h-pâng thang-á piⁿ teh khoàⁿ-chheh , ū chi̍t ê lâng miâ Khiat-khiat-chú sī phok-ha̍k lâng , phah-mn̂g ji̍p lâi . Kiâⁿ-lé bêng-pe̍k, Lio̍k Tō-hêng sian-siⁿ mn̄g kóng, Goá bô lō͘-ēng , sian-siⁿ lâi kàu goá ê só͘- chāi , m̄-chai ū sím-mi̍h beh kà-sī goá ? Khiat-khiat-chú kóng, Goá kap lí pîⁿ-pîⁿ chhut-sì tī Tiong-kok, choè tha̍k-chheh lâng , kìⁿ nā goá só͘ ū tha̍k--ê lí lóng tha̍k kè liáu-liáu ; chóng-sī goá put-kò sī ēng chiah-ê chheh choè thàn-chia̍h ê pún-chîⁿ, tō-lí bô káng-kiù , phín-hēng bô tú-hó ; Sian-siⁿ lí sī teh thoân Iâ-so͘ kàu, bêng-lí ta̍t-tō , án-ni chiū só͘ thoân-- ê eng-kai tio̍h bô poē-biū Khóng-Bēng ê chheh . iáu-kú thiaⁿ lí ê kà-sī kéng- jiân toā uî-ke̍h sèng-hiân ê ì-sù, án-ni goá ko͘-put-chiong tio̍h ti̍t-ti̍t kap lí lâi piān-lūn ; hit-ê tāi-chì sī sím-mi̍h , chiū- sī hoè bo̍k-chú bô ho̍k-sāi.
Chhâ-khó Tiong-kok chheh , chai tuì thiⁿ siⁿ lâng í-lâi , chiū lia̍h chè-sū choè iàu-kín m̄-káⁿ hut-lio̍k . Chhoan-hiok ê sè-tāi chiū chè Muî-sîn ; Tô-tông ê sè- tāi chiū ū chè Gē-chó͘ . Sùn lia̍h chè choè iàu-kín , chiah chiông-koân chhoā Giâu ê kong-chú . Ū lia̍h choa̍t-sû choè iàu-kín , lâi kéng-kài āu-lâi ê lâng. Kat- pek bô chè , Thong khì cheng i ; Tiū bô chè , Bú-ông khì phah--i . án-ni jī-tè sam-ông bô bōng chó͘-kong, bô khoàⁿ- khin sian-jîn, keng-chheh kì-chài bêng- bêng , lóng ū thang chhâ-khó , goá pâi hō͘ lí thiaⁿ .
Thian-chú ho̍k-sāi thiⁿ-toē , chè chhit- tāi ; Chu-hô͘ ho̍k-sāi san-chhoan , chè gō͘-tāi ; Tāi-hu ho̍k-sāi ngó͘-sū , chè sam- tāi ; Tek-sū Koan-su nn̄g-tāi ; peh-sìⁿ- lâng chi̍t-tāi ; peh-sìⁿ-lâng bô biō , put- kò sī chè tī chhím-sek . Beh chè tio̍h pī-pān mi̍h, sù-sî lóng ū chè, m̄-sī kī-sîn nā-tiāⁿ; beh chè tio̍h tāi-seng chai-kài , m̄ sī kan-ta pài-kuī ê lé-lō͘ nā-tiāⁿ . Kó͘-chá ê sè-tāi tiàm toē-hia̍t , khiā chhiū-téng , chhēng cheng-siⁿ ê phê , lim huih, bē ū i-koan , bē ū chú-chia̍h , ta̍k- hāng mi̍h bē ū chiâu-pī, siōng-chhiáⁿ tio̍h soè-jī chip-siú chè ê hoat-tō͘ lé-sò͘ , hô-hòng lé-sò͘ í-keng chiâu-pī , pêng-an khiā-khí lah , oē jím-tit khoàⁿ in chó͘- kong choè têng-kian jio̍k-gô ê kuí , khoán-thāi pún-sin choè chhâi-lông , eng , thoah mah ?
