Chong-kàu kái-kek kap phó͘-sè kàu-hoē ūn-tōng
Teⁿ Jî-gio̍k
1960年10月862期 3-4
1517 nî 10 goe̍h 31 ji̍t , Má-teng Lō͘-tek uī-tio̍h beh hoán-tuì Thian-chú Kàu-hoē só͘ teh bē ê sià-choē-hû, tī Buí-tàn-bé-lú-guh (Wittenberg) thê-chhut "Koan-hē Sià-choē Hāu-le̍k ê Lūn-tê." Che sū ná chún sī sió-sió ê tē-hng chong-kàu sū-kiāⁿ nā-tiāⁿ, nā-sī bô phah-sǹg soà hoat-tián kàu kái-piàn choân Au-chiu ê kàu-hoē kap siā-hoē ê le̍k-sú.
Sià-choē-hû ê lūn-cheng kiat-kio̍k sī kui tī kàu-hoē koan ê būn-tê. Thian-chú Kàu-hoē kóng Iâ-so͘ khí-chō I ê kàu-hoē tī Pí-tek ê téng-bīn nih, iā soà chiong thian-kok it-chhè ê koân-pèng kau-tāi tī i. āu-lâi le̍k-tāi ê kàu-hông sêng-chiap chit ê chit-hūn , iā sià-choē , chín-kiù kap chiù-chó͘ ê koân-pèng lóng kui tī in. Tû-khì tuì kàu-hông só͘ teh chiáng-koán ê chit ê kàu-hoē í-goā , thiⁿ kha-ē pèng bô chín-kiù.
Kun-kù chit khoán ê kàu-gī , tng-sî ê Kàu-hông Lé-o͘h tē 10 sè iā soà-chiap chiân-jīm hoat-bē sià-choē-hû lâi kái-koat keng-chè khùn-lân. lō͘-tek khoàⁿ che ū uî-hoān tio̍h hoán-hoé kap kò-pe̍k ê kàu-gī, chiah thê-chhut 95 tiâu sîn-ha̍k-siōng ê hoán-tuì ì-kiàn. Nā-sī lūn-cheng ê kia̍t-kó chiah ná bêng-liáu, tāi-chì m̄-sī hiah-nih teh tan-sûn. Kiat-kio̍k tio̍h ài lūn Lô-má Thian-chú Kàu-hoē choân-thé ê kàu-gī ū khiā-khí tī Sèng-keng ê chin-lí á-bô?
Lō͘-tek ēng saⁿ ê goân-lí lâi kái-kek kàu-hoē. Chiū-sī Í-sìn chheng-gī, Sèng-keng tiong-sim kap Bān-jîn chè-si. Tong-jiân ê kiat-kó chit 3 goân-lí saⁿ-chhut sin (hok-im chú-gī-tek) ê kàu-hoē koan. Che kiám-chhái m̄-sī sin--ê, sī têng-thâu-siⁿ--ê, sī hō͘ kàu-hoē kui tī Sèng-keng só͘ kì-chài hit khoán ê. Chiū-sī kàu-hoē sī ēng Iâ-so͘ Ki-tok chò Chú, siū I kéng-soán lâi sìn ê peh-sìⁿ, ēng sìn, bōng kap ài ê lêng-tek ê it-tì ê kau-poê lâi sêng-li̍p ê thoân-thè. Só͘-í chit ê kàu-hoē sī bô khoàⁿ-kìⁿ ê. Nā-sī Siōng-tè ê oē kap sèng lé-tián chiah ē-tit-thang tiàm tī ū khoàⁿ-kìⁿ ê kò-kò ê kàu-hoē thang thiaⁿ kap hióng-siū ê.
Lō͘-tek kái-kàu ê siau-sit suî-sî pò-thoân kàu choân Au-chiu tit-tio̍h chin choē ê tông-lô-chiá. Tiong-kan te̍k-pia̍t chhit-miâ ê sī Chiú-lih-hih(Zuerich) ê Chiú-bìn-gu̍h-lih(Zwingli) kap Ji̍t-loē-oá ê Kha-lú-bāng(Calvin). āu-lâi chit ê ūn-tōng iā thoân kàu So͘-kek-lân kap Eng-kek-lân.
Chóng-sī chiah ê kái-kek ê tông-lô-chiá, sui-bóng in ê su-sióng choē-chió ū siū Lō͘-tek ê éng-hióng tī-teh , iáu-kú in tuì kái-kek goân-lí ê kái-sek bô tú-tú kap Lō͘-tek siāng khoàⁿ-hoat. Í-keng bô chhin-chhiūⁿ Thian-chú-kàu án-ni ū tiong-iong ê thóng-it ki-koan, koh goân-lí ê sèng-chit-siōng chū-jiân bē bián-tit tio̍h kiông-tiau kap chun-tiōng kò-jîn-tek ê sìn-gióng thé-giām. Chit ê tì-kàu hō͘ kái-kek-ka ê pō͘-tiau bē it-tì, siōng-chhiáⁿ siāng tē-it pit-iàu ha̍p-chok ê sî iā chí-ū chèng-tī-tek piáu-bīn-siōng ê tông-bêng thêng-tō͘ nā-tiāⁿ. Che sī chin-chiàⁿ put-hēng ê tāi-chì. Tuì án-ni kái-kek sū-gia̍p hun-li̍h, sán-seng choē-choē kàu-phài chhut--lâi.
