Kng ê Sek-tì
(Soà-chiap Tē jī hō)
Lán siông-siông bat khoàⁿ-kìⁿ chin suí ê ngó͘-chhái-sek chiò tī piah ni̍h. Che sī in-uī tām-po̍h ê kng-soàⁿ, nā thong-kè saⁿ-kak po-lê ê sî, oē khut-chiat hián-chhut hiah suí ê sek-tī. Ū sî tām-po̍h ê ji̍t-chhut, nā tú-hó chiò tī kiàⁿ-ni̍h ê chhiâ-kak, oē siⁿ-khí chit-hō hiān-siōng. Chit-khoán ê lē, tī chū-jiân kài iā sī chin-choē. Tē-it chòng-lē, uí-koan ê chiū-sī ‘khēng' Chhiáⁿ khoàⁿ cheh! Lo̍h sai-pak hō͘ liáu-āu, á-sī beh choè hong-thai ê sî, siông-siông khoàⁿ-kìⁿ hit tiâu ngó͘-chhái-sek ê toà hián-chhut, lâi chong-sek tī khong-tiong ni̍h. Si̍t-chāi sī kàu-kek suí! Chiàu Sèng-keng só͘ kì-chài, ‘Kēng' sī Siōng-tè kap Ná-a ê hō͘-ê, í-ki̍p toē-bīn ê oa̍h-miā, só͘ li̍p ê kì-hō (Chhòng-sè-kì 9: 8-17).
Chiah suí ê hiān-siōng sī cháiⁿ-iūⁿ lâi chiâⁿ ê leh? Che sī thài-iông chiò tī khong-tiong ê chuí-cheng-khì ê sî, kng-soàⁿ tī soè-soè ê chuí-lia̍p ê lāi-bīn, khut-chiat hoán-siā lâi chiâⁿ ê. ài bêng-pe̍k chit-hō hiān-siōng ê goân-in, tio̍h chai tām-po̍h lūn-khí kng ê sèng-chit.
Lán oē khoàⁿ-kìⁿ ta̍k-hāng mi̍h, tī khong-kan ni̍h sī oá-khò kng ê goân-thâu só͘ hoat-siā ê kng-soàⁿ, lâi kám-kak tī ba̍k-chiu ê bāng-mo͘h8. Kng-soàⁿ m̄-nā ū kng, iā ū jia̍t tī-teh. Chiah ê sī lán só͘ chai ê. Kng-soàⁿ ū nn̄g-khoán: chiū-sī ba̍k-chiu só͘ oē khoàⁿ-kìn ê kng-soàⁿ, kap ba̍k-chiu khaòⁿ boē tio̍h ê kng-soàⁿ. Tī chia kan-ta ài chhián-hiān lâi sió-khoá kóng-khí ba̍k-chiu khoàⁿ oē tio̍h ê kng-soàⁿ ê sek-tī. (Í-āu nā kóng kng-soàⁿ sī chí-khí ba̍k-chiu khaòⁿ oē tio̍h ê kng-soàⁿ).
Nā kóng ta̍k-hāng mi̍h ū i ê sek-tī, ta̍k lâng lóng chai, iā ài sìn. Nā kóng kng ū sek-tī, kiám-chhái ū lâng m̄-chai, iā bô ài sìn. In-uī lán pêng-siông só͘ khoàⁿ-kìⁿ ê kng lóng sī pe̍h-sek. M̄-kú lán khoàⁿ-kìⁿ mi̍h ū sek-tī, kî-si̍t sī oá-khò kng ê sek-tī. Taⁿ beh thái oē chai kng ū sek-tī leh? Téng-bīn í-keng ín-khí ê lē sī tē-it bêng.
Chóng-sī beh chai khah siông-sè, tio̍h ēng chi̍t-khoán ê khì-khū, hō-choè hun-kong-khì (分光機) lâi kā i hun-sek. Chit-hāng khì-khū tē-it tiōng-iàu ê pō͘-hūn chiū-sī chi̍t-tè saⁿ-kak ê po-lê. Nā hō͘ tām-po̍h-á pe̍h-sek ê kng-soàⁿ, tuì hit-tè saⁿ-kak po-lê ê kak thong-kè, pe̍h-sek ê kng-soàⁿ oē khut-chiat hun-khui choè chhit-sek. I ê pâi-lia̍t ê sūn-sū sī, -āng-sek, kam-sek, n̂g-sek le̍k-sek, chhiⁿ-sek, lâm-sek kap chí-sek. Chit-khoán hō-choè ji̍t-thâu ê sek-lia̍t. (Solai Spectrum). Kok-sek ê hun-liōng bô pîⁿ-pîⁿ choē. Sek-lia̍t ê siang thâu-bé koh chhut-khì ū ba̍k-chiu khoàⁿ boē tio̍h ê kng-soàⁿ, hō-choè ‘chhek-goā-soàⁿ' kap ‘chí-goā-soàⁿ'.
