Chóng-tok ê kò-sī
1897.01 142 koàn p.6-7
Kīn-lâi Tâi-oân ê Chóng-tok, chiū-sī Nái-bo̍k Tāi-jîn, tiàu chiah-ê toā-koaⁿ khì Tâi-pak thang thiaⁿ i kóng tī-lí Tâi-oân ê kui-kí. āu--lâi chhut chi̍t-ê kò-sī thong-ti koaⁿ-oân kap peh-sèⁿ; si̍t-chāi sī chin hó-ì, hō͘ lâng khoàⁿ-liáu thang hoaⁿ-hí. Lán tio̍h kiû Siōng-tè hō͘ hiah- ê bûn-bú koaⁿ-oân lóng chiàu án-ni kiâⁿ, ǹg-bāng Tâi-oân ê hái-sū toā heng-ōng, peh-sèⁿ ta̍k só͘-chāi an-ún khoàⁿ-oa̍h. Taⁿ chiong chit-ê kò-sī ké-soeh pe̍h- oē-jī, lâi ìn tī ē-té hō͘ lín khoàⁿ.
Heng-khí Chèng-sū ê Chóng-thâu-sū.
Kū-nî 6 goe̍h kiàn-tì Tâi-oân ê Chóng-tok-hú tī chit-ê thó͘-tē, tng hit- sî ta̍k só͘-chāi bē bián-tit hō͘ chân-jím ê peng, huí-luī ê chha̍t khó͘-chhó͘, thong hái-sū khah chē sī pìⁿ-chò chiàn-tiûⁿ. Kàu kin-nî 3 goe̍h chiū gī-tiāⁿ Chóng- tok-hú ê lu̍t-lē tiâu-khoáⁿ; taⁿ ū lio̍h-á heng-khí lâi keng-êng chò-chiâⁿ chit-ê tāi-chì; khiok-sī kiaⁿ-liáu pah-hāng sū lóng loān-loān, ta̍k-hāng ê chèng-sū chē-chē koh-iūⁿ. Só͘-í ū sin-siat toā sió ê chèng-sū, thang hō͘ thong hái-sū lóng siāng chi̍t-ê lu̍t-hoat, khîn-khîn lâi chun- thàn. Kàu taⁿ keng-koè 7 goe̍h-ji̍t chiah khoàⁿ-kìⁿ kin ki saⁿ chiàu-èng, hoeh- me̍h saⁿ koàn-thong; chiông-kim í-āu pān chèng-sū ē tú-hó. Tû bô kan-sia̍p tāi-kio̍k í-goā, it-khài uí tē-hng koaⁿ chún i suî-piān khì pān, Chóng-tok-hú chū-jiân chóng-láng choân kio̍k ê chèng- sū, lâi séng-chhat tī-lí ê kong-lô.
Hiān-sî gí-tiāⁿ tē-hng koaⁿ só͘ koán--ê, tio̍h koh siat hā-kip ê chèng-sū-só͘; chiū- sī chiong pún-tē hó miâ-siaⁿ ê lâng lâi siat i chò uí-goân, thang hō͘ sī-toā ê ì- kiàn kap peh-sèⁿ ê chêng-hêng ē tit siong-thong, che si̍t-chāi iàu-kín. Lūn kàu thong-hêng ê chiong-thêng í-keng sêng-àn, thèng-hāu mê-nî 4 goe̍h chiah it-khài thong-hêng.
Pún hái-sū ê hong-sio̍k thó͘-im lóng kap loē-tē [Ji̍t-pún] koh-iūⁿ, só͘ ū ê chèng-sū hō-lēng bô m̄-tio̍h khò kéng-lī (gê-ia̍h) pān-lí. āu--lâi beh ke-khiⁿ khah chē kéng-lī, thang tī boē seⁿ-khí chai-hō ê sî lâi seng tî-hông, tī bô pī-pān ê ji̍t chhiau-lia̍h huí-luī, chiū liông-bîn ē tit an-jiân chò kan-kí thâu-lō͘; án-ni thang ǹg-bāng tē-hng kap chèng-sū chê-chéng heng-khí.
