Kim Ko͘-niû ê Phoe
1929.08 533 koàn p.5-7
Tha̍k Kàu-hoē-pò ê pêng-iú, pêng- an. Ko Ko͘-niû kap goá í-keng kàu-uī tī Canada (Ka-ná-tāi), keng-koè gō͘ goe̍h- poàⁿ-ji̍t kú ê lō͘-thêng, ia̍h ū sī-chhat chin chē koh-iūⁿ ê só͘-chāi. Taⁿ ài beh kā tī Tâi-oân chē-chē pêng-iú chhéng-an.
Kū-nî 1928 A. D. Cha̍p- goe̍h-boé goán lī-khui Tâi-oân, tē-it tāi-seng thêng-khùn tī Hongkong (Hiong-káng). Tī lō͘-tiong ū keng-koè Ē-mn̂g kap Soàⁿ-thâu, Hiong-káng sī chin suí ê só͘- chāi, chha-put-to thong goán só͘ keng- iû ê to͘-chhī tē-it suí ê chi̍t ê.
Tuì Hiong-káng goán chi̍t mê-hng ê lō͘-thêng chē sè-chiah chûn khì Kang- mn̂g. Hia ū Ka-ná-tāi ê Soan-tō-hoē tī hia, Saⁿ-nî chêng hia ê Soan-kàu-su, Bo̍k-su, I-seng, kap Sian-seⁿ in-uī chiàn- loān ê iân-kò͘ koáⁿ-kín tô-cháu khì Hiong-káng. Kai-chài kàu-hoē ê chhù bô siū-phah-hāi, ia̍h taⁿ í-keng kuí-nā ê Soan-kàu-su tńg-khì hia chò-kang. Tāi- ke put-chí hoan-gêng, an-jiân bô sū.
Tuì Hiong-káng goán ū khì Kńg-tang. Kńg-tang sī chin kín piàn-oāⁿ, siâⁿ- chhiûⁿ lóng thiah, khah khoah ê ke-lō͘ ū teh chō, chin-chē toā keng chhù ū teh khí. Tī kek-bēng ê sî-tāi í-keng ū oân-sêng chiah-ni̍h chē, goá siūⁿ kok-ka pêng-tiāⁿ ê sî-chūn tek-khak ē toā hoat-tián.
Tuì Hiong-káng kàu Singapore (Sin- ka-pho) iā gō͘-ji̍t ê chuí-lō͘ chiām- chiām khah sio-lō, cha̍p-jī goe̍h thiⁿ chhin-chhiūⁿ Tâi-oân joa̍h-thiⁿ ê khì- hāu. Muí-ji̍t ū lo̍h-hō͘, só͘-í khì-hāu ū khah un-hô. Chhiū-ba̍k put-chí chē-iūⁿ, ia̍h chin suí. Jîn-kháu chin hok-cha̍p, ta̍k-kok ê lâng lóng ū tī hia. Má-lâi lâng í-goā ū chin-chē Lâm ìn-tō͘ ê lâng, ia̍h ū chin-chē Tiong-kok lâng, khah chē sī tuì Ē-mn̂g kap Soàⁿ-thâu khì. Eng-kok Tiúⁿ-ló Kàu-hoē ia̍h ū Soan- kàu-su tī Singapore kap chiu-uî ê tē- hng teh chò-kang.
Tī Singapore goán oāⁿ chûn chē cha̍p- ji̍t kú kàu Calcutta (Ka-ní-kok-tap) ìn-tō͘, lō͘-tiong ū thêng nn̄g ji̍t tī Rangoon (Gióng-kang) Bián-tiān. Goán kàu chia ia̍h ū tú-tio̍h Ē-mn̂g lâng, koh khì chiū lóng bô tú-tio̍h.
ìn-tō͘ sī hui-siông toā ê kok, ū chē-chē chióng ê khì-hāu, un-tō͘ kap kong- kéng. Jîn-kháu chin chē, 300,000,000 lâng. Khah chē sī sio̍k nn̄g chióng- Hindu kap Moslem (Hoê-hoê kàu-phài). Giân-gú jîn-cho̍k, hong-sio̍k kap chong- kàu lóng bô saⁿ-tâng, lióng-pêng put- chí kèng-cheng. Kok-lāi hun-chò chē- chē séng, ū-ê sī ìn-tō͘ lâng ê ông-cho̍k só͘ koán, ū-ê sī Eng-kok chèng-hú ti̍t- hat. Jîn-kháu hiah chē, lông-gia̍p iáu- kú sī chiàu kó͘-chá ê hoat-tō͘, só͘-í peh- sèⁿ chhin-chhiūⁿ put-chí sàn-hiong ê khoán. Khah chē toà tī chng-siā, ū kuí-cha̍p á-sī kuí-pah hō͘ nā-tiāⁿ. Chhù sī thô͘ chò-ê, chhù-téng khàm-chháu. Ha̍k-hāu ê gín-ná put-chí chió, ia̍h cha- bó͘ gín-ná iáu khah chió ū ki-hoē thang tha̍k-chheh. Cha-bó͘ gín-ná cha̍p-saⁿ á-sī cha̍p-sì hoè, ū-ê iáu khah chá, chiū chhut-kè. Koāⁿ-tiāⁿ liáu chiū lóng bē piàn-oāⁿ tit. Sui-jiân iáu-boē tēng-hun ê sî, ta-po͘-lâng koè-sin, cha-bó͘-lâng chiū pìⁿ-chò koáⁿ-hū, bē sái-tit koh- chài khì kè, chit khoán ê hong-sio̍k hō͘ kuí-nā bān ê gín-ná koáⁿ-hū chhi-chhám, kan-khó͘. Kuí-nā ê khah khai-hoà ê ta-po͘-lâng kap hū-jîn-lâng ū teh ūn- tōng thiat-hoè chit ê hong-sio̍k.
