Si̍t-tián-má
1889.08 TĒ GŌ͘-CHA̍P-IT TIUN p.61-64
(Chiap chêng-tiuⁿ tē 54 bīn.)
Ū chi̍t-ji̍t chhut-mn̂g kiâⁿ kàu siâⁿ- chhiûⁿ piⁿ khoàⁿ-kìⁿ lâng kui-tīn kín-kín tuì chi̍t-keng phoà-chhù ji̍p khì, ū-ê tuì tang lâi, ū-ê tuì sai lâi. Si̍t-tián-má khoàⁿ-liáu chin kî-koài, m̄-chai sī siáⁿ-sū, chiū mn̄g lâng kóng, "He sī teh siáⁿ- sū?" Hit-sî lâng m̄ kā i kóng. Koè nn̄g saⁿ ji̍t chiah thiaⁿ-kìⁿ kóng sī chi̍t-ê chhut-goā lâng tiàm tī hit-keng chhù; hit lâng sī pàng-sak Thian-chú-kàu lâi kui tī Iâ-so͘-kàu ê lâng, tāi-ke iàm-chiān i khoàⁿ-khin i; in-uī hit só͘-chāi khah- chē sī Thian-chú-kàu, nā khoàⁿ-kìⁿ lâng ta̍k-hāng ê tāi-chì ài thàn sèng-keng chiū biáu-sī i, m̄ ài kap i kau-poê, lâng nā kap i kau-poê ia̍h-sī put-chí bô ún- tàng.
Si̍t-tián-má ka-tī siūⁿ kóng, Khiám- chhái hit lâng ū oa̍h ê sìn, in-uī bat thiaⁿ-kìⁿ hit-hō lâng kam-goān uī-tio̍h chin-lí pàng-sak sìⁿ-miā, sui-bóng tú-tio̍h kan-khó͘ i ia̍h an-sim, án-ni goá tuì i kiám-chhái ē tit-tio̍h pêng-an ê lō͘. Siūⁿ-liáu chiū tiāⁿ-tio̍h beh chhoē i, kiám-chhái beh mn̄g i kuí-kù, chóng-sī koat-toàn m̄ kap-i chò pêng-iú; m̄-kú mi̍h tú-tio̍h hoé bē bián-tit to̍h--khì. Hit-lâng tī hia put-chí kan-khó͘, ū-ê chêng hō͘ lâng put-chí kèng-tiōng i, taⁿ lóng khoàⁿ-khin i; siat-sú in nā pàng- sak tō-lí, lâng iû-goân beh chun-kèng i, chóng-sī i koat-toàn m̄.
Si̍t-tián-má chiū khì kìⁿ hit-lâng (i sī Iâ-so͘-kàu thoân-tō-lí ê lâng), khoàⁿ i ê khoán put-chí hó, só͘ kóng ê ia̍h-sī put- chí hó, khoàⁿ i ê khoán-sit sī chhin- chhiūⁿ teh kap Iâ-so͘ saⁿ-kap kiâⁿ ê lâng. Hit-ê thoân-tō-lí ê, ēng chi̍t-pún sin-iok chioh i khoàⁿ, chóng-sī bô loā-kú in-uī siū khún-tio̍k, hit-ê thoân-tō--ê tio̍h cháu-khì pa̍t só͘-chāi, hit-pún chheh ia̍h soà toà khì, nā-sī chheh-lāi ê oē í-keng ji̍p Si̍t-tián-má ê sim.
Chêng i thiàⁿ Iâ-so͘ ê sim sī bô-tiāⁿ bô-tio̍h, ū-sî ū, ū-sî bô, taⁿ chiū ka-kī chai put-chí kian-kò͘, ia̍h put-chí jia̍t, ta̍uh-ta̍uh ka-tī kóng, "Iâ-so͘ án-ni thiàⁿ goá, thè goá siū chit-hō ê kan-khó͘, goá thài-ē pò chit-hō ê hó siau-sit; goá ê chi̍h put-chí tūn kóng bē chhut, siat-sú beh kóng ia̍h bē-hiáu kóng, to̍k-to̍k Ki-tok ê thiàⁿ tī goá ê sim chhin-chhiūⁿ hoé teh to̍h, sui-bóng bô oē thang hián- bêng, iáu-kú goá sim chai kàu put- chí siông-sè."