Kàu-hoē ê hun-li̍h, kàu-phài ê sán-seng sî-tāi ná keng-kè ná giâm-tiōng. Te̍k-pia̍t sī tī Bí-kok. In-uī in bô chhin-chhiūⁿ Au-chiu án-ni ū kú-tn̂g ê kàu-hoē thoân-thóng kap poē-kéng, koh siū in ê Bí-kok sek ê sìn-kàu chū-iû ê éng-hióng , sán-seng hui-siông choē ê kàu-phài, tiong-kan jia̍t-kông ê, á-sī īⁿ-toan ê sī bē chió. Hit ê kàu-gī kap chó͘-chit ū chin ke̍k-toan. Kàu kin-á-ji̍t í-keng chhiau-koè 800 phài lah.
Au Bí ê kàu-hoē tuì 19 sè-kí chho͘ chiū khai-sí tuì Tang-iûⁿ kap Hui-chiu ê tāi-kú soan-kàu. Choē-choē ê kàu-phài chhe-khián in ê soan-kàu-su kàu īⁿ-kàu ê tē-khu thoân hok-im ê sî, bē bián-tit put-ti put-kak ê tiong-kan kiàn-li̍p in ka-kī ê kàu-phài 100 nî chêng Eng-kok ê Má I-seng lâi Tâi thoân hok-im. In-uī i sī sio̍k tī Tiúⁿ-ló kàu-hoē , tì-kàu kin-á-ji̍t choa̍t-tuì to-sò͘ ê Tâi-oân sìn-tô͘ sī sio̍k tī che. Che kiám-chhái sī Siōng-tè ê chí-ì, chóng-sī nā tuì kàu-phài hoat-seng ê bīn lâi khoàⁿ sī ngó͘-jiân-tek ê. Soan-kàu ūn-tōng ná jia̍t ná toā kui bô, tī Tang-iûⁿ īⁿ-kàu ê khoân-kéng tiong, tuì Au Bí phoè ji̍p-lâi ê kàu-phài ê tàu-cheng ná lī-hāi. Che sū-chêng chō-chiâⁿ soan-kàu-siōng ê chó͘-tòng. Soan-kàu ê that-gāi m̄-sī goā-bīn ê Mô͘-kuí sī lāi-bīn ê Sat-tàn.
1910 nî tī ài-tin-pó khui Kok-chè Soan-kàu Hoē-gī ê sî, tāi-ke ū kak-chhíⁿ chit tiám , thòng-kám tio̍h ài tī Chú ê miâ lâi ha̍p-chok thoân hok-im. Tuì hit sî khí, tāi-ke koh chài mn̄g "Kàu-hoē sī sím-mi̍h?" Chiū khai-sí tui-kiû kàu-hoē goân-lâi ê chin biān-bo̍k. Phó͘-sè Kàu-hoē Ha̍p-it ūn-tōng chiū hun chò 3 pō͘-bûn khai-sí oa̍h-tāng lah. Chiū-sī kok-chè Soan-tō-hoē, Sìn-gióng kap Chit-chè í-ki̍p Seng-oa̍h kap Kang-chok. Tī 1948 nî Phó͘-sè Kàu-hoē Liân-bêng chèng-sek tī àm-sú-thè-lú-làm chó͘-chit, ū-tēng tī mê-nî ê 11 ge̍h té beh tī ìn-tō͘ khui tē 3 kài ê Chóng-hoē.
Má-teng Lō͘-tek ê kái-kàu sī beh hō͘ Ki-tok ê seng-khu ê kàu-hoē têng-thâu-siⁿ, ho̍k-tò I ê chin biān-bo̍k. Tuì kái-kek ê khí-cho͘ tī Kui-chèng(Protestant) Kàu-hoē lāi, in-uī hōng sio-siāng ê kái-kek goân-lí , eng-kai iû-goân tio̍h ū it-tì. Nā-sī in-uī lâng ê kò͘-chip kap kái-kek goân-lí ê phoê-bīn-tek ê lí-kái, tì-kàu eng-kai tio̍h hō͘ kàu-hoē têng-thâu-siⁿ ê soà piⁿ chò hun-lia̍t. Phó͘-sè kàu-hoē Ha̍p-it ūn-tōng ê khí-goân sui-jiân sī tuì soan-kàu-siōng ê ha̍p-chok su-iàu lâi ê , iáu-kú che ūn-tōng chiām-chiām teh hō͘ kok kàu-phài kiám-thó in ka-kī ê kàu-phài ê ì-gī. Phó͘-sè Kàu-Liân sī beh kióng-kip hō͘ kok kàu-phài ū ki-hoē thang hō͘-siong tâm-lūn, kiám-thó kap tui-kiû khoàⁿ beh cháiⁿ-iūⁿ tī Chú ê miâ lâi ha̍p-it, lâi si̍t-hiān Lō͘-tek si̍t-hiān bô oân-choân ê kàu-hoē ê têng-thâu-siⁿ, thang tī tē-bīn-chiūⁿ kiàn-li̍p chin-chiàⁿ ê Ki-tok ê thé, chiū-sī chi̍t ê sîn-sèng, phó͘-sè-tek kap sù-tô͘-tek ê ê kàu-hoē. Che kiám m̄-sī 20 sè-kí ê toā sîn-jiah mah?
