Hiān-tāi Sìn-gióng Uí-jîn Pa-te̍k Kàu-siū kán-kài(oân)
Lí Tiōng-ga̍k
1963.05.15 P.8-10
Chiàn-cheng tiong Pa-te̍k kàu-siū uī-tio̍h hoán-tuì Tek-kok ê choan-chè chhim-lio̍k ho͘N3-chiàn ê chú-gī, iā bat chham-ka tī chi̍t chióng ê Pì-bi̍t kiat-siā. Koh chham-ka tī kàu-hoē só͘-chó͘-chit ê kiù-hō͘ thoân thé, lâi pang-chān kiù-chè hiah ê tô miā cháu chhut Tek-kok ê Iû-thài lâng kap Tek-kok lâng. Koh i ê tù-chok hit sî lóng siū Tek-kok kā i kìm-chí, i iáu-kú chīn só͘ oē siám-pī koaⁿ-hú ê kiám-cha, he̍k-sī ēng i ê tù-chok, he̍k-sī ēng ián-káng, kàu kok kok khì soan-thoân, thang kap Te̍k-kok ê ナチス tí-khòng. choè-āu kàu i í-keng 54 hè ê sî, iáu-kú uī-tio̍h beh tí-khòng ヒトラー ê chhim-lio̍k kun koh khì tng peng chhut-tīn. Chóng-sī tī tng peng ê tiong-kan, i kóng bô phah-sǹg ū thang tit-tio̍h chi̍t hāng ì-goā ê siu-sêng, chiū-sī oē thang tī kun-tuī tiong hiòng hiah ê peng-sū kóng tō-lí. chiah ê peng-sū chha-put-to 95% lóng sī m̄-bat khì choè lé-pài ê lâng, tuì chiah ê lâng i chiah thâu pái ū ki-hoē thang ha̍k-si̍p khoàⁿ tio̍h cháiⁿ-iūⁿ kóng tō-lí hō͘ oân-choân ê bī sìn-chiá thiaⁿ.
Kàu chiàn-cheng teh-beh kiat-sok, i chiū siūⁿ tio̍h chi̍t hāng chin iàu-kín ê sū, chiū-sī Tek-kok bêng-bêng sī oē thâi su, nā thâi su beh án-choáⁿ khoán-thāi Tek-kok, chū-jiân boē thang koh chhin-chhiūⁿ tē-it chhù sè-kài tāi-chiàn āu hit khoán thó pê-siông chò pún-uī ê hô-pêng tiâu-iok, tek-khak tio̍h ū chi̍t ê ha̍h tī tiong-iông ê chèng-chhek lâi tuì-thāi Tek-kok. Kàu chiàn soah, i chiū koh siū phèng-chhiáⁿ tńg-khì Tek-kok káng-ha̍k, hō͘ i ū thang kìⁿ tio̍h sin ê ha̍k-seng kap kū ê pêng-iú.
Chit tiong-kan i ū nn̄g hāng te̍k-pia̍t toā ê kòng-hiàn, chiū-sī chham-ka Phó͘-sè Kàu-hoē ūn-tōng, kap oân-sêng i ê toā tù-chok ê toā-pō͘-hun.
Chiàu i só͘ kóng, í-chêng i lóng m̄-bat koan-hē tī Phó͘-sè kàu-hoē ūn-tōng, lî-chhiáⁿ chiông-chêng lóng sī phāu tio̍h ta̍k khoán ê phoe-phêng ì-kiàn, chóng-sī kàu 1949 nî khì Hô-lân ê siú-to͘ chham-ka tē-it chhù Phó͘-sè Kàu-liân hoē-gī ê sî, i ū si̍t-chāi kám-kak tio̍h sim-kéng ê piàn-hoà. In-uī i ū siū chhiáⁿ tio̍h tī sîn-ha̍k hong-bīn lâi pang-chān chit ê phó͘-sè kàu-hoē ūn-tōng, kàu i pún-sin ū si̍t-chāi khì chham-ka tio̍h chit hāng kang, i chiah chai-iáⁿ m̄-nā sī ū sim-sek, koh sī chin tiōng-iàu ê. In-uī tuì tī ū hūn tī chit ê kang, hō͘ i liáu-kái tāi-ke ê bo̍k-tek, pèng m̄-sī beh choè chi̍t ê sin ê kàu-gī, á-sī tāi-ke kan-ta beh lâi saⁿ thò-hia̍p, chiū-sī ū chi̍t ê un-hô koh kian-kò͘ ê bo̍k-phiau, beh lâi lí-kái khoàⁿ sím-mi̍h sī Ki-tok-kàu sè-kài ê thóng-it ê kun-kù, sím-mi̍h sī kàu-hoē hun-lia̍t ê tōng-ki.
