JÎ-TÔNG TIONG-SIM Ê KI-TOK-KÀU
TIÂN CHHOAN TI̍T-SIN TŪ
TÂN CHHENG-TIONG E̍K
Tē It Chiuⁿ
"Ki-tok-kàu ê Cheng-sîn"
oa̍t-Joē-le̍k (G. F. Watts) sī Eng-kok chhut-miâ ê hoā(誤植hoa)-kong, i tī 1904 nî 7 ge̍h kè-sin, hióng-siū 87 hè. I ū lâu choē-choē ê chong-kàu-oē (tô͘) tī āu-sè, lâng nā khoàⁿ i ê tô͘ chiū oē bêng-pe̍k, chai i m̄-nā sī pù-ū tī û-giân-tek (預言的) cheng-sîn ê lâng koh-chài sī ū chhòng-chō-tek (創造的) châi-lêng (才能) ê hoā(誤植hoa)-kong. Tiong-kan i só͘ tē-it kòng-hiàn tī bān-kok ê Ki-tok-tô͘ ê bêng-oē chiū-sī hit-tiuⁿ Ki-tok-kàu ê Cheng-sin"-Ki-tok chē tī hûn-téng, I ê kha-thâu-u-ê ū sì-ê chhiah-thé ê soè-hàn gín-ná tī-teh, Ki-tok tò-chhiú pí sim-koaⁿ, chiàⁿ-chhiú pí chiah ê soè-kiáⁿ.
Nā kóng Ki-tok-kàu ê cheng-sîn, bān-lâng tek-khak teh-beh īⁿ-kháu tông-im lâi kiò kóng,-kiù-chè ‘hām-lo̍h choē-ok ê toā choē-jîn' chiū-sī Ki-tok-kàu ê cheng-sîn lah! Nā kóng khah bêng, kin-ná-ji̍t ê Ki-tok-kàu-hoē kiaⁿ-liáu ba̍k-chiu bô kàu-gia̍h kng thang khoàⁿ Ki-tok ê choân(誤植choan)-cheng-sîn. Kan-ta sìn Ki-tok sī toā Kiù-chú, bû-sī Ki-tok ū toā bo̍k-chiá toā kàu-su ê chun-kuì sèng-chit tī-teh ê khoán-sit. Ki-tok-kàu-hoē ê Sîn-ha̍k-chiá, soat-kàu-ka iā ná teh siūⁿ Ki-tok-kàu tû-khì Kiù-chú kap choē-koà í-goā bô ū būn(誤植bûn)-toê thang gián-kiù ê khoán-sit, só͘-í in kan-ta bu̍t-thâu tī chit nn̄g-ê būn(誤植bûn)-toê.
Chóng-sī oa̍t-hoa-kong khoàⁿ Ki-tok-kàu ê tù-gán-tiám (著眼點) choân-jiân bô saⁿ-tâng. I ê ba̍k-chiu si̍t-chāi khak-si̍t ū û-gián-tek ê gán-kng (眼光) tī-teh. I khoàⁿ-phoà Ki-tok-kàu ê cheng-sîn m̄-nā kan-ta tī kiù-chè choē-jîn nā-tiāⁿ. Ki-tok-kàu ê cheng-sîn iā tio̍h tī pó-hō͘ ióng-io̍k thian-chin lân-bān, (天真爛熳) bô siâ-khì ê gín-ná. Chun-kèng gín-ná chhut-sì chiū-sī Siōng-tè ê kiáⁿ, ū hūn tī Thian-kok ê toā chu-keh ê koân-lī, kò͘ m̄-thang hō͘ poàⁿ-ê khì hoān-choē chiah-sī Ki-tok-kàu ê cheng-sîn. Ki-tok sī gín-ná ê toā bo̍k-chiá, koh-chài sī toā ê kàu-io̍k-ka. Nî-nî bô-lūn tī sím-mi̍h