Koâⁿ-jia̍t Lūn
1910.10 307 koàn p.80-82
(Má I-seng kì--ê.)
(Chiap chêng-tiuⁿ tē 72 bīn.)
Chiàu goá teh kóng chit-hō jia̍t-pēⁿ sī tuì báng kā chiah khí, nā bô báng tek-khak bē án-ne. Taⁿ tio̍h siūⁿ khoàⁿ ū sím-mi̍h hong-hoat thang lâi tî-hông i. Khiok ū kuí-nā ê hoat-tō͘; tiong-ng ē hun-piat nn̄g-khoán; thâu chi̍t-khoán chiū-sī tio̍h chó͘-tòng báng hō͘ i bē-tit kīn-oá lán ê seng-khu; koh chi̍t khoán tio̍h bia̍t-bô seⁿ báng ê só͘-chāi, hō͘ báng lóng bô. Nā beh chó͘-tòng báng m̄ hō͘ i kīn-oá seng-khu, siāng-hó ê hoat-tō͘ tio̍h kui-keng chhù uî thih-bāng-á-se; nā iōng chit ê hoat, sui-jiân chi̍t poàⁿ chiah báng ū-sî ē ji̍p lâi, iáu-kú khah toā-bīn m̄-sī hit-hō ū to̍k ê báng, nā ū hō͘ i kā-tio̍h iā bē khí koâⁿ-jia̍t.
Khó-sioh chit ê hoat-tō͘, tio̍h khai chin-chē chîⁿ, kiaⁿ-liáu lâng chò bē kàu. Chóng--sī nā uî chi̍t nn̄g keng ê pâng iā sī ū lō͘-ēng, koh m̄-bián khai siuⁿ chē- chîⁿ. Hó kai-chài chit hō to̍k-báng ji̍t- sî chin hán-tit chhut-lâi, lóng sī mê-sî chiah ū chhut-lâi, só͘-í lâng khah chá khì khùn, chá-chá khí-lâi chiū bián-tit hō͘ i kā-tio̍h. iáu ū chi̍t hāng khah iàu- kín chiū-sī nā bô uî kui-keng, bîn-chhn̂g eng-kai tio̍h koà tú-hó ê báng-tà chiah ē-sái-tit. Chiàu khoàⁿ Tâi-oân lâng ê báng-tà hán-tit ū tú hó--ê, só͘ ēng ê báng-tà ū chhuì, nā chi̍t-pêng khui hō͘ lâng ji̍p, chiū báng toè i ji̍p-khì, nā beh kā i koáⁿ-chhut sī chin oh-tit. Si̍t-chāi bô lâu hit khang khah hó. Chóng--sī m̄-nā tio̍h án-ne chiàu-kò͘ seng-khu, koh tio̍h ēng hoat-tō͘ báng khah chió.
Lán chai báng ē seⁿ nn̄g, nn̄g chiū pìⁿ chò chhu, chhu chiū pìⁿ chò háng; nā- sī ū chuí ê só͘-chāi á-sī tâm-sip ê tē chiah ē án-ne. Nā bô chuí á-sī bô tâm- sip ê tē chiū lóng bô báng. Seⁿ nn̄g liáu tio̍h koè 3, 4 ji̍t kú chiah ē chiâⁿ chò báng. Koh chi̍t-hāng, chiū-sī báng seⁿ liáu hán-tit poe khì hn̄g ê só͘-chāi, siāng hn̄g ē poe khì khah bô chi̍t-pah pō͘.
Tī Tâi-oân lâng ê chhù hit ê chuí-kng siông-siông bô khàm-koà, tī-hia suî-piān piàⁿ pùn-sò, á-sī phoah chuí tī thô͘-kha chhiâng-chāi tâm, tuì án-ne chīn gâu seⁿ báng. Chóng--sī che sī tuì lâng m̄ chai-iáⁿ. Lâng lāi-bīn ê tiâⁿ, goā-bīn ê khàng-tē nā khah chheng-khì siông siông chheng-kiat báng tek-khak ē khah chió. Tuì pa̍t-uī poe-lâi khiok sī sió- khoá; báng khah chē sī tuì ka-tī ê só͘- chāi hoat--ê, m̄-sī tuì goā-kháu lâi. án-ne lâng nā khah sè-jī chim-chiok ún- tàng khah bē jiám-tio̍h jia̍t-pēⁿ.
