Pa̍k-kha ê iàu-lūn
1891.08 TĒ CHHIT-CHA̍P-GŌ͘ TIUN p.52-55
Si-keng ū kóng, "Thiⁿ siⁿ chèng peh-sìⁿ." Lūn kàu chit-ê thiⁿ ê chheng-ho͘, khiok m̄-sī chhiⁿ-chhiⁿ ê thiⁿ, chiū-sī ú-tiū toā Chú-cháiⁿ ê Siōng-tè. Chiàu án-ni lâi khoàⁿ, chiah ê peh-sìⁿ kìn-jiân kóng-kiò sī thiⁿ-siⁿ--ê. In ê seng-khu sui-jiân sī tuì pē-bó chhut, chóng-sī hō͘ i ū bah-thé, hō͘ i ê oa̍h-miā, si̍t-chāi sī tuì Siōng-tè ê chú-cháiⁿ. M̄-sī pún-té ū--ê, ia̍h m̄-sī ka-tī ê ū--ê, chêng-lí sī bêng-bêng.
Só͘-í ē khoàⁿ, ē thiaⁿ, ē kóng-oē, ē tín-tāng, sim lêng-lāi, chhiú bín-chia̍t, sù-chi pah-thé lóng ha̍p ta̍k-hāng ê lō͘-ēng. Chhui kàu bān-kok, thoân kàu bān-tāi, bô m̄ lóng sī án-ni, chū-jiân eng-kai lóng-chóng siū i, lâi chiâu-chn̂g kui--i; thái-thó thang sūn-thàn su-io̍k.
Taⁿ chiong kha lâi lūn. Kiám ū phah-sǹg Tiong-kok ê cha-bó͘ gín-ná, khiok ū hit ê pa̍k-kha ê hong-sio̍k leh. Tuì sè-hàn lâi pau, lâi tîⁿ, kàu kú-kú chi̍h-u, chhin-chhiūⁿ tn̄g-khì, sè-pō͘ ûn-ûn-a liam-kha-kiâⁿ. Kóng-kiò té, sè sī suí, chiū soà tì-kàu hō͘ chhit-chhioh ê seng-khu, ná chhin-chhiūⁿ pah kin tāng, kiâⁿ ta̍h kan-lân, tín-tāng bē-ē chū-jiân.
Hāiⁿ! Chin kî-koài ah! Boē-bat ū choē, in-hô siū soán-kha-ba̍k ê hêng-hoa̍t? Chóng-sī in-uī beh o̍h lâng suí, chiah kam-goān chò pái-kha ê kan-khó͘ kiâⁿ. Chin-chiàⁿ kham-tit-kî-koài.
Goá kú-kú khoàⁿ hit ê hong-sio̍k m̄ jím tìⁿ tiām, iáu-kú boē siat-li̍p gī-lūn. Kū-nî khoàⁿ Bân-séng-hoē-pò, ū tha̍k Bí-kok Bú-lú-sú, lūn pa̍k-kha ê chheh. Chiông-tiong só͘ chí ê mâu-pēng, chin khah-si̍t; só͘ kóng ê chêng-lí chin ū iáⁿ; chin-chiàⁿ ē kham-tit kiò-chhíⁿ chhàu-hī lâng hō͘ i thiaⁿ-kìⁿ; khui-bêng chhiⁿ-mî lâng, hō͘ i khoàⁿ-kìⁿ, lâi chò hō͘-chuí lâu bē-tit khì ê chio̍h-thiāu. Bán-hoê í-keng pāi-hoāi ê pháiⁿ hong-sio̍k. Khó-sioh! Hit-ê lūn iáu-boē khek ìn-pán, bē tit-thang chiâu-piàn liû-thoân.
Goá in-uī khui-thiah i só͘ kóng ê ì-sù lâi hō͘ chèng lâng khoàⁿ, ǹg-bāng chit-tia̍p chò pē-bó ê lâng khoàⁿ tio̍h chit phiⁿ, lâi hoán-hoé ké-oāⁿ.