Tī-lí peh-sèⁿ tē-it iàu-kín--ê, sī chāi-tī khoan-iông kap giâm-gâi tio̍h tú-hó, in-tián kap ui-giâm chò-hoé kiâⁿ, hō͘ peh- sèⁿ kiaⁿ-uì ui-giâm lâi siàu-liām in-tek; bāng tī pún hái-sū chin-chiàⁿ ē khoàⁿ- kìⁿ án-ni ah ! Chóng-sī Tâi-oân lâng kìⁿ- tio̍h goán nā m̄-sī kiaⁿ-uì chiū-sī hoâiⁿ-hoâiⁿ ke̍h, kha̍p-chi̍t-tio̍h ēng bú-bān lêng-jio̍k khoán-thāi goán, hit-hō khoán lóng-sī khó-o͘N3. Nā-sī pún hái-sū sī tuì kau-chiàn ê kong-hāu lâi tit-tio̍h, chiàⁿ ū peng-bé kàu tē. Kàu chhèng-ian siau-bô ê sî, loē-tē ê seng-lí-lâng toè āu-piah3 chiām-chiām kàu, lóng- sī ká-chià thâi-iâⁿ ê sè-thâu lâi khi-hū pún-tē ê peh-sèⁿ, put-lūn bé-bē soè-chhù siông-siông bô chiàu chêng-lí, hām-hāi liông-bîn lóng bô lia̍h-chò iàu-kín. Bûn- bú koaⁿ-oân iā-sī ài ēng ui-giâm sè-thâu lâi ap--lâng, nā ū chi̍t-ê m̄ thàn bēng- lēng--ê á-sī ū gî-ngái ê choē-kò--ê, chiū kù-chāi in pa̍k chhut-chāi in ah, ū-ê sut ū-ê phah, lóng bô tè thang sò͘ oan-óng, soà saⁿ-kap khǹg oàn-hīn, jio̍k-ê lī tio̍h- kiaⁿ khū-phàⁿ,kiông-ê lī hoán-tńg khòng-kū. Nā-sī tī peng-bé loan-loān ê ji̍t, éng bē bián-tit ū mâu-pēng; nā kàu- kú bô séng-chhat, oàn-hīn chiū ná kiat, bîn-sim chiū ná poān, che kap chèng-sū ū toā kan-gāi, si̍t-chāi m̄-sī sió-khoá. iū-koh hiān-kim thong hái-sū í-keng pêng-tiāⁿ, pah-hāng ê hoat-tō͘ chò chi̍t-ē oāⁿ sin, eng-kai tio̍h seng an-uì peh- sèⁿ ê sim, che chāi-tī liāu-lí tē-hng ê lâng. In iàu-kín tio̍h saⁿ-kap kéng-kài jīn-chin chun-thàn lâi siat-hoat, thang lâi sé-chheng kū-té ê pē-pēng. Siat-sú nā ū-ê káⁿ chiong hit-hō pō-gio̍k ê sū lâi khoán-thāi peh-sèⁿ, che si̍t-chāi sī biáu-sī goán ê chèng-sū, lêng-jio̍k goán ê kok-ka; bô-lūn sī koaⁿ á-sī peh-sèⁿ tek- khak beh giâm-pān tī-choē, koat-toàn bô beh khoan-iông.
Hoān-nā ū khui-khoah thó͘-sán, seng-lí khí-sek, poaⁿ-ūn kau-thong , oē-seng, [sī teh chhâ-khó khoàⁿ sím-mi̍h mi̍h ē hāi--tio̍h peh-sèⁿ], kà-sī lâng--ê, hiah-ê tāi-chì ta̍k-hāng kài iàu-kín tio̍h thò- tòng kàu chiâu-pī; che m̄-nā uī-tio̍h chóng-koán pún hái-sū kap hō͘ choh-sit lâng soà lâi chia toà ê lō͘-ēng, iā sī chò Tâi-oân peh-sèⁿ ê hok-khì, iā-sī hó chèng-sū ê hó in-huī. Nā-sī ū koan-sia̍p tāi-kio̍k ê sū, Chóng-tok-hú í-keng gī-tiāⁿ chāi-àn, chiū eng-kai tio̍h koáⁿ-kín lâi thong-hêng. iū-koh nā kan-ta sio̍k-tī chit ê tē-hng ê sū, chiū chún in ê koaⁿ-tiúⁿ lī-piān siat-hoat khì-pān.
Tâi-oân peh-sèⁿ koàn-sì ê hong-sio̍k, sī sio̍k-tī nî-chhim goe̍h-kú teh tuì- tiōng--ê, tû toā ke̍h-tio̍h kok-ka ê tēng- lē, koh toā gāi-tio̍h chèng-sū ê í-goā, it- khài m̄-sái hoè-tû, chhin-chhiūⁿ pīⁿ thâu- chang, pa̍k-kha, í-ki̍p tì-bō chhēng-saⁿ, khoàⁿ beh ké-oāⁿ á-m̄, suî-piān chhut- chāi lâng ê ì-sù. Lūn-kàu kìm a-phiàn- hun hit-chân sū, chū-jiân ū gī-tiāⁿ ê tiâu-khoáⁿ, sī chiàu chhù-sū chiām- chiām ké. Kî-û ê hó hong-sio̍k ū iú-ek tī sè-kan ê kàu-hoà-ê, chiū tio̍h kú-tn̂g lâu-teh.
