Hiān-tāi Sìn-gióng Uí-jîn Pa-te̍k Kàu-siū kán-kài(2)
Lí Tiōng-ga̍k
1963.04.01 P.7
Taⁿ Pa-te̍k Phok-sū ê sè-ka sī án-ni, iā i ê seng-gâi sī siáⁿ-khoán. I sī 1886 nî ê 5 ge̍h 10 hō chhut-sì, tī Suī-sū Pa-chek-ní (Basel) ê só͘-chāi. chiàu só͘ chai-iáⁿ, chū choè gín-ná chiū chhong-bêng, iû-kî-sī tuì tù-chok chin ū hèng-chhù, bat tī 9 hè á-sī 10 hè ê sî ha̍k-hāu hioh-joa̍h, ka-cho̍k lóng khì chháu-toē hioh-joa̍h, chit ji̍t tāi-ke lóng beh chhut-khì oán-chiok, só͘-í ū ê khoán piān-tong, ū ê toà thit-thô-mi̍h, kàu beh chhut-mn̂g ê sî koh bô khoàⁿ-tio̍h, tāi-ke iā put kài kî-ì, àn-sǹg liâm-piⁿ oē lâi tàu-tīn. Bô phah-sǹg, kàu ē po͘ tāi-ke tńg-lâi, chiah hoat-siān tio̍h i bih tī chhng-khò͘, chū chá-khí chiū bô thêng-khùn teh siá jī, tāi-ke tio̍h chi̍t kiaⁿ mn̄g i kóng, Sī teh chhòng sím-mi̍h? I chiah kóng, to teh siá goá ê tù-chok-chi̍p.
chū tī 1904 nî khì Tek-kok siú-to͘ Pek-lîm Tāi-ha̍k liû-ha̍k liáu-āu ū tha̍k 3 keng Tāi-ha̍k, koh ū siū tio̍h 19 sè-kí bé Tek-kok chin chhut-miâ ê kàu-siū ê kàu-io̍k, tiong-kan chi̍t uī sī 19 sè-kí sè-kài Ki-tok-kàu le̍k-sú kài choè toā ê koân-ui Hap-la̍p-khek phok-sū Dr. Von Harnack.
Pa-tek Kàu-siū tī 1909 nî pit-gia̍p liáu-chiū tńg-lâi Suī-sū ê siú-to͘ Ji̍t-loē-oá choè chi̍t keng Tiúⁿ-ló-hē kàu-hoē hù bo̍k-su, kàu nn̄g nî āu chiū kàu chi̍t keng khah chháu-toē ê kàu-hoē tī hia choè 10 nî kú ê bo̍k-su. Chiàu só͘ chai-iáⁿ, i choè bo̍k-su ê tiong-kan lóng ū chiong soat-kàu siá chin kang-hu, put-kò bô chiong goân-kó chi̍t jī chi̍t jī tha̍k, sī chiong loē-iông kóng hō͘ khah ū la̍t, án-ni lâi thoân hō͘ hoē-iú. Tī chit 10 goā nî kú ê soat-kàu ê keng-giām, i só͘ khó͘-sim ê m̄-sī soat-kàu ê hong-hoat kap kī-su̍t, chiū-sī ài tui-chhē khoàⁿ tio̍h cháiⁿ-iūⁿ thang chiong Siōng-tè ê oē kóng hō͘ i sì-chiàⁿ, bô oai-chhoa̍h, che ū toā pang-chān i ji̍t-āu sîn-ha̍k su-sióng ê hoat-ta̍t.
Koh i teh choè bo̍k-su ê sî, ū kuí hāng tek-pia̍t sú lâng chù-bo̍k ê, chiū-sī tuì chèng-tī kap siā-hoē ê koan-sim, chiàu lâng kóng, i sī chin ài khoàⁿ sin-bûn ê lâng, i kàu tī tē 2 chhù sè-kài tāi-chiàn hō͘ Tek-kok ê to̍k-chhâi-chiá ヒトラ-(Hitler) koáⁿ-tio̍k tio̍h lī-kui Tek-kok liáu-āu, chit khoán tuì chèng-tī ê koan-sim koh-khah kiông-lia̍t, só͘-í kàu 54 hè lah, iáu-kú koh èng-tiàu khì choè peng, siū hùn-liān bú-chong khì chhut-tīn, goân-in iā sī khoàⁿ-tio̍h Tek-kok kap Ì-tāi-lī ê to̍k-chhâi chhim-lio̍k thài bû-tō, só͘-í chiah án-ni choè; boē choè peng ê sî, iā bat chham-ka tī chit khoán pì-bi̍t kiat-siā ê ūn-tōng, beh thang kap keh-piah kok chiah ê chhim-lio̍k to̍k-chhâi-chiá tuì-khòng.
Chit khoán ê jia̍t-chêng chū tī chheng-liân bo̍k-su sî-tāi chiū ū piáu-hiān chhut-lâi, só͘-í tī chháu-toē choè bo̍k-su ê sî, tī 1915 nî iā bat chham-ka tī Siā-hoē Bîn-chú-tóng, chham-ka tī toē-hng ê Kang-hoē (Lô-tōng cho͘-ha̍p) sīm-chì tàu chí-tō pā-kang. Chóng-sī kàu āu-lâi chit khoán chong-kàu siā-hoē chú-gī ê kheng-hiòng chiām-chiām khah khin, lō͘-bé soà lī-khui chiah ê siā-hoē ūn-tōng. Koan-hē chit tiám, i iā bat án-ni kóng. Goá pún-sin goân-pún sī chi̍t ê Ki-tok-kàu siā-hoē chú-gī-chiá, chóng-sī liáu-āu goá ū lī-khui, in-uī chiah ê Ki-tok-kàu siā-hoē chú-gī, uī-tio̍h beh pang-chān kái-kiù sè-kan ê sòng-hiong kan-khó͘, só͘-teh siūⁿ ê, iáu bô kàu chhin-chhiūⁿ Sèng-keng só͘ teh siūⁿ ê hiah-nih chhiat-si̍t...... In-uī Sèng-keng só͘ kóng ê pīⁿ-thiàⁿ, sòng-hiong ê āu-bīn sī koh ke-thiⁿ chit khoán ì-sù, chiū-sī lâng sī sit-lo̍h ê, chiū-sī sí-tī cheō-koà ê tiong-kan ê lâng......Koh beh kái-kiù ê hoat-tō͘ sī Siōng-tè pún-sin teh tāi-lí, só͘-í hit ê kái-kiù chiàⁿ sī thiat-toé oân-choân ê.
Keng-kè chit khoán su-sióng chiūⁿ ê lō͘-chām, chiah chhut-pán i ê " Lô-má-su chù-kái" chit pún chheh, tú chiàu chêng-phiⁿ só͘ kóng, ū hoán-khòng liáu 19 sè-kí ê chū-iû chú-gī, bûn-hoà chú-gī, chìn-pō͘ chú-gī, lâng tiong-sim ê sú-gī téng-téng, lâng khak-lip Pa-te̍k Phok-sū ê Siōng-tè tiong-sim chú-gī.
(Thāi-sio̍k)
