Hu-hū Seng-oa̍h ê Sin Lûn-lí
1927.10 511 koàn p.13-15
(Ní-lâm-seng)
1. Sin-kū tō-tek ê toā cheng-chha. Kū-sek chiū-sī Chi-ná-liû ê tō-tek, sī chiong pē-kiáⁿ ê koan-hē chò ka-têng ê kin-pún; ēng ‘Hàu'--jī chò thâu. Chóng- sī ka-têng ê kin-pún-tek ê sū-si̍t, khah m̄-sī pē-kiáⁿ ê koan-hē; sī hu-hū ê koan-hē. In-uī ka-têng ê ki-chhó͘ sī ‘sèng' ê būn-tê, pē-kiáⁿ ê koan-hē sī ‘sèng' ê būn-tê ê iân-tiông nā-tiāⁿ. Chit ê kin- pún-tek ê sū-si̍t nā m̄-chai-iáⁿ, tek-khak bē thang kái-koat ka-têng ê būn-tê--lah. ēng pē-kiáⁿ ê koan-hē chò ki-chhó͘ lâi kiat-hun, só͘-í nā bô kiáⁿ chiū lî-bó͘; che sī Khóng-chú-liû ê lûn-lí. Chhin-chhiūⁿ chit-khoán piān-gî chú-gī, chèng-lio̍k chú-gī, ka-hong chú-gī ê kiat-hun, jîn-seng chiū pìⁿ-chiâⁿ chhin-chhiūⁿ ki-khì- tek, bô jia̍t, bô oa̍h-miā tī-teh. Só͘-í kīn-lâi bē-bián-tit ē seⁿ-chhut chū-iû loân-ài, hit khoán ê hoán-tōng; hō͘ ka- têng pìⁿ-chò hūn-tūn, chhiong-tu̍t ê só͘- chāi.
Só͘-í Iâ-so͘ thâu chi̍t-pái kiâⁿ sîn-jiah ê sî, chiok-hok jîn-seng seng-oa̍h ê goân- thâu; ēng hu-hū chi̍t-thé ê lûn-lí chò Siōng-tè só͘ tiāⁿ-tio̍h ê kin-pún tō-tek. Chit ê ‘sèng' ê sū-si̍t, tī nn̄g-chheng nî chêng chiū í-keng khoàⁿ-phoà; chiong sin tō-tek ê ki-chhó͘ hē tī-chia ê, chiū-sī sin-lûn-lí ê chhòng-chok-chiá Iâ-so͘. Só͘-í hiān-tāi lâng só͘ iau-kiû ê chiū-sī chit- khoán sin ka-têng ê lûn-lí.
2.It-hu it-hū ê sin tō-tek. Nā ēng ‘sèng' chò kin-pún lâi siūⁿ ê sî, it-hu to- chhe ê put-ha̍p-lí m̄-bián kóng; lâm chun lú pi ê phian-phiah tō-tek iā sī bē thang boán-chiok. Siat-sú ka-tī ū saⁿ- cha̍p ê hū-jîn-lâng, kiám lóng ē pêⁿ-téng khoán-thāi in? iā saⁿ-cha̍p ê hū-jîn-lâng kiám ē chīn tiong-chiat? Só͘-lô-bûn iā ka-tī thó͘-khuì, kóng, tī chi̍t chheng lâng ê tiong-kan i bô thang hoat-kiàn chi̍t ê chin ê hū-jîn-lâng. Chhin-chhiūⁿ chū-iû loân-ài chú-gī-chiá, á-sī siáu-soat-ka só͘ kóng hit khoán khong-sióng ê loân-ài (Romantic love), tī kiat-hun chêng kiám-chhái chin sim-sek, chóng- sī nā ji̍p tī si̍t-chāi ê seng-oa̍h chiū chin pi-chhám, kan-khó͘ moá-moá sio-soà lâi.
Chin ê loân-ài sī it-hu it-hū ê cheng-chiat, kiat-hun āu só͘ oân-chiâⁿ ê ài. Phoà-pēⁿ, ióng-kiāⁿ, hó-gia̍h, sàn-hiong, lóng saⁿ- kap lâu-koāⁿ, lâu ba̍k-sái, chhì khó͘-chiáⁿ gō͘-nî á cha̍p-nî ê loân-ài chiah sī chin- si̍t--ê. Chhoā sè-î, iōng pō͘-le̍k lâi ap-pek, bô lí-khì ê só͘-chāi, koat-toàn bē thang oân-chiâⁿ chin ê loân-ài; chí-ū kong-pêng, sêng-si̍t, kap cheng-chiat ê só͘-chāi, Ai-tiân-hn̂g ê hoe chiah ē khui.
