Lūn Kiat-hun
1926.12 501 koàn p.6-8
(Chiap 11 ge̍h tē 18 bīn).
Lūn uī-tio̍h pháiⁿ bó͘ lâi pāi-hoāi kok kap bia̍t-bô ka-kī ê sìⁿ-miā-ê chin-choē kóng boē liáu. Phì-jū lâi kóng chhin- chhiūⁿ Iûⁿ Kuì-hui pāi-hoāi Tông-tiâu, ia̍h Thán-kí pāi Tiū-ông, koh Po-sū pāi Chiu Hiu-ông. Sio̍k-gú kóng, "Chha chi hô-lî, sit chi chhian-lí," si̍t-chāi ū-iáⁿ.
Tī beh chhoā-chhin ê sî nā bô chin soè-jī chim-chiok ta̍k-hāng, kan-ta thàn su-io̍k só͘ iau-kiû ê, chiū-sī chhin-chhiūⁿ kan-ta kóng suí-bó͘ ê lâng āu-lâi tek- khak oē uī-tio̍h bó͘ ê suí lâi tú-tio̍h chhiⁿ-chhám. Sèng-keng kóng, "Suí- bó͘ sī hō͘ ba̍k-chiu hoaⁿ-hí." Chhoā bó͘ nā- sī kan-ta beh chhoā lâi hō͘ ba̍k-chiu hoaⁿ- hí ê lâng, chiū eng-kai tio̍h ài khì choan- bûn chhē chin suí-ê choè bó͘. Chóng-sī kiat-hun ê cheng-sîn m̄-kú m̄-sī kan-ta uī-tio̍h ba̍k-chiu ê in-toaⁿ. Goá khiok m̄-sī teh khó͘-khǹg lâng chhoā bái-bó͘, só͘-í ǹg-bāng khoàⁿ Pò ê hiaⁿ-chí tek- khak m̄-thang gō͘-kái goá ê chin-ì. Tio̍h tuì thâu khoàⁿ kàu bé, koh ia̍h tio̍h chhú hit ê hó ê só͘-chāi lâi tit-tio̍h lī-ek chiah hó; koat-toàn m̄-thang khoàⁿ chi̍t-poàⁿ- kù lâi jiá siū-khì, tì-kàu khoàⁿ kap siá ê lâng lóng bô lī-ek.
Goá tī téng-bīn ū kóng m̄-thang hō͘ ka-kī ê kiáⁿ kap cha-bó͘-kiáⁿ kan-ta khì chhoā gia̍p-sán á-sī khì kè hó-gia̍h lâng ê ì-sù, bû-kò͘ sī khó͘-khǹg lán choè pē- bú ê lâng tio̍h oē-hiáu tì-ì lia̍h lâng choè chú (master) ia̍h ēng chîⁿ-châi choè pin (servant) án-ni nā-tiāⁿ, choân-jiân m̄-sī tiâu-tî khó͘-khǹg lâng m̄-thang kap hó- gia̍h-lâng kè-chhoā ê ì-sù, só͘-í chhiáⁿ lán tio̍h liáu-kái.
Kóng khah-bêng chiū-sī lūn kè-chhoā tē-it tio̍h chun-tiōng jîn-keh, tì-tiōng lāi-châi koh tio̍h chhú lú-tek kap ta-po͘ ê phín-hēng lâng-châi. Nā-sī lūn kàu hó-gia̍h á-sī sàn-hiong, chit khoán sī hù- sio̍k ê būn-toê, koat-toàn m̄-sī kiat-hun ê kun-pún ê būn-toê. Chîⁿ ê lāi sī chhin-chhiūⁿ to, só͘-í nā ū lâng gâu kā i oa̍h-ēng khiok sī chin ū lī-ek lâng, koh ia̍h oē pang-chān toē-hng, kok-ka kap siā-hoē ê hoat-ta̍t. Chóng-sī nā kā i lām-sám ēng chiū m̄-nā oē hāi-sí ka-kī ê sìⁿ-miā, koh ia̍h oē pāi-hoāi hong-sio̍k kap hāi-tio̍h kok-ka chham siā-hoē.
Sio̍k-gú kóng, "Ū chîⁿ sái kuí, oē oe- bō;" chóng-sī goá kóng, Bô-iáⁿ. Chhì-siūⁿ lâng nā ài tit-tio̍h hó ê kiáⁿ, nā m̄-sī oē- hiáu ēng hó ê hoat-tō͘ lâi ín-chhoā kà- sī, koh-chài oē hiáu hō͘ kiáⁿ-jî chiū-kūn hó koh gâu ê sian-siⁿ lâi tit-tio̍h hó ê kàu-io̍k, chham tit-tio̍h hó ê kám-hoà- la̍t, kan-ta oá-khò lán ê hó-gia̍h; chhin- chhiūⁿ án-ni, oē tit-tio̍h gâu koh hó ê kiáⁿ-jî mah? án-ni chèng-bêng chîⁿ m̄- sī bān-lêng, só͘-í kan-ta oá-khò chîⁿ ê khuì-la̍t beh lâi tit-tio̍h lí-sióng ê kè- chhoā, kiám-chhái khah-oh. Chóng kóng, lí-sióng-tek ê kiat-hun sī jîn-keh kap jîn-keh ê kiat-ha̍p, hu-hū ê seng-oa̍h sī ài ê seng-oa̍h. Lâng tiàm tī sè-kan choè tē-it kong-êng--ê, m̄-sī hit khoán oē koán-hat choē-choē lâng á-sī oē hō͘ choē-choē lâi ho̍k-sāi kap kun-suî i ê, tian-tò sī hit khoán oē ho̍k-sāi chèng-lâng--ê.
