Muî Bo̍k-su ê Phoe
1929.12 537 koàn p.6-8
Phoe kià hō͘ Tâi-lâm Ki-tok-kàu ê Tiong-hoē kap chèng hiaⁿ-tī chí-moē siu. Goān lín tāi-ke tit-tio̍h lán ê Thiⁿ Pē Siōng-tè ê thiàⁿ-thàng kap Chú Iâ-so͘ ê in-tián, í-kip Sèng Sîn khé-sī khuì-la̍t ê chhiong-moá.
Tuì saⁿ-lī-pia̍t kàu taⁿ í-keng ū keng- koè 5 nî khah chiok. Sī goá kap goá ê hū-jîn-lâng toà tī Tāi-ngá ê sî, ài tàu- siat kàu-hoē, ū jiám-tio̍h chi̍t téng-hō khah tāng ê jia̍t-pīⁿ; hit ê pīⁿ siông- siông koh khí hō͘ goá seng-khu khah lám, bô la̍t thang tī chit pêng thoân Chú-tō, ia̍h lóng bē tit thang koh lâi Tâi-oân. Nā-sī goán bô làng ji̍t ta̍uh- ta̍uh thè lín tāi-ke kî-tó kám-siā Siōng- tè, koh kiû Chú khui lō͘ hō͘ goán ē kap só͘ siàu-liām ê sìn-chiá saⁿ-kìⁿ-bīn.
Chi̍t goe̍h-ji̍t chêng goá ū chih-tio̍h tiān-pò kóng, Tiong-hoē (chiū-sī Tiong- hoē ê Gī-tiúⁿ) thok goá khì hù So͘-kiat- lân Kàu-hoē ê Chóng-hoē, thang kóng kuí-nā pah nî ê tiong-kan boē bat tú- tio̍h chhin-chhiūⁿ chit pang ê khoán-sit.
Khah bô sì pah nî chêng kok-lāi ê peh-sìⁿ ū tâng-sim kui-chèng chiâⁿ-chò Tiúⁿ-ló-kàu. Chin bô chhái, Hông-tè ài bián-kióng Kàu-hoē pìⁿ chò Kam-tok- kàu. Kàu-hoē m̄-káⁿ hâng-ho̍k, ài thàn Siōng-tè ê bēng-lēng. Hông-tè ia̍h bat hù Chóng-hoē, ì-sù sī beh ap-chè chèng bo̍k-su tiúⁿ-ló; in lóng m̄ jīn Hông-tè chò kàu-ông. In só͘ gī-tiāⁿ bô chiàu i ê chí-ì, Hông-tè chiū bēng-lēng Chóng- hoē tio̍h sì-soàⁿ; in koat-toàn m̄.
Kàu-hoē nā tâng-sim chiū khah m̄- bián kiaⁿ Hông-tè ê háng-hoah. Chiong- tiong ū bo̍k-su khah léng-tām, khah sió-táⁿ, koh tī gī-īⁿ ū kok-gī-oân bô tuì- tiōng tō-lí, ài sè-kan ê êng-kng, hoaⁿ-hí thàn Hông-tè ê bēng-lēng. Tuì án-ni nn̄g pah goā nî chêng So͘-kiat-lân ê Kàu-hoē ū siū toā khún-tio̍k chhiⁿ-chhám. Chú-āu 1662 nî, koâⁿ-thiⁿ-sî chèng-hú ū chhut bēng-lēng, kóng tuì jī-cha̍p nî chêng í-āu chiūⁿ-jīm ê bo̍k-su tio̍h jīn hiah-ê kam-tok chò chú, koh tio̍h hō͘ tē-hng ê gia̍p-chú kú-chiàn, chiah ē kham-tit tng-chit; nā bô tio̍h lut-chit, koh m̄-chún in khiā-khí tī hit tē-hng, chiū-sī in éng-koè só͘ toà ê pài-tn̂g ê kīn-uī. Hit-sî kok-lāi ê bo̍k-su oá 1200 miâ, chiong-tiong siāng jia̍t-sim--ê sī hiah ê 20 nî kú í-hā tng-chit--ê. Bô phah-sǹg 400 ê koat-toàn m̄ hâng-ho̍k, kam-goān pàng-sak lé-pài-tn̂g, chhù- the̍h, bó͘-kiáⁿ, khì sì-kè liû, sì-kè bih. Lé-pài-ji̍t pài-tn̂g chē-chē keng lóng koaiⁿ--teh, sìn-chiá chiū cháu khì lāi-soaⁿ khah siám-phiah ê só͘-chāi, chū-chi̍p tī soaⁿ-khiⁿ, thiaⁿ chīn-tiong bo̍k-su ê tō-lí; chē-chē lâng soà chhéⁿ-gō͘, hoán-hoé, chiap-la̍p Iâ-so͘ chò in ê Kiù-chú.