Taⁿ lūn Siōng-tè teh siⁿ lâng, put-lūn cha-po͘ cha-bó͘, ta̍k lâng hō͘ i nn̄g kha, pún-té beh hō͘ i gâu kiâⁿ, khoài cháu. Cha-po͘--ê chiū-sī beh in-uī kok, in-uī ke, kiâⁿ tang khì sai. Cha-bó͘--ê sī beh hō͘ i ho̍k-sāi sī-toā, kàu-hùn kiáⁿ-jî, tī lāi-bīn saⁿ pang-chān lâi thoa-boâ, in-uī beh chīn i tín-tāng chò kang ê pún-hūn, tek-khak tio̍h ēng kha chhiú.
Hiān-kim chhut-chāi cha-bó͘ gín-ná pa̍k-kha, ti̍t-ti̍t sī chiong toā lō͘-ēng ê sin-thé kui tī bô lō͘-ēng ê só͘-chāi, ko͘-hū thiⁿ ê in-chêng, poē-ge̍k thiⁿ ê chin-lí, uî-ke̍h thiⁿ ê bēng-lēng. Choē-ok lóng-chóng siⁿ chhut chhin-chhiūⁿ che sī chi̍t hāng m̄ thang pa̍k--ê.
Koh ū-hàu sī pek-hēng ê kin-goân, tiâu-têng ēng hàu kà-sī thiⁿ--ē, sèng-hiân ēng hàu lâi kám-hoà sè-kan. Nā-sī pāi-hoāi sin-thé, hō͘ kin-kut siū sún-siong, ū chit hō ki-thé, bē chò chit hō lō͘-ēng, hô-hòng kui-sin lóng sī pē-bó só͘ lâu ê thé.
Ū chi̍t-tè-á siong-hāi, tek-khak kiaⁿ-liáu i-tī bē-hó, tì-kàu khiàm-khoeh ū-hàu ê tō-lí. Chì-u kàu kha chiū tiâu-tî lâi chng-chò, kam-goān sún-hoāi. Che sī put-hàu. Pē-bó thè cha-bó͘-kiáⁿ pa̍k-kha, chiū-sī ín-chhoā cha-bó͘-kiáⁿ chò put-hàu.
Hàu ê tō-lí kì-jiân khiàm-khoeh, kî-û ê tek-hēng ū sím-mi̍h thang kóng leh? Che sī nn̄g hāng m̄-thang pa̍k--ê.
Sèng-jîn kóng, "Sin-thé, thâu-mn̂g, ki-hu lóng sī tuì pē-bó sêng-siū--ê, m̄-thang huí-hoāi sún-siong". Che sī kóng, tio̍h pó-sioh, chiàu-kò͘, pē-bó ê uî-thé. Chì-u pó-sioh ka-tī só͘ siⁿ ê thé, chiū-sī jîn-chû ê sim. Lâng sui-jiân ke̍k chân-jím, bô m̄ thiàⁿ i ê kiáⁿ, lâi pó-sioh i, phō i, bong--i, ta̍k sî koan-sim. Che sī thian-sèng ê chū-jiân.
Siat-sú ū lâng siong-hāi lán ê kiáⁿ chi̍t chhiú, á-sī chi̍t kha, chī-chuī-á tiām-tiām bô oē, kam-goān hō͘ lâng hām-hāi mah? án-choáⁿ to̍k-to̍k pa̍k-kha hit ê in-toaⁿ chiū kam-goān ka-tī siong-hāi; iū-koh kiaⁿ-liáu siong-hāi bô kàu-gia̍h, tì-kàu hō͘ cha-bó͘-kiáⁿ thàng-thiàⁿ kan-khó͘ bē ē kham-tit, thî-thî háu-háu ûn-á-pa̍k. Chò pē-bó ê lâng m̄-nā bô lîn-bín ê sim, hoán-tńg kia̍h chhoê-á kā phah.