Chin-chē Se-iûⁿ ê Soan-kàu-su ū khì tī ìn-tō͘ chò-kang. Ki-tok Kàu-hoē ê jîn-sò͘ sui-jiân chió, m̄-kú chin ū sè-le̍k, chhut-la̍t teh kái-tû chióng-chióng ê pháiⁿ kū-koàn. Ka-ná-tāi Liân-bêng Kàu-hoē ū kang-chok tī Tiong ìn-tō͘, ia̍h ū Soan-kàu-su kap kàu-hoē chò-kang ê lâng tī cha̍p só͘-chāi, hia ê chóng jîn-sò͘ ū 3,000,000 lâng.
Tuì Bombay (Bēng-mái) khí-sin káu-ji̍t kú keng-kè Arabian Sea (A- la̍t-pek hái) kap Âng-hái, lō͘-boé ji̍t keng-koè Suez Canal (So͘-î-sū ūn-bô) chiū-sī lâng só͘ kiàn-tiok ê ūn-hô tī soa-bô͘ ê tiong-kan.
Goán ū oan-lō͘ khì Palestine (Pa-lek-sū-tìn) chin sim-sek peh khì kàu Jerusalem (Iâ-lō͘-sat-léng) chiū-sī tī koân-soaⁿ, sì-uî lóng chio̍h-thâu, 2000 chhioh pí hái-bīn khah koân. Tuì hia goán chiū lo̍h-khì Jericho (Iâ-lī-ko) kap Dead Sia (Sí-hái) 1300 chhioh pí hái- bīn khah kē. Lō͘-tiong keng-koè Ka- ná-soaⁿ ê soaⁿ-kha, koè Pek-tāi-nî koè Iâ-so͘ siū chhì ê soaⁿ, kàu Iok-tán-hô kháu. Goán siūⁿ chêng lán ê Kiù-chú ê lâi-le̍k, siūⁿ I tī chiah ê soaⁿ-kok, pêng-iûⁿ, hô-hái oa̍h-tāng. Che sī lâu teh hō͘ lán thang siàu-liām I ê it-seng, pí pài-tn̂g, toā chhù, si̍p-jī-kè á-sī pa̍t khoán ê chhù, lâng khí, lâi kì-liām I, khah ē hō͘ lâng kám-kek. Tuì Iâ-lō͘- sat-léng goán chē chū-tōng-chhia khì Ná-sat-lek kàu Tiberias, sì, gō͘ tiám cheng kú nā-tiāⁿ, lō͘-tiong keng-koè Nablo͘s kap Jacob's Well (Ngá-kok ê chéⁿ), chit ê só͘-chāi sī chin-chiàⁿ ê kó͘- chek. Goán tī-chia lim chíⁿ-chuí, siūⁿ-tio̍h chāi-chá Iâ-so͘ tī-chia kap Sat-má-lī-a ê hū-jîn-lâng kóng-oē, khó͘-khǹg i m̄- thang kan-ta chiàu-kò͘ jio̍k-thé nā-tiāⁿ, tio̍h him-soān lêng-hûn ê pó͘-sióng.
Hiān-sî ê Pa-lek-sū-tìn sī hō͘ lâng chù-ba̍k, m̄-nā i ê koè-khì ê le̍k-sú, sī Sèng-keng ê só͘-chāi, ia̍h i ê hiān-kim kap chiong-lâi ē hō͘ lâng chù-ba̍k. I ê peh-sèⁿ (Iû-thài lâng) tuì goā-kok lóng teh tò-lâi pún-kok, tī-chia keng-êng lông-gia̍p lâi ho̍k-tò in ê kok-thé. Ū-ê sī in-uī chong-kàu chiah tò-lâi, ū-ê sī in-uī chèng-tī kap kok-bîn ê su-siúⁿ. In tāi-ke put-chí tì-ì, chīn-la̍t, lán thang khoàⁿ in ê chiong-lâi sī cháiⁿ-iūⁿ.