Koh chi̍t hāng tio̍h kóng. Sui-jiân ēng hiah ê hoat-tō͘ lâi tî-hông, iáu-kú ū-sî ē jiám-tio̍h koâⁿ-jia̍t, hit-sî beh chia̍h sím-mi̍h io̍h, chí-ū chi̍t-hāng io̍h ū kong-hāu chiū-sī kin-á-hún. Ū koâⁿ- jia̍t-pēⁿ ê lâng nā chia̍h kin-á-hún, koh bô kuí-tiám cheng kú nā giām i ê hoeh, chiū lóng bô khoàⁿ tio̍h hiah ê to̍k-chu. Khó-kiàn kin-á-hún put-chí ē èng-hāu; m̄-nā án-ne, nā ta̍k-ji̍t lâi chia̍h, sui-jiân hō͘ to̍k-báng kā-tio̍h, iáu-kú hit hō to̍k-chu tī hoeh-lûn-lāi bē hoat-seⁿ, chiah ē m̄-bián tú-tio̍h khí koâⁿ-jia̍t; iā ū lâng bat ta̍uh-ta̍uh án-ne chia̍h, thàu-nî lóng bô thêng, muí ji̍t mè chia̍h 7, 8 lî tāng, kàu-boé lóng bô khí jia̍t-pēⁿ.
Chia̍h kin-á-hún ê hoat-tō͘ ē 3 hāng iàu-kín tio̍h chai :-
(1) Lâng khí-jia̍t ê sî-chūn khah-hó tio̍h chia̍h kin-á-hún-chuí. In-uī kin-á- hún á-sī oân khah bô kong-hāu; chit ê lí-khì sī chin khoài-bêng. Nā beh phàu kin-á-hún kan-ta ēng chuí sī phû tī chuí- bīn, kā i lā iā bē chiâu soàⁿ, tio̍h chham sng-chuí chiah ē lóng soàⁿ-khì. Taⁿ lán lâng ê uī-lāi ū sng-chiap, kin-á-hún nā kàu tī uī-lāi hit ê sng-chiap ē hō͘ i soàⁿ, io̍h-khì chiah ē kiâⁿ ji̍p tī seng-khu. Chóng-sī khí jia̍t ê sî-chūn uī khah bô chhut sng-chiap, ū-sî ia̍h lóng bô; só͘-í kin-á-hún chia̍h-liáu lóng bē soàⁿ, chia̍h lo̍h-khì chiū án-ne pàng chhut--lâi sī kan-ta phah-sńg nā-tiāⁿ. Só͘-í khí-jia̍t ê sî-chūn khah hó tio̍h chia̍h í-keng phàu soàⁿ ê kin-á-hún-chuí.
(2) Lâng nā pì-kiat kin-á-hún sui- jiân phàu tú-hó lâi chia̍h iā khah bô kong-hāu. Chin-chē lâng bat lâi hō͘ goá khoàⁿ, tāi-seng khí jia̍t-pēⁿ ū hō͘ kuí-nā ê i-seng khoàⁿ, sui-jiân io̍h iā chhòng tú-hó, chóng--sī bē-kì-tit ū pì-kiat á-bô, tuì án-ne jia̍t chiū lóng bô thè. Nā ēng sià-iâm hō͘ i chia̍h liâm-piⁿ thè jia̍t; só͘-í iàu-kín tio̍h ē-kì-tit, lâng tāi- piān bô ta̍k-ji̍t hā, ū-sî hā bô kàu-gia̍h, eng-kai tio̍h chia̍h kin-á-hún-chuí kap sià-iâm.
(3) Lâng nā ta̍uh-ta̍uh thò͘ chia̍h kin-á-hún sī bô lō͘-ēng. Chit ê chhián- hiān ê lí-khì ta̍k lâng khoài-khoài chai, chóng-sī siông-siông thiaⁿ-kìⁿ lâng kóng, Bó͘ lâng ū jia̍t chia̍h kin-á-hún lóng bô hāu-giām. Siông-sè kāi mn̄g chiah chai hit ê lâng ta̍uh-ta̍uh thò͘, i só͘ chia̍h ê kin-á-hún lóng bô tiâu-pak, chū-jiân bô kong-hāu. Pēⁿ-lâng nā án-ne tio̍h chhiáⁿ i-seng lâi khoàⁿ; i-seng tio̍h ēng chuh- siā ê hoat-tō͘, hō͘ kin-á-hún ji̍p seng-khu chiah ē thè jia̍t.