Só͘-í hiān-tāi ê sin-lâng só͘ iau-kiû ê m̄-sī chhián-po̍h ê chū-iû loân-ài; chiū- sī it-hu it-hū ê sîn-sèng loân-ài. Ji̍t- pún a-sī Bí-kok, hit khoán kiat-hun koan-liām khah chho͘-ló͘ ê kok, chū-jiân lī-hun-sò͘ khah chē; chhin-chhiūⁿ Eng- kok khah tì-ì tī ka-têng ê koan-liām, só͘-í lī-hun-sò͘ hui-siông chió. Bô lī-hūn ê hu-hū bô tek-khak lóng khah hēng- hok, kiám-chhái ū chin-chē pi-khek ê sū; chóng-sī pí chū-iû lī-hun--ê, ún- tàng ū khah hó-koè ê sū. Lí-khì sui- chāi lâng chò; chóng-sī it-hu it-hū sī sîn- sèng ê loân-ài tō-tek, chhiáⁿ bián sio-chìⁿ.
3. Phoè-ngó͘ soán-te̍k ê lûn-lí. It- hu it-hū nā-sī loân-ài ê ki-chhó͘, chiū phoè-ngó͘ ê soán-te̍k iā tio̍h chiàu ha̍p- í lâi kiâⁿ. Kan-ta ēng tē-uī, châi-sán, ha̍k-le̍k kap hiat-thóng chò phiau-chún lâi soán-te̍k, sī tuì-tiōng ka-cho̍k chú-gī koè-thâu ê kiat-hun-koan khah ū ha̍h; chóng-sī loân-ài sîn-sèng ê sin tō-tek, án-ni sī bô kàu-gia̍h. Í-siōng ê phiau- chún, m̄-sī kóng choân-jiân bô pit-iàu, in-uī chiah-ê sī hù-sio̍k-bu̍t, m̄-sī kin-pún iàu-sò͘.
Kin-pún chú-gī, chiū-sī chò lâng ê kiat-hun; pí tē-uī, châi-sán, ha̍k-le̍k, koh-khah iàu-kín chiū-sī jîn-keh. ēng tē-uī á-sī châi-sán chò bo̍k-phiau ê kiat-hun, m̄-sī lâng ê kiat-hun, chiū-sī bu̍t-chit kap bu̍t-chit ê kiat-hun. Só͘-í chò lâng ê kiat-hun, pit-iàu ê lûn-lí-tek iàu-sò͘ chiū-sī: (1) Jîn-keh. (2) Lí-kái. (3) Seng-oa̍h ê ki-chhó͘. (4) Kiān-khong. Chiah-ê sī beh chè-chō hēng-hok ê ka- têng, choa̍t-tuì-tek pit-iàu ê iàu-só͘; ki- thaⁿ ka-thóng kap hiat-thóng ê koan-hē, chiàu iu-seng-ha̍k-siōng lâi khoàⁿ iā sī put-chí iàu-kin, m̄-thang khoàⁿ-khin. uī-tio̍h chit ê bo̍k-tek, chheng-liân lâm- lú sì-chiàⁿ ê lí-kái chin pit-iàu; só͘-í nā ū tú-hó ê lâng lâi chí-tō, kiám-chhái ē thang khui chi̍t ê kau-chè lō͘. Lâm-lú kau-chè-lūn si̍t-chāi sī chin-chhim ê gī-lūn, koh sī chin khùn-lân ê būn-tê; só͘-í tī-chia m̄-bián gī-lūn siuⁿ-chē; phah-sǹg nā ēng ka-têng chò tiong-sim, chhin- chhiūⁿ Ki-tok-kàu ka-têng chú-gī chit- khoán ê hong-chiam chò thâu-chi̍t pō͘ lâi kiâⁿ; kiám-chhái ē thang chò chi̍t hāng kái-koat kiat-hun būn-tê ê pang- chān. ǹg-bāng tāi-ke gián-kiù chiū- sī--lah!
4. Chò phoān-lū ê lûn-lí. Hu-hū- kan ê sin lûn-lí, chiū-sī chò phoān-lū (partner) ê lûn-lí. Lâm chun lú pi ê lûn-lí sī ēng sam-chiông ê kà-sī choè kin-pún; Ki-tok-kàu lûn-lí sī chiong chhin-chhiūⁿ chò chi̍t-thé ê phoān-lū chú-gī choè ki-chhó͘. Chêng-chiá sī chiong ho̍k-chiông chò hū-jîn-lâng ê hó- tek; āu-chiá chiū-sī iau-kiû lí-kái, hia̍p- tông hit khoán chi̍t-thé ê chu-keh. Sin ka-têng ê lí-sióng chiū-sī saⁿ lí-kái, tông- chêng, hia̍p-le̍k chit khoán ê saⁿ-thiàⁿ, ho̍k-sāi. Kiông--ê thun jio̍k--ê chit khoán kū-sek ê ka-têng sī put-pêng, put-boán, kap giâu-gî nā-tiāⁿ.