I chi̍t-pái teh siūⁿ ê sî, chhiú--ni̍h the̍h chi̍t-tè hoé-thoàⁿ, bû-ì-tiong oē chi̍t-ê lâng ê thâu-khak, thâu-khak-téng tì chhì-á ê bián-liû; oē-liáu chi̍t-ē khoàⁿ, i-ê ba̍k-chiu liâm-piⁿ tâm lo̍k-lo̍k; hut- jiân siūⁿ kóng, Goá ē oē, án-ni, goá tio̍h ēng goá ê oē lâi pò-iông Iâ-so͘ ê thiàⁿ- thàng, chiū kuī-lo̍h kiû Siōng-tè pang- chān i, hō͘ i só͘ oē ê ē kui êng-kng tī I.
I siūⁿ chêng só͘ oē hit-pak Iâ-so͘ tèng si̍p-jī-kè ê tô͘ bô tú-tú tio̍h, in-uī i oē Iâ-so͘ ê bīn sī kan-khó͘ ê khoán-sit; taⁿ siūⁿ tio̍h oē i jîn-ài hoaⁿ-hí hiàn i pún- sin ê khoán-sit; i chiū ji̍t-ji̍t chhut-la̍t koh-chài oē, ia̍h thok-tiōng Siōng-tè pang-chān i.
Hit pak oē liáu ē-té soà siá-jī kóng, "Goá thè lí tam-tng chit-hō ê kan-khó͘, lí beh thè goá chò sím-mi̍h?"
Chit pak pí chêng oē hit pak put-chí khah hó-khoàⁿ, chèng-lâng lóng ì-ài, ta̍k-ê ài lâi khoàⁿ, i ka-tī ia̍h m̄-kam bē, chiū the̍h--khì sàng koaⁿ-hú, tiàu tī kong-só͘, hō͘ ta̍k-lâng thang khì khoàⁿ. Hit-sî ū chin-chē lâng khì-khoàⁿ, khoàⁿ kàu chit pak ê, lóng sī chēng-chēng khoàⁿ, m̄-ài soá khui, tò-khì in tau ta̍k- ê siūⁿ kóng, "Iâ-so͘ thè goá tam-tng kan-khó͘ kàu án-ni."
Si̍t-tián-má siông-siông khì hit-ê kong-só͘ siám-phiah ê só͘-chāi, thè hiah- ê lâi khoàⁿ chit pak ê lâng kî-tó, kiû Siōng-tè hō͘ in tuì só͘ khoàⁿ ê, sim-koaⁿ ē siū kám-kek.
Ū chi̍t-ji̍t Si̍t-tián-má khoàⁿ-kìⁿ chi̍t- ê cha-bó͘-gín-á khiā tī hit pak ê thâu- chêng, teh lâu ba̍k-sái chin-chē, chiū kīn-oá beh kap i kóng-oē, mn̄g i kóng, "Cha-bó͘-eⁿ, lí háu siáⁿ-sū?" Hit-ê cha- bó͘-gín-á thâu-khak chi̍t-ē oa̍t koè--lâi, chiah chai sī Pē-pí-tà; Pē-pí-tà ēng chhiú kí hit pak kóng, "I put-chí thiàⁿ lí, chóng-sī goá sī sòng-hiong ê cha-bó͘- gín-á, goá phah-sǹg i lóng m̄-bat goá, bô thiàⁿ goá." Kóng-soah ba̍k-sái koh- chài lâu. Si̍t-tián-má kóng, "Pē-pí-tà ah? Iâ-so͘ só͘ siū ê, lóng sī in-uī lí;" kóng-liáu chiong hō͘ i só͘-mn̄g--ê kám- kek sim, kàu oē chit pak ê sū ta̍k-hāng kā i kóng. Koaiⁿ-mn̂g ê sî nn̄g-lâng iáu-kú saⁿ-kap teh kóng-oē; Si̍t-tián- má chiū chiong Iâ-so͘ ê lâi-le̍k tuì chhut-sì kàu sí koh-oa̍h chiūⁿ-thiⁿ, kap cháiⁿ-iūⁿ thang sìn lâi tit-tio̍h kiù ê sū kóng-bêng hō͘ i chai; Pē-pí-tà thiaⁿ ia̍h sìn--i.