I ka-kī ū kóng, i m̄-sī kàu-hoē jîn (churchman), só͘-í beh choè chi̍t ê kàu-hoē ê chí-tō-chiá sī bô ha̍h, chóng-sī tī chit ê Phó͘-sè kàu-hoē ūn-tōng, choè chi̍t ê chhin-chhiūⁿ kò͘-būn ê kang, i ū hoaⁿ-hí uī che lâi tio̍h-boâ.
Tī chí 10 nî ê tiong-kan, iáu chi̍t hāng i só͘ choè ê kang, chiū-sī kè-sio̍k tē 1 koàn "Lūn Siōng-tè ê oē" ê tù-chok, koh oân-sêng tē 2 koàn " Lūn Siōng-tè" í-hā kàu tè 3 koàn " Lūn chhòng-chō" ê "Kàu-hoē Kàu-gī-ha̍k." Chiū-sī 1940 nî oân-sêng tè 2 koàn tē 1 hun chheh "Sîn koan". 1942 nî oân-sêng tē 2 koàn tē 2 hun chheh "Ū-tēng-lūn." 1945 nî oân-sêng tē 3 koàn tē 1 hun chheh "Chhòng-chō-lūn." 1948 nî oân-sêng tē 3 koàn tē 2 chheh "Lūn Siū chō ê mi8." Chiah ê chheh nā ha̍p choè-hoé, chóng-kiōng sī 2968 ia̍h ê toā phō chheh. Kè-sio̍k tī 1950 nî oân-sêng tē 3 koàn tē 3 hun chheh, 1951 nî oân-sêng tē 4 hun chheh. Kàu 1953 nî chiū oân-sêng tē 4 koàn Hô-kái-lūn tē 1 hun chheh, tī 1955 nî oân-sêng tē 2 hun chheh, 1959 nî oân-sêng tē 3 hun chheh siōng-hā. Í-āu só͘ chhun ê sī tē 4 koàn ê Lûn-lí ê būn-toê kap í-hā Chiong-boa̍t ê būn-toê.
1956 nî sī Pa-te̍k kàu-siū 70 hè ê nî. I chū tī 1934 nî chiàn-cheng tiong hō͘ Tek-kok koáⁿ-tio̍k tńg-khì Suī-se ê kò͘-hiong kà Sîn-ha̍k-īⁿ, kà 1962 nî chhun-thiⁿ chiah oân-kiat i ê káng-gī kap kàu-siū chit. Keng-siông i ê kàu-sek sī tī Pa-chek-ní Tāi-ha̍k ê tē-it kàu-sek, oē thang siu-iông 200 lâng ê só͘-chāi, khó-kiàn thang chai i ê Sîn-ha̍k káng-gī só͘ siū ê jîn-khì sī sè-kài siōng hán-tit ū ê, ta̍k ha̍k-kî to ū kok-lāi, kok-goā ê liû-ha̍k-seng, ū ê siàu-liân--ê, ū ê sī tiong-liân, sīm-chì ū ê sī tī pa̍t kok í-keng siong-tong ū miâ-siaⁿ ê ha̍k-chiá kàu-siū, iā koh khì i hia chiū ha̍k léng-kàu.