Téng-bīn pâi-lia̍t chiah-ê tiâu-khoáⁿ, sī tē-hng só͘ iàu-kín tio̍h ēng ê chèng-sū. Chit-tia̍p sī lio̍h-á tāi-khài lâi kóng-khí chiah-ê chāi-àn ê tiâu-khoáⁿ nā-tiāⁿ; nā ài-beh kóng khah chim-chiok, chiū lēng- hêng chiàⁿ koh chhut kò-sī hō͘ lín chai.
Bêng-tī 29 nî 12 goe̍h 2 ji̍t Tâi-oân chóng-tok Lio̍k-kun Tiong chiòng Lâm-chiok Nái-bo̍k Hi-tián.
Chéng-chê koaⁿ-oân ê lu̍t-lē.
Lūn kàu chò koaⁿ-hú--ê chiū-sī chèng- sū-hú ê ki-koan, iā-sī tī-lí kàu-hō ê kin pún; in teh tng-chit chò koaⁿ chū-jiân tio̍h toan-chiàⁿ lu̍t-hoat, tuì-tiōng tek- hēng kong-gī, lâi êng-kng in ê chit-hūn. Só͘-í tī chiah ê hêng-hoa̍t ê hoat-tō͘ í- goā, iā ū siat lu̍t-lē hō͘ chiah ê koaⁿ-hú thang chun-thàn.
Taⁿ tuì Tâi-oân kap Phêⁿ-ô͘ sio̍k goán Koán-hat liáu-āu, sǹg-sī keng-êng bô kuí-ji̍t,pah-poaⁿ ê sū it-chīn sī taⁿ chiah heng-khí, hoān-nā chèng-hú ê só͘ kiâⁿ só͘ chò, í-ki̍p koaⁿ-hú ê hêng-tōng kú-chí, sī hō͘ pún-kok goā-kok ê lâng kong- chèng teh khoàⁿ. In hiān-jīm chò koaⁿ tī chit só͘-chāi--ê eng-kai tio̍h koan-sim pān lu̍t-hoat, kín-sīn chīn in ê chit, thang lâi pò-iông chèng-sū ê ui-giâm, kap hián-bêng tī-lí ê kong-lô.
Lūn choè koaⁿ-hú ê lâng só͘ iàu-kín--ê chiū-sī kong-kéng, khîn-kín, chheng-liâm, kong-tō, chèng-tit7 kín-sin6, kin-chat, án-ni chiah sī chun-kéng sī-toā chīn-tiong ê tō-lí. Chóng-sī téng-si-koaⁿ ê bēng-lēng iàu-kín tio̍h chun-thàn, nā ū-lâng i ê sim teh siūⁿ che ū sió-khoá bô tú-hó, i eng-kai tio̍h béng-bêng in ê ì-kiàn, pī-pān hō͘ téng-si-koaⁿ kéng-soán chhái-chhú, siat-sú nā m̄-chún, i iā tio̍h pàng-sak ka-kī ê ì-kiàn lâi thàn bēng-lēng. Hoān-nā séng-chhat tāi-chì chih-chiap lâng, tio̍h choan-sim tì-ì beh kiû nā hó, siu-chéng seng-khu kò͘-siú liông-sim, tio̍h khiām-séng phoh-sò͘ chheng-liâm, beh ēng-lâng iā-sī siú-kí, tio̍h kong-pêⁿ toan-chèng bô phian-su, nā sio̍k-tī ki-bi̍t ê sū, tio̍h kín-sīn sió-sim. Téng-bīn chit kuí-nā-hāng tāi-chì kài iàu-kín tio̍h tì-ì khêng-kài, siat-sú choè bô kàu-gia̍h chiū beh àn-choáⁿ-iūⁿ lâi pó-iông lán chèng-sū-hú ê ui-hong sìn-si̍t? Choè koaⁿ-oân, ǹg-bāng bô kiâⁿ m̄-tio̍h. Siat-sú nā ū bô chun-thàn kàng-ho̍k lu̍t-hoat só͘ kì--ê, chiū beh suî-sî chhâ-mn̄g, chiàu chek-hoa̍t tī-choē ê kui-lē hun-pia̍t tāng-khin lâi pān, koat-toān bô beh iông-ún liōng-chêng.
Bêng-tī 29 nî 12 goe̍h 2 ji̍t. Tâi-oân Chóng-tok Lio̍k-kun Tiong-chiòng Lâm-chiok Nái-bo̍k Hi-tián.