Kóng khah-bêng chiū-sī gâu choè lâng ê chhe-ēng, gâu uī-tio̍h pa̍t-lâng ê hēng-hok kap hiòng-siōng lâi chhut-la̍t ê lâng, chiah thang kóng ū ta̍t jîn-seng ê bo̍k-tek, koh-chài chit khoán ê cheng- sîn tú-tú sī lán Ki-tok-kàu ê chin-chhoé. Só͘-í lâng nā oē-hiáu chiàu Ki-tok-kàu ê cheng-sîn lâi kiàn-siat sin-ka-têng, chiū tú-tú sī chhin-chhiūⁿ hit khoán gâu ê lâng khí-chhù tī chio̍h-poâⁿ-téng ê khoán. In-uī hu-hū oē-hiáu saⁿ ho̍k- sāi, chiū-sī bān-hāng tāi-chì choè tiōng- hu ê lâng oē-hiáu thiàⁿ bó͘, ia̍h bó͘ oē- hiáu thé-thiap tiōng-hu, ta̍k hāng saⁿ chiàu-kò͘ saⁿ hōng-sū. Nā kó-jiân oē án-ni, beh chō-chiâⁿ lí-sióng ê ka-têng sī bô oh.
Chiàu hiān-sî Loē-tē ê thóng-kè-piáu kā i khoàⁿ, lūn tuì lú-o̍h chut-gia̍p liáu-āu khoàⁿ ài kap sím-mi̍h téng-hō ê lâng kiat-hun, cha̍p-lâng ê tiong-kan ū oá poeh, káu lâng hi-bōng ài kap hó-gia̍p lâng kiat-hun.
Tuì án-ni kā i khoàⁿ chiū chai-iáⁿ, hiān-tāi tī Loē-tē ê lú-chú toā-pō͘-hūn lóng iáu bô si̍t-chāi ê kak-chhíⁿ. Só͘-í beh kap lâm-chú pîⁿ-téng iáu bô hiah-ni̍h khoài, in-uī choē-choē lâng iáu put-chí ài choè lâng ê thit-thô mi̍h, siūⁿ ài m̄- bián choè kang, ū thang chhia-hoâ iàn-lo̍k. Chóng-sī lūn lú-chú ê su-sióng, m̄-nā kan-ta Ji̍t-pún án-ni, phah-sǹg lán Tâi- oân káⁿ ia̍h sī chha iú-hiān. Lūn m̄-bián choè kang, ū thang chia̍h koh oē-tit thang phèng ka-kī ê ì-sù lâi chhia-chhí, ēng chîⁿ lī-piān, ū cha-bó͘-kán thang chhe; chit-khoán ê só͘-chāi khah-choē lâng ài khì, khiok sī bô kî-koài. Chóng-sī nā koh chim-chiok kā i siūⁿ, āu-lâi oē tú-tio̍h chhiⁿ-chhám, kan-khó͘, oan-óng, bô tè thang kóng. àm-chīⁿ ka-kī thî- khàu lâu ba̍k-sái hō͘-hoé (regret) ê hū- jîn-lâng, khah choē ia̍h sī tī chit khoán só͘ kóng siōng-liû siā-hoē ê ka-têng-lāi.
Nā bô si̍t-chāi tit-tio̍h Ki-tok-kàu ê chin-lí ê kà-sī ê hó-gia̍h chú-tē, khah choē chhoā-bó͘ ná chhin-chhiūⁿ teh oāⁿ-saⁿ chi̍t-iūⁿ; chi̍t-ê oāⁿ kè chi̍t-ê, put-sî khì-kū oāⁿ-sin. Só͘-í kè hó-gia̍h ê lâng sī ná chhin-chhiūⁿ teh liam-khau chi̍t-iūⁿ, chiū-sī i ê ūn-bēng put-tēng. Nā tú- tio̍h hō͘ tiōng-hu tek-thióng sī bān-hēng; nā bô, sī oán-jiân chhin-chhiūⁿ kó͘-chá ê hông-hō͘ teh kìm-lo̍h léng-keng chi̍t-iūⁿ. Nā tú-tio̍h chit khoán kéng-gū ê chí-bē chiū chai-iáⁿ hit ê chhiⁿ-chhám kàu cháiⁿ-iūⁿ. Nā bô, mā bat khoàⁿ tio̍h hì teh poaⁿ.