Lūn kàu chit-ê chè , chiū-sī chá sèng- ông kà lâng iú-hàu ê tō-lí , ia̍h sī hō͘ lâng tuì chè thang hián-chhut i ê kèng ; lūn- kàu chè sian-chó͘ , chiū-sī siàu-liām bo̍k- pún suí-goân ê sim ; lūn-kàu chè goā-sîn , chiū-sī chun-kèng i ê tek-hēng , pò-tap i ê kong-lô , chit-hō hó ê ì-sù ; thái-thó kóng choè Tiong-kok lâng ia̍h bô chè- sū ê lé-sò͘ ah ? Goá chai lín ê ì-sù sī kóng, He ! Siōng-tè sī toā pún-goân, Iâ- so͘ ū toā kong-lô ; Siōng-tè in-uī lâng chō bān-mi̍h , Iâ-so͘ thoè lâng siū hêng- hoa̍t , siáⁿ-sū m̄ pò-tap i, ho̍k-sāi i , hoán- tńg khì kèng-pài chiah-ê bo̍k-chú ngó͘- siōng ah ? Goá kóng, M̄-sī án-ni ; Siōng- tè ê pún-goân sī ná chhin-chhiūⁿ Seng- siù hái choè chuí ê pún-goân , Khun- lûn soaⁿ choè soaⁿ ê pún-goân ; pún- goân khiok-sī , m̄-kú chīn-hn̄g . Iâ-so͘ ê kong-lô sī ná Lú-o ê pó͘-thiⁿ, Chiok-liông ê pó͘-ji̍t , tāi-chì bông-biáu, bô-thang khe-khó, chī-chuī-á khoàⁿ-kìⁿ ? Siōng-tè Iâ-so͘ bô ho̍k-sāi sī khah bô iàu-kín, pē-bú bô ho̍k-sāi chiū-sī toā m̄-tio̍h . Taⁿ sím-mi̍h lâng bô pē-bú ? Sím-mi̍h lâng bô choè lâng ê kiáⁿ ? Ū pē-bú lâi bông pē-bú , sī ū kiáⁿ ná bô kiáⁿ lâng só͘ teh ài ū kiáⁿ , kiám-m̄-sī ǹg-bāng i oa̍h thang chhī--i , sí thang hàu i ? Nā kóng, oa̍h ho̍k-sāi--i , sí bô hàu--i , chiū lâng lóng beh ka-kī thàn-chia̍h , ia̍h chek tām-po̍h choè lāu-pún , chia̍h kàu sí , mih-sái tio̍h kè-kiáⁿ chhoā sim-pū , keng-êng chhân- hn̂g chhù-the̍h , uī-tio̍h in kiáⁿ-sun lâi kè-kàu?
Koh khoàⁿ Su-keng Bú-sêng ê chheh kóng , " Tiōng-bîn ngó͘-kàu î si̍t song chè " ( Ì-sù sī kóng , Beh hō͘ peh-sìⁿ oē thàn ngó͘-tián ê kà-sī , iàu-kín tio̍h hō͘ i ū thang chia̍h , liāu-lí kè-óng ê lâng , kap chè-sū , ) Só͘-í Bú-ông í-keng pêng-tiāⁿ Un-tiâu ê jiáu-loān boē kò͘-tit pa̍t-mi̍h ê sū , chiū-sī heng bia̍t-kok , kè choa̍t-sè ; sī in-uī ta̍k-lâng ū chó͘-kong , chó͘-kong ê chè-sū m̄-thang choa̍t-tn̄g . án-ni hit- ê bia̍t-liáu , choa̍t-liáu--ê , siōng-chhiáⁿ beh hō͘ i heng , hō͘ i chiap , káⁿ ū kóng bē bia̍t ka-kī beh hō͘ i bia̍t , bē choa̍t ka- kī beh hō͘ i choa̍t , che sī goá só͘ boē hiáu-tit--ê . Goá sim-koaⁿ khang ná chhin-chhiūⁿ soaⁿ-kok , goān Sian-siⁿ kà- sī goá .