Hit sî-tāi ê bo̍k-su, sìn-chiá chin kan- khó͘ kàu ke̍k. Tī soaⁿ--ni̍h kóng tō-lí thiaⁿ tō-lí lóng sī hoān kok-hoat ê choē. Jī-cha̍p-peh nî ê tiong-kan hông koaiⁿ- lo̍h kaⁿ, gí-liû, tēng sí-choē, í-ki̍p hiah- ê uī tō-lí cháu khì goā-kok, á-sī tī pún- kok cháu khì bih tī soaⁿ-hia̍t soà koâⁿ--sí, gō--sí ê bo̍k-su kap hiaⁿ-tī chí-moē kiōng ū oá nn̄g bān lâng(18,000).
Hit-ê chai-ē í-keng koè-khì. Kàu-hoē khiok ū khah an-chēng, iáu-kú ū-sî siū ap-chè; tē-it chó͘-tòng tō-lí sī hiaⁿ-tī bô sím-mi̍h chū-iû thang kéng-soán bo̍k-su. Chèng-hú iû-goân ài chhap, chiong hit- ê kéng bo̍k-su ê koân kau-tāi ū ke-gia̍p ê lâng. Hù-hō͘ ê lâng, nā bô tuì-tiōng tō-lí, ū-sî kéng chu-keh bô ha̍h ê lâng chò bo̍k-su. Sìn-chiá m̄-goān lé-pài, lâi thiaⁿ hit hō ê bok-su, chiū to̍k-li̍p khí pài-tn̂g chhiáⁿ bo̍k-su. Tuì án-ni chi̍t-tāi koè chi̍t-tāi Kàu-hoē ū ná hun-khui, hiah ê ài chū-iû ê lâng chiâⁿ chò sin ê kàu-phài. Hit hō ê kàu-phài m̄-sī Chū- iû-kàu, iû-goân sī Tiúⁿ-ló-hoē, kap Kok- kàu bô koh-iūⁿ.
Taⁿ kám-siā Siōng-tè, chit kuí cha̍p nî ê tiong-kan kok-lāi ê Ki-tok-tô͘ ná ū khǹg saⁿ-hô saⁿ-thiàⁿ saⁿ-niū ê sim; chū-iû ê kàu-phài kuí-nā ê ū chiām- chiām ha̍p chò chi̍t thé, kàu Chú-āu 1900 nî kok-lāi khah iàu-kín ê kàu-phài chhun nn̄g ê nā-tiāⁿ, chiū-sī Kok-kàu (Established Church) kap Ha̍p-it-chū- iû-kàu (United Free Church); chit nn̄g ê lóng sī Tiúⁿ-ló-kàu, tō-lí, kàu-hoat, lé- pài saⁿ-tâng. Tī Kok-kàu poê-chhan- chiá ū oá 700,000 miâ, tī Chū-iû--ê ū oá 500,000 miâ.
Tuì jī-cha̍p nî chêng Kok-kàu ê bo̍k- su tiúⁿ-ló kuí-nā lâng toā him-bō͘ beh kap Chū-iû--ê liân-ha̍p chi̍t-ê thoân-thé, chiū kap in hit-pêng ê bo̍k-su, tiúⁿ-ló ti̍t-ti̍t gī-lūn chit chân sū. M̄-nā án-ni, in ū kap chèng-hú cháiⁿ-siòng chham- siông, kiû in tio̍h siat-hoat bián-tit pa̍t- ji̍t koaⁿ-hú chhap Kàu-hoē ê sū. Kó͘- chá Kàu-hoē thê-khí chit chân sū, chèng-hú lóng m̄-thiaⁿ. Kai-chài chit kīn-lâi chha chin-chē; Hā-gī-īⁿ, Siōng- gī-īⁿ tâng-sim chi̍t-ì gī-koat tuì taⁿ í-āu bô lūn Hông-tè, chèng-hú, koaⁿ-hú tio̍h m̄-thang chhap Kàu-hoē ê sū, soà jīn kóng Kàu-hoē ū chū-iû koân. Hông-tè chún. án-ni-siⁿ Kok-kàu kàu éng-oán bē-ē koh siū sím-mi̍h chèng-hú ê kiông- chè chhiú-toāⁿ, ia̍h Chū-iû--ê thang hó- táⁿ kap Kok-kàu ha̍p-it.