sî-chūn, tī sím-mi̍h só͘-chāi put-liông siàu-liân ti̍t-ti̍t chhut-lâi sī sím-mi̍h in-toaⁿ? Khoàⁿ-kìⁿ oa̍t-sì só͘-uī khó-ài ê gín-ná ê bīn, sím-mi̍h lâng boē siū lêng-kám! Khoàⁿ-kìⁿ gín-ná bô siâ-khì ê chhiò-iông, sím-mi̍h lâng oē khǹg pháiⁿ ê liām-thâu ah! Hō͘ hit-khoán hiah-ni̍h chheng-khì-siùⁿ Siōng-tè ê kiáⁿ-jî lâi pìⁿ-choè, choē-koà moá-moá thang iàm-ò͘ pháiⁿ-kuí ê gín-ná, che sī sím-mi̍h lâng ê toā chek-jīm? Sī gín-ná pún-sin--ê, á-sī pē-bú--ê, he̍k-sī siā-hoē ê ok? Che si̍t-chāi sī chin toā ê būn(誤植bûn)-toê. oa̍t-sì só͘-uī ê tô, khak-si̍t ū kòng-phoà Ki-tok-kàu kú ê su-siúⁿ, lâi hoat-piáu ke̍k-bēng-tek (革命的) ê só͘ siūⁿ. Ki-tok-tô͘ ê thâu-khak-téng kiám m̄-sī chhin-chhiūⁿ hiat chi̍t-lia̍p po̍k-lia̍t-toâⁿ lo̍h lâi ê só͘-kám mah!! Tio̍h chhíⁿ, Ki-tok-tô͘ ah, Kak-chhíⁿ ê sî-ki kàu lah! Sè-kài ê toā chiàn-cheng ū kà-sī lán sím-mi̍h? Chū-jīn choè Ki-tok-kàu kok ê chiah-ê kok, tuì tī chit ê toā chiàn-cheng, àn-cháiⁿ-iūⁿ-á lâi po̍k-lō͘ in ê lāi-chêng ah!! Kan-ta tì-ì tī siau-ke̍k-tek; (消極的) kiù-chè ê sū-gia̍p, bû sī chek-ke̍k-tek, (積極的) thian-chin lān-bān gín-ná ê kàu-io̍k, beh cháiⁿ-iūⁿ oē-tit thang ín-chhoā chit ê siā-hoē ji̍p tī siān-liông ah! Chhiáⁿ khoàⁿ! Bô-lūn cháiⁿ-iūⁿ choân-le̍k choân-sin hiàn tī thoân-tō ê kang, choē-jîn kiám m̄-sī tit-pháiⁿ mah? Hit ê lí-iû sī cháiⁿ-iūⁿ? Kiám m̄-sī chhò-gō͘ Ki-tok-kàu ê cheng-sîn mah? Kú-kú ê tiong-kan só͘ bû sī Ki-tok-kàu ê cheng-sîn, só͘ boē kì-tit Ki-tok-kàu ê cheng-sîn, só͘ gō͘-kái Ki-tok-kàu ê cheng-sîn; kàu tī jī-cha̍p sè-kí ê kin-á-ji̍t í-keng chiām-chiām ná teh bêng-pe̍k, si̍t-chāi sī chin thang hoaⁿ-hí, thang kám-siā ê sū. Chin-lí ū choè-āu ê sèng-lī tī-teh. O͘-pe̍k-lîm tāi-ha̍k ê kàu-siū Hu-sūn phok-sū ū kóng "Ki-tok-kàu tāi-sèng-lí ê chi̍t-hāng, khak-si̍t sī tī jî-tông ê hoat-kiàn" Kin-ná-ji̍t thoân-tō-kài, teh tù-táu ê sî-ki, lâi hoat-kiàn tio̍h jî-tông, si̍t-chāi thang kóng sī khui Ki-tok-kàu tāi-sèng-lī ê lō͘ lah!