Koè nn̄g-nî tang-thiⁿ ê sî, sì-kè lóng sī seh; ū chi̍t-mê Si̍t-tián-má hioh- khùn chē tī hoé-lô͘ chêng, teh khoàⁿ chi̍t-pún ka-tī bé ê sin-iok, hut-jiân goā-bīn ū lâng teh phah-mn̂g, khui--ji̍p-lâi, khoàⁿ-kìⁿ hit-lâng chhēng iûⁿ-mn̂g saⁿ, thâu-mn̂g sàm-sàm, bīn chheⁿ-chheⁿ, chhin-chhiūⁿ iau ê khoán-sit; hit-sî Si̍t- tián-má ê toh-téng ū mī-pau kap bah, hit lâng kim-kim siòng hiah-ê mi̍h, kóng-oē ê sî ia̍h ti̍t-ti̍t khoàⁿ, kā Si̍t- tián-má kóng, "Chhiáⁿ lí kap goá khì chò put-chí iàu-kín ê tāi-chì." Si̍t-tián- má kóng, "Beh khì tah-lo̍h?" Hit-lâng ìn kóng, "M̄-káⁿ kóng sím-mi̍h só͘-chāi." Koh mn̄g, "Chhiáⁿ goá khì beh chhòng sím-mi̍h tāi-chì?" Hit-lâng kóng, "M̄-káⁿ kóng, to̍k-to̍k chhiáⁿ lí khì khoàⁿ beh sí ê lâng." Si̍t-tián-má kóng, "Hó, Goá beh chham lí khì, taⁿ chhiáⁿ lí chia̍h." Hit-lâng kóng, "To-siā." Chiū hoaⁿ-hí khì chia̍h. Si̍t-tián-má mn̄g i kóng, "Lí pak-tó͘ iau, ho͘N7?" ìn kóng, "Goán lóng beh gō sí lah."
Si̍t-tián-má chiū khoán kuí-nā hāng ê chia̍h-mi̍h, mn̄g hit-lâng kóng, "Chiah- ê lí ē giâ á-bē?" Kóng, "Ē, hoaⁿ-hí, chóng-sī tio̍h lâi-khì, m̄-thang iân- chhiân." Hit-lâng chiū kín-kín chò-thâu chhoā lō͘, Si̍t-tián-má toè i kiâⁿ; kiâⁿ kàu siâⁿ-goā goe̍h í-keng chhut, hn̄g-hn̄g khoàⁿ-kìⁿ chhiū-nâ, bô loā-kú ji̍p chhiū-nâ lāi, hiah-ê chhiū lóng sī seh, lō͘ lóng hō͘ seh khàm--khì, put-chí oh-tit kiâⁿ, chóng-sī hit-lâng chin se̍k, Si̍t-tián-má thang toè i.
Kàu chhiū-nâ ê tiong-ng ū chi̍t-uī pêⁿ-tē, bô chhiū, tī-hia ū kuí-nā keng ê chhù-á, hit-lâng kí chi̍t-keng kā i kóng, "Chhiáⁿ lí ji̍p-khì." Hit-sî chē-chē lâng tuì chhù-lāi chhut-lâi uî i, ka-tī chiū chiong só͘ giâ ê tē-á sià-lo̍h thô͘-kha.