Kan-ta sì-ji̍t tī Egypt (Ai-ki̍p) tī Cairo (Khai-gī-lô) ê chiu-uî chham- koan kong-kéng. Pyramids (chhut- miâ ê saⁿ-kak-hêng ê bōng) Sphynx (chhut-miâ ê Chio̍h-siōng) kap Phok- bu̍t-koán, lāi-bīn ū chin-chē pó-poè, sī tuì kó͘-chá hông-tè ê bōng só͘ ku̍t-khí- lâi ê. Goán ia̍h ū khì khoàⁿ chi̍t-hō kó͘-chá bōng kap biō, ia̍h ū khì khoàⁿ Hoê-hoê-kàu ê Pài-tn̂g. Keng-koè Tē- tiong-hái tio̍h ài sì-ji̍t kú, hái-éng sī thong goán ê lō͘-thêng tē-it toā. Kàu Italy (Í-tāi-lī) ū chin-chē kó͘-chek sī Au-chiu tē-it chhut-miâ ê, chhin-chhiūⁿ Sèng Pí-tek Lé-pài-tn̂g, hui-siông suí, hui-siông hó-khoàⁿ, ia̍h iáu-kú ū chin- chē pa̍t-uī ê toā lé-pài-tn̂g. Í-tāi-lī, ta̍k-uī lóng sī phû-tô-hn̂g, kap bí-su̍t, tô͘-oē, khek-siōng put-chí chhù-bī, put- chí hó-khoàⁿ. Goán toà hia sì lé-pài, tī-hia chin sim-sek, sî-kan ná chhin- chhiūⁿ chin té chin khoài-koè.
Goán chē hoé-chhia keng-koè Switzerland (Suī-se-kok), chin suí ê ô͘ kap soaⁿ ê kéng-tì. Tuì hia keng-koè Pa-lí kàu Lûn-tun siâⁿ. Thang hoaⁿ-hí koh-chài chi̍t pái kàu lán pún só͘-chāi, Eng-gú ē thong. Lûn-tun sī sè-kài tē-it toā to͘-chhī, jîn-kháu sī thong Tâi-oân ê jîn-sò͘ ê têng-poē. Sui-jiân hiah toā, ū chē-chē kong-hn̂g kap khui-khoah ê só͘- chāi. Tī chhun-thiⁿ ū chē-chē chheⁿ- chhuì ê chhiū-ba̍k, suí-sek ê hoe. I ê ke-lō͘ put-sî chē-chē lâng óng-lâi bô êng. Chin-chē le̍k-sū-chiūⁿ chhut-miâ ê chhù kap kó͘-chek. Nā-sī beh koáⁿ-kín khoàⁿ lóng-chóng ê só͘-chāi, chi̍t lé-pài ia̍h bô kàu, tio̍h chi̍t goe̍h-ji̍t chiah khoàⁿ ē- liáu. Chóng-sī nā beh chim-chiok khoàⁿ, tio̍h chi̍t tang chiah khoàⁿ ē-liáu.
Tuì Eng-kok kàu Montreal (Ka-ná-tāi ê toā to͘-chhī), pêng-siông tio̍h ài chhit- peh ji̍t, ia̍h tī gō͘ -goe̍h ê sî-chūn put- chí koâⁿ. Loē-tē ê kang-ô͘ ê peng lóng teh iûⁿ, lâu chhut khì goā-hái. Peng- soaⁿ, chiū-sī kui-soaⁿ ê peng phû tī hái- bīn, tuì pak-pêng ê chuí-lō͘ lâu lo̍h-lâi lâm-pêng. Put-sî tà-bū. Chuí-lê ê siaⁿ put-sî teh tân, mî-ji̍t hō͘ lâng kiaⁿ-hiâⁿ.
Chóng-sī peh nî kú ê lī-pia̍t liáu-āu, keng-koè gō͘ goe̍h-ji̍t ê lú-hêng liáu-āu, khoàⁿ chē-chē sim-sek chhù-bī ê só͘-chāi, kong-kéng liáu-āu, goán tāi-ke ū chit khoán te̍k-pia̍t ê kám-kek thang koh chi̍t pái kàu-uī tī pún só͘-chāi.
Ta̍k-kok u ka-tī ê suí ê hêng-chōng, chóng-sī Ka-ná-tāi tī gō͘-goe̍h kap la̍k- goe̍h ê sî, sī bē khah su pa̍t só͘-chāi. Sng-seh í-keng bô lah, hoe-ba̍k tī hoe-hn̂g á-sī chū-jiân khui tī chháu-po͘ ê só͘-chāi put-chí bō͘-sēng. Tī chhī-lāi ê ke-lō͘ ê lióng-pêng ū toā-châng chhiū, i ê chhiū-hio̍h chheⁿ-chhuì hō͘ lâng chin him-siān. Tī chhī-goā, chháu kap ngó͘- kok kap han-chû-hn̂g sī ná chhin-chhiūⁿ chi̍t ê khoah-khoah jiông ê tē-chian.
Ka-na-tāi sī hui-siông suí tī chhun-thiⁿ kap hē-thiⁿ. Chin hoaⁿ-hí, thang koh kap goán ê chhin-lâng pêng-iú choè-hoé. Tì-ì kā lín tāi-ke chhéng-an.