Sio̍k-gú kóng, "Hó͘ sui-jiân to̍k, ia̍h bô chia̍h kiáⁿ". Chhin-chhiūⁿ hit-hō ê lâng, i-ê ok-to̍k, chân-jím chhin-chhiūⁿ sím-mi̍h leh? Chò pē tio̍h ū chû-sim, kèng-jiân kàu hiah chân-jím, chiū-sī bô chû-sim lah. Che chiū-sī tē saⁿ hāng m̄ thang pa̍k--ê.
Khóng-chú kóng, "Suí ê bīn-māu sī jiá-chhut kan-îm". Kó͘-chá lâng kóng án-ni, put-kò sī kóng boah hún, tiám ian-chi, hoa-hiat chhēng lîn-lô nā-tiāⁿ, iáu-kú m̄ bián ū jiá-chhut kan-îm ê chek-pī. Hòng-kiam kha-pō͘ kiâⁿ-ta̍h, nā bô toan-chiàⁿ, si̍t-chāi sī jiá kan-îm ê khoán-sit, put-chí thang kiàn-siàu. Goá kiaⁿ-liáu hong-sio̍k tuì án-ni soe-bî, jîn-sim tuì án-ni pāi-hoāi. Khó-kiàn pa̍k-kha ê siong-hong pāi-sio̍k. Che sī tē sì hāng m̄ thang pa̍k--ê.
iū-koh liāu-lí chú-chia̍h, sī cha-bó͘-lâng ê pún-hūn, í-ki̍p chhái-sng chèng moâ, ia̍h tio̍h khîn-kín pang-chān tiōng-hu; hòng-kiam sòng-hiong hó-gia̍h bô pîⁿ-pîⁿ. Nā-sī sòng-hiong--ê chò tiōng-hu chhut-kha lo̍h-chhiú, khì chèng-choh chiong nî thoa-boâ, chò bó͘--ê chiū chē-teh khoàⁿ chhin-chhiūⁿ pa̍k sí, chi̍t tiám khuì-la̍t to bē saⁿ pang-chān. Tú-tio̍h bô siáⁿ-sū í-keng bē kham-tit kan-khó͘. Siat-sú tú-tio̍h kín-kip sū, m̄-nā bē chhoā cha-po͘, phō cha-bó͘, chhut-chāi i só͘ ài khì koh kiaⁿ-liáu luī-tio̍h tiōng-hu, hán-tit ē ka-tī kò͘. Sui-jiân hù-kuì ê ke m̄-bián thè in thoa-boâ, chiū-sī ū thang chhī lô͘-po̍k lú-pī lâi hû lâi khan, kiâⁿ-ta̍h ia̍h sī bô khoàⁿ-oa̍h. Che sī sit-lo̍h pang-chō͘, chiū-sī tē gō͘ hāng m̄ thang pa̍k--ê.
Thiⁿ ê tō-lí sī sè-kan ê kng, sī thó͘-tē ê iâm. Pún-jiân ǹg-bāng só͘ kóng thang chò hoat-tō͘, só͘ kiâⁿ thang chò bô͘-iūⁿ; chhin-chhiūⁿ kng thang chiò àm, chhin-chhiūⁿ iâm thang chiàu-kò͘ hiú-noā. Kàu-hoē-lāi ê lâng eng-kai tio̍h thoat-lī hiah ê pháiⁿ ê hong-sio̍k, chám-jiân choa̍t-tn̄g i, lâi hō͘ lâng khoàⁿ-iūⁿ. Siat-sú e-the bô koat-toàn, chhin-chhiūⁿ liân-ngāu at-tn̄g, hiah ê si iáu-kú saⁿ-liân. Lâng chiū beh chià-toan piān-pok--lán, kóng, lán kàu-hoē ê lâng to ia̍h bêng-bêng ū chit hō poē-lí ge̍k-thiⁿ ê khì-si̍p, tì-kàu biáu-sī thiⁿ ê tō-lí hō͘ lâng tian-tò; pa̍t lâng kap ka-tī lóng siū-tio̍h liân-luī, chò pháiⁿ bô hoán-hoé chiū-sī bêng-ti kò͘-hoān. Che sī tē la̍k hāng m̄ thang pa̍k--ê.
