THA̍K "LÁN Ê PE̍H-OĒ-JĪ" SÓ͘ KÁM
1967.12 tē 1019, 1020 hō p.17-18
Ló-hu
Kū-sū tiông thê, chài lūn pe̍h-oē-jī ê tiōng-iàu-sèng. Tī kuí nî chêng í-keng ū kiông-tiau (強調) teh ho͘-io̍k (呼籲) kóng, Pe̍h-oē-jī m̄-thang hoè; m̄-kú choè-kūn sū-si̍t-siōng sī chiām-chiām teh hong-hoè ê khoán, sui-jiân ū chin-choē in-sò͘ teh siū éng-hióng, chóng-sī siong-sìn pe̍h-oē-jī iû-goân oē kè-sio̍k chûn-chāi, lán ài kiōng-tông lâi ló-le̍k î-chhî.
Lán chai, Ji̍t-jîn (日人) sî-tāi, ēng tông-hoà chèng-chhek kiông-chè thóng-tī Tâi-oân ê sî, lán to lóng jīn-tēng pe̍h-oē-jī si lán kàu-hoē su-iàu ê bûn-jī; só͘-í pó-chûn kàu taⁿ.
Lūn pe̍h-oē-jī tuì lán Tâi-oân Ki-tok kàu-hoē lâi khoàⁿ, sī bûn-hoà ê kong-sîn (功臣), tuì kàu-hoē ê kiàn-li̍p sī ū chin toā ê pang-chān le̍k-liōng. Tâi-oân chho͘-tāi kàu-hoē ê sî, bat jī ê lâng chin chió-sò͘, kai-chài tuì bat pe̍h-oē-jī oē tha̍k Sèng-keng, oē gîm-si, thang piàn-thoân tō-lí tī kok toē-hng, lâi heng-khí kàu-hoē tī ta̍k só͘-chāi. Pe̍h-oē-jī ê kòng-hiàn iā ū Kàu-hoē kong-pò, ū í-goā ê khan-bu̍t (刊物) á-sī chheh, kî-thaⁿ ê tù-chok thang tha̍k, lâi thê-ko hoē-iú bûn-hoà ê chuí-chún. Chiàu ló-hu (老夫) só͘ keng-giām lâi chèng-si̍t, tuì 6, 70 nî chêng kàu-hoē jîn-sū pí í-goā ê lâng, khah chá chìn-pō͘, khah chai-bat ê in-sò͘ toā pō͘ hūn tuì pe̍h-oē-jī ê éng hióng só͘ chō-sêng ê le̍k-liōng put-sián (不鮮).
Che sī kè-khì kàu-hoē bûn-hoà ê sú-si̍t (史實). Kiám thang hoè-iōng pe̍h-oē-jī mah?
Eng-kai ài kó͘-lē kè-sio̍k chhui-hêng, pó-chûn, thang kóng pē-bú-oē ê kè-ta̍t, iā sī kàu-hoē bûn-hoà sú-siōng ê tiōng-iàu būn-toê. Lán ê pē-bú-oē chiū-sī Bân-lâm-gú (閩南語), chiū-sī lán Tiong-hoâ Bîn-kok ê hong-giân, hiān-sî piàn-pò͘ tī Tong-lâm A kap sè-kài ta̍k só͘-chāi, iā sī chin tiōng-iàu ê gú-giân. Choè-kūn chheng-siàu-liân ê oē-gú chin bô chèng-khak ê hoat-im, nā ēng pe̍h-oē-jī, oē-thang chèng-khak. Só͘-í iú-sim ê kàu-hoē jîn-sū ài liû-sim chit ê būn-toê. Kok-kok lóng ū i ê bûn-chiuⁿ kap bûn-hoat (文法) teh hoat-piáu i ê su-siúⁿ, chóng-sī iā ū i ê giân-bûn it-tì (言文一致) ê bûn-jī, chiū-sī oē kap bûn siāng-sî piáu-ta̍t chhut-lâi, oē sī bûn, bûn sī oē, chit hō tan-khuí-sèng (單軌性) ê pe̍h-oē-jī chin kán-tan koh hó ēng, bô bûn-hoat, iā bián kái-sek, chin khoài ha̍k-si̍p, chin pe̍h, chin hó tha̍k; ha̍k-si̍p pe̍h-oē-jī choè bān kuí ge̍h-ji̍t chiū oē-thang tha̍k Sèng-keng kap í-goā ê khan-bu̍t; nā beh tha̍k Kok-bûn Sèng-keng, chiū ài tha̍k kuí-nā nî, chho͘-tiong í-siōng ê thêng-tō͘ chiah oē hiáu tha̍k, chóng-sī iā boē sūn-lī. Tuì kok-bîn ha̍k-hāu kàu chho͘-tiong ài kuí nî kú, kiám bô pí pe̍h-oē-jī ê ha̍k-si̍p khah uî-lân?