Tē Jī Chiuⁿ
Kú-kú só͘ gō͘-kái Ki-tok ê Bīn
Lâng nā bat ta̍h ji̍p tī Au-bí Ki-tok-tô͘ ê ka-têng, chiū oē chiap khoàⁿ tio̍h Lé-nî só͘ uī Ki-tok ê bīn. I só͘ uī chit-tiuⁿ tô͘, nā tuì su-kài khoàⁿ khí-lâi, si̍t-chāi sī kia̍t-chok; chóng-sī I só͘ uī Ki-tok ê bīn, tàu-tí m̄-chai sī Ki-tok ê chin-siòng á m̄-sī, che sī toā ê gî-būn. M̄-nā kan-ta Lé-nî, chiū pa̍t-ê uī-ka só͘ chok Ki-tok ê bīn, lóng sī tâng chi̍t ê hêng-thé. Bô-lūn sím-mi̍h lâng uī Ki-tok ê bīn, lóng ēng Pi (悲) choè chin-chhé. Nā ēng pa̍t-kù lâi kóng,-Ki-tok ê bīn lóng choè pi-ai ê lâng lâi uī.
Sè-kài tāi-chiàn-āu, chong-kàu-kài ê chu-che̍k tē-it choē lâng tha̍k ê, chiū-sī Ki-tok-toān, chiah ê toān-kì khah choē sī tuì tī pêng-siông sìn-tô͘ ê chhiú só͘ siá--ê. Só͘ chhut-pán ê Ki-tok-toān, bô-lūn tó chi̍t ê tù-chiá, bô chi̍t-lâng bô lūn gín-ná ê sū, kiám m̄-sī chin kî-thāi ê hiān-siōng mah! Tāi-chiàn-āu, sè-kan lâng ê ba̍k-chiu lóng khoàⁿ tī Ki-tok, che kiám m̄-sī ì-bī (意味) chin chhim ê sū mah! Beh kái-liông kin-ná-ji̍t siā-hoē ê khoán-sit, tek-khak tio̍h tò-tńg chhē Ki-tok, í-goā bô lō͘. Chêng nî, ū chi̍t ê bo̍k-su kiò-choè Hâ-to (Harte), i ū tù chit-pún Ki-tok-toān kiò-choè "Hit ê lâng pún-sin sī Ná-sat-le̍k-lâng." I m̄ sêng-jīn Ki-tok ū Sîn-sèng, khoàⁿ-khin Sîn-jiah, i ê soat lán boē oē hâng-ho̍k, chóng-sī khoàⁿ i chheh-lāi só͘ lūn-khí gín-ná ê sū sī chin kî-poa̍t (奇拔), lán boē bián-tit tio̍h ū kap i tâng-ì ê só͘-chāi. I kóng, "Kin-ná-ji̍t, liōng-pit bô ū chi̍t ê bīn pí Ki-tok ê, khah hō͘ lâng gō͘-kái." Bô-lūn tó chi̍t ê oē-ka só͘ uī ê Ki-tok ê bīn, i lóng kā i khok-phèng (酷評). Si̍t-chāi tuì tī i ê phoe(誤植phoê)-phêng, oē-ka lóng bô bīn-sek. In-uī i kóng in só͘ uī ê bīn, bô chi̍t ê ū hián-chhut Ki-tok ê chin-siòng tī-teh. I só͘ lūn ê chèng-kù ê iàu-tiám put-chí sim-sek. Si̍t-chāi ū chha̍k-kè só͘ ū ê oē-ka ê chông-hú ê só͘-chāi. Ki-tok tī chit sè-kan ê tiong-kan, lâi chiū-kūn Ki-tok ê, kiám m̄-sī gín-ná pí toā-lâng khah siông mah? Nā-sī chiàu in só͘ uī hit-khoán ê bīn-siōng, Ki-tok kó-jiân sī án-ni-, lí phah-sǹg