Chū tī 1948 nî kàu 1958 nî ê 10 nî kan ê keng-le̍k, i ū koh èng Bí-kok Ki-tok sè-kí cha̍p-chì ê chhéng-kiû, siá i ê hoê-kò͘-tâm, chit tiong-kan i ū kóng, kiù-kéng sī chiām-chiām nî-lāu, iáu-kú in-uī kiān-khong hó, sui-jiân boē thang chhin-chhiūⁿ siàu-liân ê sî chē tī toh-téng siá jī tù-chok hiah-nih kú, iáu-kú chi̍t hong-bīn in-uī i ê toā phō ê "Kàu-hoē Kàu-gī-ha̍k" iáu-bē oân-sêng, koh ti̍t-kàu 1962 nî 76 hè, iáu-kú koh tam-tng Sîn-ha̍k ê káng-gī, hō͘ i siū tio̍h chhui-pek bián tì hi-tō͘ kong-im, koh hùn-hoat goân-khì lâi uī Chú tio̍h-boâ.
Chū tuì chiàn-cheng kiat-sok í-āu, i só͘ choè ê kang toā-pō͘-hūn ū í-āu kuí hāng, chiū-sī koan-hē Au-chiu ê tong Se hong lūn-cheng. I tuì í-chêng ê Tek-kok to̍k-chhâi chhim-lio̍k chú-gī hui-siông piàⁿ-miā kap i tí-khòng, kàu tī chiàn-āu sui-jiân kiōng-sán ê chhim-lio̍k iû-goân chin chhiòng-hêng, chóng-sī Pa-te̍k kàu-siū chiū bô chhin-chhiūⁿ í-chêng teh hoán-tuì Tek-kok ê ナチス ê khoán, lâi teh tí-khòng kiōng-sán chú-gī. In-uī chiàu i só͘ kóng, Au-chiu ê se-hong boē thang ka-kī sêng-jīn kóng oân-choân chèng-khak thang tāi-piáu Siōng-tè lâi kong-kek kiōng-sán chú-gī. Koh í-chêng ê Tek-kok ê ナチス siông-siông oē ká-chià Siōng-tè ê miâ lâi teh si-hêng i ê pō-gio̍k kap chhim-lio̍k, só͘-í kèng koh-khah tio̍h piàⁿ sìⁿ-miā lâi kap i tí-khòng, chóng-sī kiōng-sán chū-gī kun-tú[sic.應該是kun-tu] sī hoán-tuì Siōng-tè, m̄-sìn Siōng-tè ê. Só͘-í boē thang kan-ta ēng khòng-gī, á-sī tí-khòng lâi tuì-hù in, tio̍h ēng chhin-chhiūⁿ sèng-tô͘ ê jím-nāi kap sìn-gióng, put koán i beh thiaⁿ á-sī m̄ thiaⁿ, tio̍h kóng, tio̍h thoân, thang hō͘ in kàu ū chi̍t ji̍t àⁿ hī-khang lâi thiaⁿ. Chit khoán ê chú-tiuⁿ chū-jiân m̄-sī ta̍k lâng chàn-sêng ê, chóng-sī uī-tio̍h chit khoán ê chú-tiuⁿ, i ū ēng liáu chin-choē ê kang-chêng kap khó͘-sim, che sī sū-si̍t ê.
Tû-khì chit khoán chèng-tī su-sióng hong-biān ê hùn-tò͘ í-goā, i só͘ ló͘-le̍k ê, chū-jiân chiū-sī i ê Sîn-ha̍k su-sióng chiūⁿ ê kang-chok. Chiàu téng-bīn só͘ kóng, i ê toā phō ê tù-chok iáu-bē oân-sêng, chóng-sī í-keng Eng-gú, Hoat-gú kap Ji̍t-gú ê hoan-e̍k lio̍k-sio̍k teh oân-sêng, koh chiong i ê sîn-ha̍k su-sióng choè toê-ba̍k lo̍h-khì gián-kiù, soà tit-tio̍h phok-sū, á-sī chiâⁿ-choè chhut-miâ ê phêng-lūn ê iā sán-seng chin-choē. Che chū-jiân sī i só͘ kám-siā hoaⁿ-hí ê, chóng-sī hō͘ i koh-khah hoaⁿ-hí kám-siā ê, chiū-sī i ê chheh hō͘ choē-choē thoân-kàu-chiá kap bo̍k-su tha̍k--tio̍h, tuì án-ni hō͘ in oa̍h-iōng tī soat-kàu, tī kàu-io̍k í-ki̍p bo̍k-hoē ê kang, tuì án-ni thang lī-ek kàu tī hn̄g-hn̄g ê kàu-hoē, che sī hō͘ i kèng koh-khah hoaⁿ-hí kám-siā ê.
