Hiān-tāi Sìn-gióng Uí-jîn Pa-te̍k Kàu-siū kán-kài(4)
Lí Tiōng-ga̍k
1963.05.01 P.8
Keng-kè chiah ê sit-lo̍h tông-chì ê khó͘-thàng, Pa-te̍k Kàu-siū só͘ tit-tio̍h ê siu-sêng, chiàu i pún-sin só͘ kóng, chiū-sī hō͘ i thang chiong í-keng só͘-chai-bat ê kā-i èng-iōng hō͘ i koh-khah chhim-chai bêng-liâu.
Cháiⁿ-iūⁿ kóng ū khah chhim-chai bêng-liâu? Chiàu i pún-sin só͘ kóng, tī chit 10 nî kú ê tiong-kan, i ū chiong Ki-tok-kàu ê kàu-lí tiong-kan, sio̍k tī lâng ê tiat-ha̍k ê ki-chhó kap kái-sek, kā i khoàⁿ choè pún-sò lâi kā tû-khì.
Tī 1927 nî, i ū tù chi̍t pún "Ki-tok-kàu Kàu-gī-ha̍k," chit pún chheh chiàu khoàⁿ sī oē kè-sio̍k choè chin toā phō ê kàu-gī-ha̍k tāi-choân. Chóng-sī kàu 1932 nî, i ū hòng-khì chit ê kè-e̍k, chiong chit phō Kàu-gī-ha̍k tāi-choân, kái miâ choè " Kàu-hoē kàu-gī-ha̍k," tuì thâu têng chài koh siá. Chit phō chiū-sī hiān-sî tī sè-kài-chiūⁿ toā-toā siū chù-tiōng ê " Kàu-hoē kàu-gī-ha̍k."
Chit hāng iā sī i ê sìn-gióng su-sióng ū kè-thiⁿ[sic.] chhim-chai bêng-liâu ê piáu-hiān, in-uī chiàu i só͘ kóng, tī chit 10 nî kú ê tiong-kan, i ê koan-sim ū pí-kàu í-chêng khah sio̍k tī kàu-hoē, iā koh-khah tì-ì beh chiong Siōng-tè ê oē thoân-ta̍t hō͘ chit sè-kan. In-uī ū lâng ài phoe-phêng kóng i ê sìn-gióng su-sióng, uī-tio̍h pàng-sak ēng chū-jiân ê lâng ê hoat-tō͘ khì chhin-kūn Siōng-tè, soà chhin-chhiūⁿ chiong Siōng-tè sak-khui kàu tī lâng só͘ chhin-kūn boē tio̍h ê sè-kan khì. chóng-sī kî-si̍t tī chit 10 nî kú ê tiong-kan, ū chiong Kàu-gī-ha̍k oāⁿ choè "Kàu-hoē ê kàu-gī-ha̍k," hō͘ i koh-khah ū hoat-tō͘ thang sek-èng tī sè-kan lâng só͘ ū hūn ê kàu-hoē nih.
Koh chi̍t hāng, tī chit 10 nî kú i só͘ khó͘-sim tò͘-cheng ê, chiū-sī hit sî ê Hi-thek-lia̍p (ヒトラー) ê choan-chè, to̍k-chhâi, chhim-lio̍k, tè-kok chú-gī.
Tī i teh choè Sîn-ha̍k kàu-siū ê sî, tuì 1933 nî Hi-thek-lia̍p chiū chip-chiáng kok-koân, tuì hit tia̍p khí, Tek-kok ê kàu-hoē ū choē-choē lâng chhut-la̍t thê-chhiòng, tio̍h chhē lō͘ hō͘ kàu-lí kap kàu-hoē oē thang kap kok-ka ê iau-kiû saⁿ khan-chhiú, tuì án-ni thang iòng-hō͘ Iû-thài lâng pek-hāi ê chèng-chhek, í-ki̍p ki-tok-kàu ê Tek-kok-hoà téng-téng.
Tuì chiah ê ūn-tōng, Pa-te̍k Kàu-siū ū chīn i ê le̍k-liōng lī-iōng bûn-pit, lī-iōng káng-ián ti̍t-ti̍t chú-tiuⁿ, ti̍t-ti̍t soan-thoân, kóng tio̍h pó-chhî Siōng-tè ê oē hō͘ i sûn-suì, só͘-í ū chham-ka tī chi̍t ê sìn-gióng ê to̍k-li̍p chū-iû ê soan-giân, kiò-choè 「バルメン宣言」 Chóng-sīヒトラー êナチス ê chèng-koân koh-khah kiông-ngī ap-pek oá-lâi, āu-lâi ū chiong chi̍t hāng "tiong-sêng ê sè-iok-su" hoan-hù kìⁿ-nā chia̍h kong-bū thâu-lō͘ ê lâng tio̍h sè-iok. Pa-te̍k Kàu-siū beh chhiam-miâ sè-iok ê sî, ū iau-kiû beh ke-thiⁿ chi̍t kù kóng, "Nā-sī goá choè chi̍t ê Hok-im chú-gī ê Ki-tok-tô͘ oē thang hū-chek, goá chiū beh sè-iok chīn-tiong." Tuì án-ni, siū phoàⁿ-koat kóng sī uî-hoán Kong-bū-oân ho̍k-bū-lēng, soà hō͘ Hi-thek-lia̍p chèng-hú bián-chit, sīm-chì siū koáⁿ-tio̍k lī-khui Tek-kok, tī 1934 nî nî-bé, tio̍h tńg-khì i ê kò͘-hiong Suī-se ê Pa-chek-ní(バーゼル) ê só͘-chāi. I siū koáⁿ-tio̍k hoê-hiong ê sî, chiàu i pún-sin só͘ kóng, sī chhin-chhiūⁿ chi̍t ê chuí-hu, tú-tio̍h phoà chûn liàn-lo̍h chuí, hō͘ lâng kiù khí-lâi, chiah tńg-khì kàu kò͘-hiong. Liáu-āu i ū siū chhiáⁿ choè kò͘-hiong ê Sîn-ha̍k-īⁿ ê kàu-siū, jî-chhiáⁿ chi̍t hong-bīn lī-iōng sin-bûn, cha̍p-chì, káng-ián, soat-kàu téng-téng, phe-miā soan-thoân tí-khòng Tek-kok ヒトラー êナチス ê giân-lūn. uī-tio̍h án-ni, i hō͘ tong-sî ê Tek-kok chèng-hú khoàⁿ choè sī su-sióng-chiūⁿ tē it hō ê tuì-te̍k, i só͘ ū ê tù-chok lóng-chóng siū kìm-chí, boē ēng-tit hoat boē. Chóng-sī i choè chi̍t ê su-sióng-chiūⁿ ê chí-tō-chiá, tong-sî tuì keh-piah Chia̍t-khek, Hoat-kok, Eng-kok, Ná-ui, Hô-lân, sīm-chì Bí-kok lóng ū ēng i ê phoe, ēng tù-chok lâi ho͘-io̍k kiò-chhíⁿ in ê koan-sim kap hia̍p-le̍k; iā kó-jiân ū tit-tio̍h chiah ê kok-ka ê Ki-tok-tô͘ kap su-sióng ka, sîn-ha̍k-ka ê chù-ba̍k kap hióng-èng.