Só͘-í kin-nî, chiū-sī Chú-āu 1929 nî 10 goe̍h chhe, Kok-kàu ê Chóng-hoē ū chū-chi̍p, gī-tiāⁿ beh kap Chū-iû--ê ha̍p-kûn, Chū-iû--ê ê Chóng-hoē tâng-sî iā gī-tiāⁿ beh kap Kok-kàu ha̍p-kûn. Jiân-āu Kok-kàu ê chèng bo̍k-su, tiúⁿ-ló chiâⁿ-tīn chhut goā-kháu kiâⁿ kiaⁿ-siâⁿ ê ke-lō͘, nn̄g-lâng nn̄g-lâng lia̍h- pâi tāi-ke saⁿ-toè. Tú-hó kàu hit-sî Chū-iû--ê ê chèng bo̍k-su, tiúⁿ-ló iû- goân chiâⁿ-tīn chhut-mn̂g kiâⁿ ke-lō͘, kiâⁿ kàu khah khoah ê só͘-chāi chiū kap Kok-kàu--ê tàu-tīn, tāi-ke tìm-thâu tùn- chhiú. Thong siâⁿ ê peh-sèⁿ e-e tīn-tīn uî teh khoàⁿ, koh gîm Si-phian hoaⁿ-hí o-ló Siōng-tè. Í-keng tàu-tīn hiah-ê liân- ha̍p ê bo̍k-su, tiúⁿ-ló chiū koh kiâⁿ ke-lō͘, sì-lâng sì-lâng lia̍h-pài tāi-ke saⁿ-toè, kiâⁿ kàu toā keng pài-tn̂g kám-siā Chú.
Kàu ē-po͘ liân-ha̍p ê Chóng-hoē chū- chi̍p tī chi̍t keng kong-tn̂g, hit keng ē chē-tit bān-jī lâng. Tī-hia bo̍k-su, tiúⁿ-ló, siū-thok ê goā-kok-lâng, kap siū-chhiáⁿ ê koaⁿ-oân, kok-gī-oân, tāi-ha̍k ê sian-siⁿ, í-ki̍p pa̍t kàu-phài só͘ phài ê bo̍k-su, kam-tok, thài-kam-tok lóng ū lâi hù. Sìn-chiá kuí-nā chheng ia̍h chū-chi̍p chē kàu moá-tn̂g. Hông-tè chin ài lâi hù Chóng-hoē, tú-tio̍h phoà-pēⁿ ê chó͘-tòng chiū phài Hông-chú, m̄-sī chhin-chhiūⁿ kó͘-chá ê khoán-sit ài koán Chóng-hoē, sī ài kap ji̍p-kàu ê lâng jīn hiaⁿ-tī. Hit-sî tāi-ke ū chū-chi̍p kuí-nā tiám cheng kú, thiaⁿ Hông-chú kap Chóng-hoē ê Gī-tiúⁿ í-ki̍p chē-chē chhut-miâ ê lâng ián-soat. Kì-sū ia̍h tha̍k kuí-nā lâng kiong-hō ê phoe, tiān-pò, Tâi-oân Kàu-hoē Tāi-hoē ê tiān-pò ia̍h chāi-lāi.
Goán ia̍h chi̍t àm bat hō͘ Kiaⁿ-siâⁿ ê Koaⁿ-hú chhiáⁿ; iū-koh chi̍t ji̍t tiong- tàu Chóng-hoē ê Gī-tiúⁿ kap Kì-sū ū chhiáⁿ Tâi-oân, ìn-tō͘, Chi-ná, Tek, Suī- sū, Suī-tián, Bí kap kî-û hiah ê kok ê kàu-hoē só͘ phài ê lâng.
Chèng peh-sèⁿ toā hoaⁿ-hí kám-siā Siōng-tè, siūⁿ kóng kàu chit-sî ū tit-tio̍h khah sin-khoán ê Kàu-hoē, chiū-sī Chū- iû ê Kok-kàu, koh kok-lāi ê sìn-chiá khah chē lóng chò chi̍t ê thoân-thé. Tāi-ke toā ǹg-bāng kiû Siōng-tè si-in hō͘ sìn-chiá, án-ni ha̍p-it ē soà ha̍p-le̍k lâi pī-pān Chú ê lō͘ tī pún-kok kap goā-kok.
Hiān-sî So͘-kiat-lân Kàu-hoē ê Poê-chhan-chiá ū 1,300,000 lâng.
Bo̍k-su ū 3,000 lâng.
Tiúⁿ-ló ū 34,000 lâng.
Soan-tō-su, ta-po͘ kap cha-bó͘ oá 800 lâng. Koh ū 48 lâng chò Chú ê kang tī Iû-thài lâng ê tiong-kan.
Chhiáⁿ Tâi-oân ê chèng sìn-chiá kiû Siōng-tè si-in hō͘ So͘-kiat-lân ê Kàu-hoē, ē siū Sèng Sîn ê kám-kek, tāi-ke sim jia̍t-jia̍t, gâu êng-kng Chú, gâu ín-chhoā léng-tām, poē-ge̍k, m̄-ài thiaⁿ tō-lí ê lâng lâi sìn-khò Iâ-so͘.
1929 nî 10 goe̍h 15 hō, Muî Kam-bū ti Leⁿoxtown Scotland siá.