Koh chi̍t hāng, tī chí 10 nî kú só͘ tú-tio̍h ê tiōng-iàu ê chi̍t hāng, chiū-sī tī Thian-chú-kàu-hoē lāi-bīn ū hoat-hiān tio̍h un-tián kap chheng-choè-gī ê tō-lí, kap i só͘ kóng ê ū saⁿ-tâng ê só͘-chāi. Pa-te̍k kàu-siū ū chhim-chhim chai-iáⁿ Thian-chú-kàu iáu ū chin-choē boē thang tông-ì ê chhò-gō͘ tī-teh, chhin-chhiūⁿ kóng uī-tio̍h beh tiâu-pài chi̍t ê kó͘ sèng-tô͘ ê kū ê i-chiûⁿ（聖衣）kèng-jiân ū káng bān lâng khì chham-ka, iáu-kú in-uī Thian-chú-kàu hong-bīn siū kong-jīm ê tù-chok, ū chit khoán ê lūn-tiám teh piáu-sī kap Pa-te̍k kàu-siū ū it-tì ê tiám, che sī Pa-te̍k kàu-siū kám-kak chin moá-ì ê.
Tī Pa-chek-ní kà-chheh ê tiong-kan, ū sî i iā bat khì kàu-hoē soat-kàu. Tiong-kan chi̍t uī sī hia ê kaⁿ-ga̍k ê soat-kàu sī i só͘ ài choè ê chi̍t hāng kang. Nā m̄-sī hoān liáu choē, chiū bô thang thiaⁿ goá ê soat-kàu, án-ni kóng khí-lâi, goá ê soat-kàu thang kóng iā sī chin hi-hán ê chiah tio̍h. Kin-nî Pa-te̍k kàu-siū í-keng 77 hè lah, Tāi-ha̍k ê káng-gī í-keng soah, chí-ū tī in tau hū-kūn ê chhan-koán, muí pài 4 àm 8 tiám kàu 10 tiám kap hiah ê tuì kok lāi-goā ê 100 goā ê ha̍k-seng, á-sī gián-kiù-chiá lûn-liû ēng Tek-gú, Hoat-gú, á-sī Eng-gú ê "Kàu-hoē kàu-gī-ha̍k" teh saⁿ-kap tha̍k.
I tī soah bé pái ê káng-gī, tī 1962 nî 3 ge̍h chiū chhut-pán, kiò-choè "Hok-im chú-gī Sîn-ha̍k ji̍p-bûn." Chit pún chheh tī 12 ge̍h chiū tī Ji̍t-pún chhut-pán hoan-e̍k pún. uī-tio̍h chit pún chheh i iā ū chhin-sin siá chi̍t phiⁿ sū-giân teh kó͘-lē Ji̍t-pún ê chok-chiá, hit ê soah-bé kù ê oē sī án-ni kóng:
"Goá bô siūⁿ kóng, "Se-au ê" sîn-ha̍k sī bô tàng pí ê, só͘-í, tuì goá ê tù-chok, goá chí-ū hi-bōng lín chhái-iōng choè chi̍t hāng ê thê-kióng-phín, hi-bōng Ji̍t-pún ê tho̍k-chiá oē-thang ka-kī lâi ho̍k-sāi tī Siōng-tè ê oē, tī choè-hó ê ì-sù oē thang ka-kī khiā-chāi, nā oē choè chit khoán ê lō͘-ēng chiū chin moá-ì. ǹg-bāng tho̍k-chiá chu-kun ū hó ê ióng-khì, kiâⁿ tī hó ê lō͘-chiūⁿ.