Si̍t-tián-má ku-ku ji̍p--khì, khoàⁿ-kìⁿ hit-keng chhù chin phoà, lāi-bīn ū chi̍t- ê cha-bó͘-gín-á tó--teh, ēng ta ê chhiū- hio̍h chò jio̍k-á, bīn chhin-chhiūⁿ chin iau, khoán-sit ná-chún bat keng-koè tāng-tāng ê kan-khó͘ chi̍t-poaⁿ-iūⁿ, i-ê ba̍k-chiu kheh-kheh; Si̍t-tián-má jīn-tit sī Pē-pí-tà, chiū kiò i kóng, "Pē-pí-tà ah!" Cha-bó͘-gín-á ba̍k-chiu liam-piⁿ khui kàu kim khok-khok, chhuì li̍h-li̍h, bīn chhiò-chhiò, seng-khu sió-khoá peh khí lâi kóng, "Ū-iáⁿ, I ū lâi, tit-beh chhoā goá khì, I chhun I-ê chhiú, I-ê chhiú ū hoeh, I put-chí thiàⁿ goá." Kóng-soah chiū koè-khuì.
Hit-pak taⁿ bô lah, in-uī kuí nî-chêng hit-keng kong-só͘ hé sio, hit-pak iā tio̍h khì; tng hit-pak iáu tī teh ê sî ū put-chí lī-ek lâng. Ē-bīn beh kóng-khí chi̍t-lâng miâ Jîn-jîn-ló͘ ê tāi-chì. Si̍t-tián-má, Poè-pí-tà sí choē-choē nî, ū chi̍t-ê chun-kuì ê lâng chē-chhia hit-ê siâⁿ, i ê bé hioh tī kheh-tiàm, i chiū chhut-mn̂g sì-kè chhit-thô, ji̍p hit-ê kong-só͘. Che lâng sī siàu-liân hó ha̍k-būn ê lâng; i ê chhin-lâng lóng sī toā-koaⁿ, chit lâng āu-ji̍t oē choè put-chí toā ê lâng, tit-tio̍h sè-kan choē-choē ê êng-kng; hit-ji̍t khoàⁿ-kìⁿ Si̍t-tián-má só͘ oē hit-pak Iâ-so͘ tèng si̍p-jī-keh ê tô͘ ū jîn-ài ê khoán-sit, ná khoàⁿ ná ài-khoàⁿ, khoàⁿ-liáu sim siū kám-ke̍k, koh khoàⁿ-kìⁿ "Goá thiàⁿ lí kàu án-ni, lí thoè goá choè sím-mi̍h?" Hí nn̄g-kù, tha̍k-liáu koh khoàⁿ, khoàⁿ-liáu koh tha̍k, i ê sim chin tì-ì, lóng m̄-ài lī-khui, ba̍k-sái ti̍t-ti̍t lâu. I khiā hia ū kuí-nā tiám-cheng kú, kàu ji̍t-àm, kò͘ kong-só͘ ê lâng lâi hoāⁿ i ê keng-thâu kóng: "iáu-boē, hoán-tńg." In-uī chit-ê siàu-liân-lâng sim-lāi éng-oán oa̍h ê ji̍t tú-á chhut.
Tò-khì kheh-tiàm koh-chài chē i-ê chhia, chóng-sī m̄-ài tò-khì i-ê pún só͘- chāi; sī ēng i-ê sèⁿ-miā, hù-kuì, miâ- siaⁿ it-chīn hē tī Iâ-so͘ ê kha-ē; in-uī hit nn̄g-kù siông-siông hoat-khí tī i-ê sim-lāi.
āu-lâi Jîn-jîn-ló͘ chò Mô͘-loē-bí-a Soan-tō-hoē ê táng-sū, put-chí chhut-la̍t ho̍k-sāi Chú, bián-lē chē-chē lâng; kàu Chú-āu 1760 nî 5 goe̍h koè-óng.
Siōng-tè ēng lâng chò I-ê khì-khū, I- ê hoat-tō͘ m̄-nā chi̍t-khoán, in-uī ta̍k- hāng tī I-ê chhiú, chhut-chāi I lâi ēng. Khoàⁿ I ēng Si̍t-tián-má ê oē chò ke̍k- hó ê pò-iông, án-ni thang chò pîn-kì.