Khēng sī ji̍t-thâu ê sek-lia̍t ê chi̍t-khoán. Khēng ū chhit-sek, chóng-sī ēng ba̍k-chiu oh-tit khoàⁿ kàu lóng bêng.
Taⁿ thài-iông ê kng-soàⁿ oē khut-chiat hun-kái choè chhit-sek sī sím-mi̍h goân-in? lán nā tìm chio̍h-thâu tī chuí-ni̍h, oē khoàⁿ-kìⁿ chuí-éng teh chín-hēng ê khoán-sek. Kng tī khong-tiong teh chín-hêng iā sī chhin-chhiūⁿ án-ni.
Hiān-sî ê bu̍t-lí ha̍k-chiá, sī ēng kng ê ‘tiān-chû-pho-soat' lâi Soat-bêng kng-pho teh chín-tōng ê chōng-thài. Kng-soàⁿ ê pho-tn̂g (éng-niā ê tn̂g) sī kàu-ke̍k ê soè, só͘-í lán khoàⁿ-kìⁿ kng teh chìn-hêng chhin-chhiūⁿ ti̍t-ti̍t ê khoán.
Taⁿ kng-soàⁿ ê phot-n̂g m̄-sī lóng pîⁿ-pîⁿ tn̂g, só͘-í lāi-bīn ê sèng-chit kap chok-iōng bô siâng. Kng-soàⁿ ê tiong-kan âng-sek ê phô-tn̂g tē-it tn̂g iok ū chi̍t-chhùn ê sì-bān la̍k-chheng-hūn chi̍t 1/(46000) I ê khut-chiat ê kak tē-it toā. Chí-sek ê pho-tn̂g sī tē-ti té, chiah ū chi̍t-chhùn ê 71000 hūn chi̍t. I ê khut-chiat ê kak tē-it soè. Kî-û ê sek-tī ê pho-tn̂g, chiàu téng-bīn só͘ kóng chhit-sek ê sūn-sū, tuì âng-sek ti̍t-ti̍t kiám-chió kàu tī chí-sek. In ê khut-chiat ê kak, iā sī siāng hit ê sūn-sū lâi káim-chió.
In-uī kng-soàⁿ ê lāi-bīn ū chit-khoán sèng-chit, só͘-í tī chū-jiân kài chiah oē hián-chhut khēng ê hiān-siōng. M̄-nā án-ni, in-uī kng-soàⁿ ê lāi-bīn, pho-tn̂g ū cheng-chha, só͘-í bān-hāng mi̍h chiàu i ê sèng-chit oē khip-siu, á-sī hoán-siā ta̍k-khaón ê pho-tn̂g. Tuì án-ni ta̍k-hāng mi̍h oē hián-chhut chióng-chióng ê sek-tī chiâⁿ-choè chin suí ê sè-kài lâi kám-kak tī lán ê ba̍k-chiu. Ba̍k-chiu ê bāng-mo͘h8 kap kng-soàⁿ ê sek-tī ê koan-hē sī chin iàu-kín. Chóng-sī tī chia bô beh kóng-khí.
Lán pêng-siông khoàⁿ-kìⁿ ji̍t-kng sī pe̍h-pe̍h, che sī in-uī kng-soàⁿ ê lāi-bīn chhit-sek ê hun-liōng ū saⁿ-chham tú-hó tī-teh. Só͘-í hō͘ lán ê ba̍k-chiu siū siâng chit-iūⁿ ê kam-kak.
Chhit-sek ê tiong-kan, nā tú hó kéng nn̄g-sek lâi saⁿ-chham chiū pìⁿ-choè pa̍t-sek. Kan-ta ēng âng, le̍k, chí, chit saⁿ-sek lâi saⁿ-chham, iû-goân oē pìⁿ-choè pa̍t-sek; chit saⁿ-sek hō-choè goân-sek (Bí-su̍t-ka ū ēng âng, ǹg, le̍k chò goân-sek).
Iâ-so͘ chiong sìn I ê lâng, phì-jū choè "Sè-kan ê kng". Pó-lô kóng, "Hiān-kim só͘ chûn ê ū saⁿ-hāng, chiū-sī sìn-gióng, ǹg-bāng, kap jîn-ài". Choè Ki-tok-tô͘ ê, nā ēng chit saⁿ-hāng lâi tiau-hô, i ê su-sióng, giân-gú, hêng-tōng teh-beh saⁿ khè-ha̍p chiâⁿ-choè oân-choân ê jîn-bu̍t, lâi chong-sek tī siā-hoē tiong. Tuì án-ni thang kui êng-kng tī Chú ê miâ.