Sui-sī án-ni, sin lûn-lí, m̄-sī chhin- chhiūⁿ chū-jiân chú-gī, ēng hióng-lo̍k chò bo̍k-tek; sī chiong bó-sèng lé-chàn chú-gī lâi thê-chhiòng lūn "chò chú- hū," "chò lāu-bó" ê lí-sióng. Hiân-bó liông-chhe chú-gī, ū-sî kiám-chhái ē seⁿ- chhut lâm chun lí pi chò tōng-ki; chóng-sī bó-sèng lé-chàn chú-gī sī ū sêng-jīn jîn-keh pêng-téng chit khoán ê ì-sek, só͘-í bô sio-siāng. Khut-ho̍k-tek chò bó͘ chò lāu-bó sī chin siū khut-jio̍k; chóng-sī hō͘ lâng sêng-jīn koh chun- kèng chò "bó͘," chò "lāu-bó" ê kè-ta̍t; chit-ê sī hū-jîn-lâng ê êng-kng koh hēng-hok. Sè-kan ū to̍k-sin khah-ha̍h ê hū-jîn-lâng; chóng-sī hū-jîn-lâng ê thian-sèng sī chāi tī chò "lāu-bó," chò "bó͘," só͘-í nā bē thang hoat-hui hit ê pún-sèng kè-ta̍t ê hū-jîn-lâng, si̍t-chāi bô hēng-hok. Só͘-í chiàu ka-têng lûn- lí, hū-jîn-lâng ê kin-pú-gī chiū-sī chò "bó͘," chò "lāu-bó;" sio-siāng án-ni, ka-têng ê lâm-chú ê pún-gī chiū-sī chò "tiōng-hu," chò "lāu-pē" chiah tio̍h. Kin-á-ji̍t ê kàu-io̍k ū kóng, "bó-tō," bô kóng, "hū-tō;" ū kóng, "chhe-tō," bô kóng, "hū-tō," si̍t-chāi sī lûn-lí kàu- io̍k khoat-hām.
5. Hū-jîn chit-gia̍p ê lûn-lí. Seng- lí-ha̍k-siōng to̍k-sin khah-hó ê hū-jîn- lâng, á-sī ko͘-put-chiong tio̍h to̍k-sin ê hū-jîn-lâng, iā ū. uī-tio̍h chiah ê lâng, in ê chit-gia̍p sī pit-iàu: che iā m̄-bián kóng. Sī beh kiat-hun, iā-sī í-keng kiat-hun liáu ê hū-jîn-lâng, iā-ū chit-gia̍p lûn-lí, chiū-sī lō͘-bé só͘ kóng chit-ê.
Chit-ê būn-toê iā-sī ū nn̄g-ê hong-bīn: (1) chit-gia̍p, seng-oa̍h siōng bô pit-iàu, chóng-sī kàu-io̍k siōng tio̍h o̍h chit-gia̍p iah m̄-bián ê būn-toê. (2) uī-tio̍h chia̍h tio̍h chhoē chit-gia̍p, chit-khoán hū-jîn-lâng ê lô-tōng būn-toê.
Thâu chi̍t-khaón (1) )ê hū-jîn-lâng, nā siū phó͘-thong kàu-iok í-goā; koh hō͘ u siu-tit siong-tong ê chit-gia̍p, chiū-oē hân-ióng, chū-kak kap to̍k-li̍p ê cheng-sîn, hoat-hui jîn-keh; chún-pī choè ha̍h tī in ê sú-bēng.
Hū-jîn-lâng beh kian-kò͘ jîn-keh kap chiat-chhau, m̄-nā chit-gia̍p-sèng ê chū-kak pit-iàu; chiū siā-hoē iā beh iàu-kiû hū-jîn-lâng ê chit-gia̍p kàu-io̍k, iā tio̍h cha̍p-hun ê khó-lū. Hū-jîn-lâng ê kiat-hun-kî khah ū chit-khaón sîn-keng-pīⁿ, kiám-chhái sī sèng ê goân-in, chóng-sī khah toā ê goân-in sī teh chhau-sim thèng-hāu liông-iân, só͘-í nā ū tú-hó ê chit-gia̍p, chiū oē hō͘ i tit-tio̍h to̍k-li̍p ê chū-kak; chit-ê choè cheng-sîn tī-liâu iā-sī ū kè-ta̍t. Só͘-í khoàⁿ-khin hū-jîn-lâng, chit-khaón ê khēng-hiòng ái kiáu-chèng. In-uī chit-ê khēng-hiòng, hū-jîn-lâng chū-sin kap siā-hoē lóng ū chek-jīn; só͘-í tāi-ke hoán-séng, lâi kiáu-chèng m̄-hó ê su-sióng; hō͘ hū-jîn-lâng chū-kak chit-gia̍p ê iàu-kín chiah oē ēng-tit.
Tē-jī khoán, lô-tōng būn-tê m̄-sī kan-ta hū-jîn, lâm-chú iā kiōng-thong; só͘-í m̄-bián tī-chia gī-lūn.
Í-siōng só͘ kóng chiah-ê, ǹg-bāng tāi- ke liáu-kái; iā ǹg-bāng chiah ê chò kàu-io̍k-ka í-ki̍p hū-bó ê lâng koh-khah liû-sim, gián-kiù, chí-tō; chiū-sī bān- hēng ê sū.