gín-ná beh chū-chi̍p oá-lâi mah? Gín-ná tuì in ê pún-lêng sèng, chin chai iáⁿ thiàⁿ in ê lâng. Bô-lūn hián-chhut sím-mi̍h chhiò-iông, iáu-kú gín-ná chai sim-toé. Gín-ná bat chin-si̍t thiàⁿ i ê lâng, tû-khì hit ê lâng ê sin-piⁿ i bô ài kūn-oá pa̍t ê. Ki-tok ê sim-koaⁿ ū kap gín-ná ê sim-koaⁿ kiat-liân. Thiàⁿ gín-ná ê Ki-tok, beh thài ū hit-khoán pi-ai ê bīn-siòng ah! Ki-tok ê bīn tek-khak sī chhiò-iông ê bīn chiah tio̍h, i án-ni kóng, si̍t-chāi sī chin-siòng ê giân-gú. Goá ū tha̍k tio̍h chit-pún chheh kiò-choè "Tuì bô lâng bat ê ha̍k-seng" tù-chiá siá chit pún Ki-tok-toān, i ê siá-hoat sī chhin-chhiūⁿ i pún-sin kap Ki-tok choè-tīn, chhin-ba̍k khoàⁿ I só͘ choè ê khoán, chheh-lâi só͘ siá Ki-tok ê bīn lóng-sī hoaⁿ-hí chhiong-moá ê bīn. Koh-chài Sòng phok-sū ū kóng, "Tī sù-hok-im-su ê lāi-bīn kan-ta kì Iâ-so͘ lâu chi̍t-pái ba̍k-sái nā-tiāⁿ, í-goā m̄-bat," che kiám m̄-sī kóng Iâ-so͘ lâu ba̍k-sái sī chin hi-hán ê sū mah? I iā-sī kóng, Iâ-so͘ ê bīn put-sî chhiong-moá hoaⁿ-hí tī-teh.
Thiàⁿ gín-ná ê bīn chi̍t-chéng bô saⁿ-tâng ê só͘-chāi tī-teh,-ū ài-kiau ê só͘-chāi, ū ko-siōng ê khì-chit tī-teh. Ki-tok ê bīn, bô-lūn sím-mi̍h khoán ê oē-ka, ū oh-tit uī ê só͘-chāi tī-teh.
Thiàⁿ choē-jîn ê bīn, thiàⁿ gín-ná ê bīn, tek-khak ū toā koh-iūⁿ tī-teh. Ū chûn chhin-chhiūⁿ gín-ná ê sim-koaⁿ, chiah oē hián-chhut gín-ná ê bīn. Toā si-jîn Oat-jû-oē-su ū kóng, "Gín-ná sī toā-lâng ê lāu-pē" "Uí-tāi ê lâng chi̍t-ji̍t nā bô chi̍t-pái chiâⁿ chhin-chhiūⁿ gín-ná, chiū boē kham-tit kiò-choè uí-jîn." Ki-tok kóng "Tī Thian-kok ài choè toā ê, tio̍h tāi-seng chiâⁿ chhin-chhiūⁿ gín-ná" Su-pi-a phok-sū só͘ tù "Ki-tok ê chú-gī" hit-pún chheh lāi-bīn ū kóng, "Ki-tok m̄-nā kan-ta chi̍t-ji̍t chi̍t-pái, I put-sî to chiâⁿ-choè gín-ná."
Ki-tok-kàu m̄-sī ēng toā-lâng choè tiong-sim, sī tio̍h ēng gín-ná choè tiong-sim. Goá bô kóng, toā-lâng tiong-sim ê Ki-tok-kàu, kóng, Jî-tông tiong-sim ê Ki-tok-kàu, tek-khak m̄-sī ho͘N3-kî(誤植kí), á-sī uī-tio̍h beh khiú lâng ê chù-ì chiah lâi kóng án-ni.
(āu-hō koh soà-chiap)