Phah-sǹg tē-kiû kuí-nā pah kok, to̍k-to̍k Tiong-kok ū pa̍k-kha ê hong-sio̍k, chin-chiàⁿ bô ha̍p chêng-lí, lâng nā khoàⁿ-kìⁿ, thiaⁿ-kìⁿ, bô m̄ liâm-piⁿ kiaⁿ-hiâⁿ kî-koài. Sui-jiân Tiong-kok chhin-chhiūⁿ koàn-sì chū-jiân, bô chi̍t tiám-á kî-koài, í-keng m̄-sī hiān-sî kok-ông ê hoat-tō͘.
Goá bat khoàⁿ Tiong-hoa-lio̍k chi̍t-phō chheh sī Khong-hi ê nî-kan, kàm tiāⁿ ê, chiông-tiong kì-chài kok-tiâu pêng-tiāⁿ ê khí-thâu, ta̍uh-ta̍uh ū beh kìm pa̍k-kha ê tāi-chì. Chóng-sī kìm bô sêng, án-ni khoàⁿ chhut siong-hāi sin-thé, í-keng m̄-sī kok-tiâu ài peh-sìⁿ ê tī-lí; koh ko͘-hū Siōng-tè chhòng-chō lâng ê pún-chin. iū-koh kà-sī peh-sìⁿ ê lâng tio̍h chiong ké-oāⁿ hong-sio̍k, chò in ê pún-hūn, to ia̍h bô thiaⁿ-kìⁿ chi̍t lâng khí-lâi khó͘-khǹg lâng. In-uī án-ni Bú-lú-sú só͘-í ko͘-put-chiong tio̍h kóng.
Goá kā i hoan-e̍k ké-soeh, khan-pán liû-thoân, hō͘ chò pē-bó ê lâng lóng chai pa̍k-kha ê pháiⁿ khì-si̍p, bô lī-ek, koà ū sún-hāi. Ta̍k lâng ē chûn sūn thiⁿ ū-hàu chû-pi ê sim, chhut-la̍t tû-khì ín-chhoā kan-îm, kap sit-lo̍h pang-chān, tiâu-tî hoān-tio̍h hiah ê mâu-pēng; hoán-lìn-tńg ké-oāⁿ kū ê khoán-sit. Khó-kiàn chi̍t lâng nā chò khí-thâu, kuí-nā pah lâng lóng toè i. Nā-sī án-ni-siⁿ chiah bô ko͘-hū thiⁿ siⁿ chèng lâng ê lō͘-ēng, ia̍h bô ko͘-hū Bú-lú-sú chò chit phiⁿ lūn ê khó͘ sim. Goá si̍t-chāi teh toā-toā bāng lah.
Téng-bīn só͘ siá hit chân sū khah ha̍p tī hū-jîn-lâng ê lō͘-ēng, só͘-í chhiáⁿ kàu-hoē ê chí-moē iàu-kín lâi tha̍k. Khó-sioh! Tī kàu-hoē-lāi iáu ū chit hō mâu-pēng, chiū-sī ū pa̍k-kha ê gín-ná.
Taⁿ ǹg-bāng tuì khoàⁿ hit phiⁿ lūn liáu-āu, lín kàu-hoē ê chí-moē koh khah koat-toàn ê sim, bô beh thàn chit ê hong-sio̍k. Nā-sī án-ni chiū khoài-khoài ē tû-khì chit ê pē-pēng.
Kīn-lâi tī Hú-siâⁿ í-ki̍p tī chháu-tē ū thiaⁿ-kìⁿ chí-moē kap gín-ná kuí-nā lâng hoaⁿ-hí liû-kha. Taⁿ ǹg-bāng ná kú ná chē ài o̍h chit hō hó bô͘-iūⁿ, piàn oāⁿ kū-té ê pháiⁿ hong-sio̍k.