Tang-iûⁿ lâng lóng sī uī-tio̍h hō͘ chit ê ka-cho̍k chú-gī hāi-tio̍h, chiū-sī uī-tio̍h chit ê kū-koàn (Conventionalism) tì-kàu ka-têng boē kái-liông, in-uī koh khah choē lâng to sī lóng tiàm choè-hoé, ia̍h sui-jiân ū sì-cha̍p hè ê kiáⁿ-jî ia̍h í- keng chhoā-bó͘ siⁿ-kiáⁿ, liân i ê kiáⁿ chha-put- to í-keng oá tī beh hó chhoā-chhin lah, chóng-sī nā-sī pē-bú iáu tī-teh ê sî, sui- jiân sī poeh-cha̍p-hè ia̍h sī ta̍k-hāng tāi- chì tio̍h hō͘ i chú-ì siat-hoat.
Chhin-chhiūⁿ chit khoán ê chú-gī ê siā-hoē beh- thái ū ǹg-bāng thang tit-tio̍h lí-sióng ê ka-têng? Khah-hó chiū sī nā kiáⁿ-jî toā- hàn í-keng kiat-hun liáu tio̍h soà hō͘ in khì ka-kī chhì tiàm-bāi-teh, chiū-sī choè pē-bú ê lâng tio̍h oē-hiáu chō-chiâⁿ chheng-liân lâng ê ì-khì, hō͘ in thang khì kiàn-siat chi̍t ê sin ê ka-têng, ia̍h ta̍k-hāng tāi-chì choè pē-bú ê lâng khah- hó bo̍h-tit khì kan-sia̍p--in, chiū-sī kan- ta choè ún-ku ê lâng. Nā oē án-ni chiah ū thang ǹg-bāng Tâi-oân ê ka-têng ū chìn-pō͘ hoat-ta̍t ê ji̍t-chí. Sèng-keng ia̍h ū kóng, sin-chiú tek-khah tio̍h ēng sin ê phê-lông té chiah oē ēng-tit; só͘-í tī sin ê ka-têng nā beh lâi ēng kū su- sióng ê lâng choè chú, tek-khak hit ê ka-têng oē phoà-hoāi, ná chhin-chhiūⁿ sin-chiú ēng kū ê phê-lông toé chi̍t-iūⁿ. Chóng-sī kóng án-ni m̄-sī teh biáu-sī á-sī khoàⁿ-khin ló-poè ê lâng ê ì-sù, in-uī nā tio̍h khì chhéng-kàu ê só͘-chāi, suî-jiân sī lēng-goā toà ê sin ka-têng ê hu-hū, in ia̍h tek-khak oē tńg-lâi chhéng-mn̄g ka-kī ê sī-toā lâng. Só͘-í tek-khak m̄-sī kóng khiā-ke bô tâng chiū-sī put-hàu, tian-tò nā án-ni siat- hoat koh-khah oē iú-hàu, in-uī lâng nā bô hit-tiám hàu-sim tī-teh, chiū suî-bóng choè-tui tiàm, tian-tò sī ta̍k-ji̍t teh hō͘ sī-toā-lâng kek-sim. Nā án-ni m̄ ta̍t- tio̍h saⁿ-lī ná hn̄g ná hó.
Lán chai thán-hoâiⁿ kiâⁿ ê mô͘-hē-bú (crab) tek-khah boē kà i ê kiáⁿ tio̍h thán-ti̍t kiâⁿ, só͘-í lán Tang-iûⁿ chit khoán "Conventional Family System" (kò͘-chip ê siú-kū ê ka-têng chè-tō͘), nā bô seng kái-liông, beh chō-chiâⁿ lí-sióng ê sin ka-têng tek-khak bô ǹg-bāng, in-uī sī sî-tāi piàn-chhian, ia̍h bûn-bêng ê chìn-pō͘ sī ná chhin-chhiūⁿ chá-khí-sî ê ji̍t teh peh-chiūⁿ koân chi̍t-iūⁿ, só͘-í iáu chhin-chhiūⁿ suh a-phiàn-hun teh toā- khùn ê lâng tek-khak khoàⁿ ji̍t teh chhut ê kong-kéng boē-tio̍h.
Taⁿ chóng kóng, lūn kiat-hun só͘ iàu-kín ê sī chun-tiōng kiáⁿ-jî ê ì-kiàn, m̄-thang kan-ta tiāⁿ-tiāⁿ siūⁿ kóng kiáⁿ-jî sī lán siⁿ, lán chhī i toā-hàn, só͘-í tì-kàu sí ta̍k-hāng lóng tio̍h thiaⁿ lán ê oē. Tio̍h chai-iáⁿ kiáⁿ-jî sī Siōng-tè ê, só͘-í lán choè pē-bú ê lâng bô-kàu sī choè Siōng-tè ê lô͘-po̍k lú-pi teh thoè i chiàu-kò͘ nā-tiāⁿ, só͘-í bān-hāng tāi-chì tio̍h thàn chú-lâng ê ì-sù, choè lô͘-po̍k lú-pī ê lâng tio̍h soè-jī ta̍k-hāng sū m̄-thang phèng ka-kī ê ì-sù lâi-choè chiah boē tek-choē chú-lâng.
Goān tāi-ke tit-tio̍h pêng-an.