Lio̍k Tō-hêng sian-siⁿ kóng , Goá sī ham-bān , bô lō͘-ēng , chóng-sī lí í-keng mn̄g goá , goá tio̍h chiàu goá só͘ chai chīn-sim kā lí kóng ; goān lí bô kò͘-chip , pîn-sim séng-chhat kui tī chèng-tō .
Taⁿ goá beh gī-lūn 6 hāng .
1 .ìn lí só͘ kóng ê chhò-gō͘ .
2 .Gī-lūn bo̍k-chú ê lâi-le̍k .
3 . Gī-lūn chhāi bo̍k-chú ê m̄-tio̍h .
4 . Gī-lūn chhāi bo̍k-chú ê put-thong .
5 . Gī-lūn bô chhāi sîn-chú , bô chè sîn- chú sī lóng bô thang hiâm .
6 . Gī-lūn hàu ê chiàⁿ-ì . ( Ì-sù sī lūn cháiⁿ-iūⁿ chiah-sī iú-hàu . )
I . ìn lí só͘ kóng ê chhò-gō͘ .
1 . Lí kóng Sùn kiaⁿ-liáu oē bô lâng thang chè-sū chiah chiông-koân chhoā Giâu ê kong-chú . To m̄-chai kóng sī in-uī kiaⁿ- liáu bô lâng thang soà-chiap i-ê chiok- thó͘ , Sùn-tián pó͘-bông hit-phō-chheh kiám sian-siⁿ iáu-bē tha̍k-kè , mih-sái ke kóng choē-choē oē .
2 . Lí kóng Thong in-uī Kat-pek bô chè , chiah khì hoa̍t--i , Bú-ông in-uī Tiū bô chè , chiū khì phah--i . ia̍h-sī sū-sī jî- hui . Bēng-chú kóng , " Ū gín-á koāⁿ soé-á kap bah beh khì chhân--ni̍h hō͘ lâng chia̍h , Kat-pek thâi--i , chiong mi̍h chhiúⁿ-khì , " ē-bīn chiū kóng , " Thong in-uī i thâi chit-ê gín-á , chiah khì cheng--i . " án-ni chiū khí-peng ê iân- kò͘ sī in-uī Kat-pek thâi bô choē ê gín- á , m̄-sī in-uī i bô chè . Koh Bú-ông oē khì hoa̍t Tiū , ia̍h m̄-sī in-uī i bô chè ; sui-bóng Su-keng Thài-sē hit phiⁿ ū kóng , " Tiū pàng-sak i-ê sian-chó͘ , chong- biāu bô chè-sū , kap kóng chè bô lī-ek , kau-siā bô siu-chéng , chong-biāu bô chè " , --- chiah ê oē , chóng-sī Bú-ông teh hiâm Tiū ê m̄-tio̍h , m̄ nā chi̍t-hāng ; kóng-khí bô chè ê tāi-chì , put-kò nn̄g saⁿ kù chhap tī hí lāi-bīn, khó-kiàn m̄- sī lia̍h chit-hāng choè iàu-kín chiah khì hoa̍t--i . Koh Kat-pek thâi-su Thong , Tiū thâi-su Bú-ông ia̍h m̄-sī tuì bô chè ; siat-sú in nn̄g-lâng oē siu-sin, chê-ka , ēng gâu-lâng , thiàⁿ peh-sìⁿ , chiū Thong Bú tek-khak bô in-uī i bô chè khì phah i , siat-sú khì phah i ia̍h boē oē iâⁿ. Bēng-chú kóng, " Kia̍t Tiū sit-lo̍h thiⁿ-ē , sī in-uī sit-lo̍h peh-sìⁿ . " Koh kóng, " Sam- tāi tit-tio̍h thiⁿ-ē sī in-uī jîn-tek , sit- lo̍h thiⁿ-ē sī in-uī bô jîn-tek; " lóng bô kóng sī in-uī bô chè . Chhiáⁿ khoàⁿ kin-á-ji̍t ê Thian-tiok , An-lâm, Siām-lô , Bián-tiān lóng ū chè chó͘-kong ê tāi- chì , nā chè chó͘-kong chin-chiàⁿ sī ha̍p Thian-ì , chiū tio̍h thài-pêng an-lo̍k , kok pù , bîn kiông . Su-keng kóng, " Sūn tō-lí chiū hó " . Cháiⁿ-iūⁿ-á hoán-tńg hō͘ kuí- pah nî lâi Au-chiu bô chè ê Eng-kok Hoat-kok koán ah ?