Goá tī kàu-hoē seng-oa̍h 60 goā nî kú ê koan-kám, chiàu khoàⁿ hiān-sî Tâi-oân ê bûn-hoà chuí-chún iáu bē ta̍t kàu lí-sióng ê thêng-tò͘, 3-40 hè í-siōng ê hoē-iú, iū-kî-sī chng-siā ê lâm-lú hoē-iú, tha̍k Kok-bûn ê Sèng-keng oē chheng-chhó ê iáu sī chin chió-sò͘. In-uī Ji̍t-jîn sî-tāi só͘ tha̍k ê Kok-bûn bat bô choē, lóng sī ēng pe̍h-oē-jī ê Sèng-keng kap si khah choē; tī to͘-chhī iā chha-put-to. Goá bat siat tha̍k Sèng-keng-pan (tī lé-pài-ji̍t) tha̍k pe̍h-oē-jī ê chin sūn-sū koh khah oē bêng-pe̍k, tha̍k Kok-bûn ê chiū khah uî-lân, iā boē sūn-lī, iā oh bêng-pe̍k hit ê ì-gī. Pe̍h-oē-jī sī giân-bûn it-tì; Kok-bûn tio̍h koh kái-sek chin oh lí-kái. Goá kóng chi̍t ê sū-si̍t, m̄-sī phian-tiōng pe̍h-oē-jī, hut-lio̍k Kok-bûn, Kok-bûn sī lán Tiong-hoâ Bîn-kok bûn-hoà ê cheng-hoâ (精華), sī kok-bîn lóng tio̍h ha̍k-si̍p ê, chóng-sī tī chit ê chheng-hông put chiap (青黃不接) ê sî-tāi, pe̍h-oē-jī sī pó͘-chō͘ chit ê èng-hù put-ki̍p ê chi̍t chióng bûn-jī, iā sī pang-chān Kok-bûn ê chìn-tián, in-uī tuì bat pe̍h-oē-jī lâi ha̍k-si̍p Kok-bûn ê lâng, tī kàu-hoē tiong put-kè kî sò͘ (不計其數), ū Kam jī-tián, ū La̍k-pah-jī phian, ū í-goā chin-choē ê Kok-bûn pe̍h-oē-jī tuì-chiàu ê chheh thang ha̍k-si̍p, pang-chān Kok-bûn ê chìn-pō͘.
Pe̍h-oē-jī ài tī Chú-ji̍t ha̍k-hāu, tī ka-têng chit nn̄g hong-bīn jīn-chin kàu-io̍k, m̄-thang hong-hoè, tuì soè-hàn kà kàu oē tha̍k oē siá, ū hó ê ki-chhó͘, chiū kàu lāu iā khó-í thang ēng. Goá ê keng-giām, pún-lâng tuì soè-hàn tī ka-têng o̍h, iā goá ê kiáⁿ-sun chū soè-hàn kà oē bat, chin piān-lī, beh tha̍k Kok-bûn iā hó, beh tha̍k pe̍h-oē-jī iā hó, tī Bí-kok ê kiáⁿ-jî ēng pe̍h-oē-jī siá pē-bú-oē ê phoe, kám-kak chin chū-jiân.
Sng Hông-tìn Bo̍k-su chài lūn-khí pe̍h-oē-jī ê tiōng-iàu-sèng, tông-sî thê-gī hi-bāng kái-chìn ê kuí tiám, iā ū "Kong-pò-siā ê chhù-piⁿ" iú só͘ kám-giân ê chham-khó, taⁿ goá bô ài to-giân phêng-tiông lūn-toán, put-kò kak-tit pe̍h-oē-jī ê "tông-im-hoà", "kán-bûn-hoà", "kán-jī-hoà" sī lí-sióng àn, chóng-sī si̍t-chè-siōng iáu ū saⁿ-lī ê tiám, hi-bōng chhú-āu chài gián-kiù lâi ha̍p si̍t-iōng.
Chóng-kóng, Pe̍h-oē-jī tuì lán Ki-tok kàu-hoē ê tiōng-iàu-sèng, kàu-hoē iú-sim jîn-sū lâi saⁿ kó͘-lē kap thui-hêng sī só͘ goān-bōng.