3 . Lí kóng Siōng-tè ê pún-goân sī ná chuí ê Seng-siù hái , soaⁿ ê Khun-lûn, pún-goân sui-bóng sī , m̄-kú chīn-chāi hn̄g , só͘-í bô ho̍k-sāi sī bô iàu-kín . Hāi ah ! Lí chīn poē-pún, í-keng chai i sī pún-goân chiah m̄ ho̍k-sāi , che sī sím- mi̍h tō-lí ? Siat-sú lí ū kiáⁿ chhut-goā khì Kim-soaⁿ lī-khui lí kuí-nā bān lí , lí kiám bô sî-sî ǹg-bāng i kià gûn tò-lâi choè ke-lāi ê só͘-huì ? Siat-sú i phah-sǹg kóng , Pē-bú khiok sī siⁿ--goá, io--goá , chhī--goá , hō͘ goá toā , chóng-sī saⁿ lī- khui to káng-bān lí oh-tit tio̍h , tuì án- ni kiò pa̍t-lâng choè pē , kiò pa̍t-lâng choè bú , kiò pa̍t-lâng choè hiaⁿ-tī, sian- siⁿ lí ū hoaⁿ-hí mah ? Lūn ho̍k-sāi Siōng- tè kiám sī gún ê kàu só͘ siat--ê ? Bēng-chú kóng , " Sui-bóng ū pháiⁿ-lâng chai- kài bo̍k-io̍k ia̍h thang ho̍k-sāi Siōng-tè . " Lia̍t-chú ê chheh kóng , " Ū chi̍t-ê Sòng- kok ê lâng ài kiâⁿ jîn-gī ê tāi-chì , saⁿ- tāi lâng bô ià-siān, ke-lāi bô iân-kò͘ , o͘-gû siⁿ pe̍h-gû , lâi mn̄g Khóng-chú , Khóng- chú kóng , Che sī hó tiāu-thâu thang hiàn hō͘ Siōng-tè. " án-ni chiū chai chá ia̍h ū lâng ho̍k-sāi Siōng-tè , m̄-sī jîn-kun ū nā-tiāⁿ , peh-sìⁿ ia̍h ū ; sī kàu Bêng-tiâu Hông-bú chiah kìm peh-sìⁿ m̄-thang kî- tó ho̍k-sāi Siōng-tè , chí-ū jîn-kun thang nā-tiāⁿ , chóng-sī che sī i-ê toā chhò . Siōng-tè sī ná lāu-pē, toē-bīn-chiūⁿ chèng-lâng sī ná-chún kiáⁿ , jîn-kun sī ná-chún toā-kiáⁿ, kiám toā-kiáⁿ thang oá-kūn i-ê pē , kî-û ê kiáⁿ thang sǹg i-ê pē choè pa̍t-lâng ? Só͘-í lūn-kàu Siōng-tè sī chèng-lâng só͘ eng-kai ho̍k-sāi--ê ; siat-sú Siōng-tè chin-chiàⁿ lī lán hn̄g , iû-goân tio̍h ho̍k-sāi i , hô-hòng kap lán kūn-kūn , in-uī lán khò i lâi oa̍h , lâi tī- teh , lâi tín-tāng , thái-thó thang lia̍h pē-bú khah iàu-kín Siōng-tè?
(āu-tiuⁿ beh koh ìn.)
