SIÀU-LIĀM HÓ LÂNG HÓ SŪ
編輯室
1963.08.01 P.10-12
Kai Joē-liâm Bo̍k-su Lio̍k-le̍k
Kai Joē-liâm (Má-kai) Bo̍k-su (Rev George william Mackay), 1882 nî 1 ge̍h 22 hō, chhut-sì tī Tām-chuí, sī Pak-pō͘ thâu chi̍t uī Soan-kàu-su Kai Joē-lí(Má-kai) Bo̍k-su (Rev. George Leslie Mackay) ê kiáⁿ. Tī Hiong-káng (Hong Kong) tha̍k Î-to-lī-a (Victoria) ha̍k-hāu, āu-lâi khì Ka-ná-tāi ji̍p Sèng An-tek-lia̍t (St. Andrew's College) Tiong-ha̍k, To-lûn-to (Toronto) Tāi-ha̍k, khì Bí-kok Massachuset séng Khek-lat-khek (Clark) Tāi-ha̍k. 1910 nî tit-tio̍h B. A. 1911 nî gián-kiù-īⁿ tit-tio̍h M. A. 1911 nî 6 ge̍h kap Lô Jîn-lī (Jean Ross) kiat-hun.
1911 nî 10 ge̍h siū Ka-ná-tāi Tiúⁿ-ló Kàu-hoē phài choè soan-kàu-su. 1911 nî 12 ge̍h kàu Tām-chuí. chún-pī khai-siat Tiong-ha̍k, 1914 nî 4 geh Tām-chuí Tiong-ha̍k khai hāu; iā jīm hāu-tiúⁿ, (sī thâu chi̍t keng 5 nî chè ê su-li̍p Tiong-ha̍k), í-āu jīm hāu-tiúⁿ kú-kú. I tò-khì hioh-khùn ê sî, iā bat khì Westminster Sîn-ha̍k-īⁿ chhim-chō. (Hit-sî īⁿ-tiúⁿ sī chhut-miâ ê Dr. Machen).
Ū tuì Ka-ná-tāi Lo̍k-sū(Knox) Sîn-ha̍k-īⁿ siū D. D. Sîn-ha̍k Phok-sū. 1940 nî tò-tńg khì, ū khì Lâm Bí Giana jīm Tiong-ha̍k hāu-tiúⁿ.
1946 nî koh lâi Tām-chuí, pang-chān Tām-chuí Tiong-ha̍k. I ê kang-chok sī tī Kàu-io̍k kap thoân-kàu, chóng-sī i iā sī hoan-e̍k Pe̍h-oē-jī Sèng-keng ê chi̍t ê uí-oân. 1952 nî thoè-hiu, thoè-hiu liáu iû-goân hoaⁿ-hí kè-sio̍k thoân-kàu kàu choè-āu. I ū siat chi̍t keng tiong-sim tī Tām-chuí, poê-iúⁿ choē-choē hū-jîn-lâng tit-tio̍h Sèng-keng ê tì-sek, tuì choân-séng kok só͘-chāi lóng ū lâng lâi tha̍k, tha̍k liáu tńg-khì pang-chān kàu-hoē ê thoân-kàu. I iā ū siat pò͘-tō-só͘ tī sió Koe-lâng kap Heng-hoà-tiàm.
1963 nî 7 ge̍h 20 hō, tī Má-kai I-īⁿ kè-sì, hióng-siū 82 hè. 21 ē-po͘ tuì Tâi-pak ūn-koan kàu Tām-chuí. Tām-kang Tiong-ha̍k ê hāu-kî toà song-chiong kàu koe-lō͘ kháu ngiâ-chih. 22 ē-po͘ tī Tām-chuí kàu-hoē kú-hêng Kàu-hoē-chòng, jiân-āu chiah chòng tī Tām-kang Tiong-ha̍k lāi ê Má-kai bōng-toē, an-chòng tī lāu-pē ê sin-piⁿ. Kàu-sū-hoē Bú-hoē tāi-piáu àn Pó-lí Bo̍k-su chú-chhî an-chòng lé-pài. Chham-chòng ê lâng ū Chóng-hoē, Tāi, Tiong-hoē, Sèng-keng kong-hoē, Tām-kang táng-sū-hoē ê tāi-piáu téng, 1000 goā lâng chham-ka. Tām-chuí ū chi̍t tiâu koe kiò-choè Má-kai koe, sī in-uī siàu-liām in pē-kiáⁿ tuì bûn-hoà-siōng ê kòng-hiàn lâi hō ê.
Sè-kài choè hn̄g ê chhut-soaⁿ.
Tī 7 ge̍h 22 hō ē-po͘ 4 tiám, tī Tâi-lâm chhī-goā Ná-poa̍t-hn̂g ê Ka-ná-soaⁿ, hia ū chi̍t khū tuì Bí-kok ūn koan lâi ê koan-bo̍k kap sin-si tī hia bâi-chòng. chòng-sek ê sî ū pún-séng lâng, ū goā-séng lâng, ū Bí-kok lâng, iā ū Eng-kok lâng, Ji̍t-pún lâng, iok beh 4, 500 lâng khì chham-ka. chit chhù ê chhut-soaⁿ, chi̍t khùn tuì thài-pêng-iûⁿ ê tang-pêng hoāⁿ Bí-kok ê só͘-chāi ēng hui-ki ūn lâi kàu Tâi-oân, chóng-kiōng beh kàu 15000 mai ê hn̄g, thang kóng sī chi̍t chhù sè-kài choè hn̄g ê chhut-soaⁿ.
Cháiⁿ-iūⁿ thái oē chhut-soaⁿ lâi kàu chiah hn̄g ê só͘-chāi neh. Nā ū khoàⁿ sin-bûn ê lâng ún-tàng lóng chai, i sī chi̍t ê Ka-ná-soaⁿ lêng-siu hoē-tiûⁿ ê chhòng-siat-chiá, Guī Tek-khái Bo̍k-su-niû.
I kin-nî chiah 45 hè, ū lâu Guī Bo̍k-su kap chi̍t ê hāu-siⁿ 14 hè kap nn̄g ê cha-bó͘-kiáⁿ 11 hè, 8 hè. Guī Bo̍k-su-niû sī bo̍k-su ke ê ko͘ siⁿ cha-bó͘-kiáⁿ, chū soè-hàn 8 hè ê sî, in-uī thiaⁿ tio̍h Tiong-kok Loē-tē-hoē ê soan-kàu-su, pò-kò tī Tiong-kok thoân tō-lí ê chêng-hêng, siū tio̍h kám-tōng, chiū hōng-hiàn ài choè Tiong-kok ê soan-kàu-su. Kàu tióng-sêng tha̍k Sèng-keng ha̍k-īⁿ, tha̍k Tāi-ha̍k to lóng bô pàng-sak chit ê chì-bōng. Guī Bo̍k-su sī tha̍k hoà-ha̍k kang-thêng ê, chóng-sī āu-lâi hu-hū tâng-sim hiàn-sin chham-ka tī Loē-tē-hoē, lâi kàu Tiong-kok Sù-chhoan thoân tō-lí.
Bîn-kok 37-38 nî Tāi-lio̍k lûn-hām, Guī Bo̍k-su hu-hū it-tàn tńg-khì Bí-kok, āu-lâi koh lâi Tâi-oân, tī Tâi-lâm koh khai-sí thoân-kàu, ti̍t-kàu hiān-chāi.
Lūn khí Guī Bo̍k-su hu-hū ê thoân-kàu, si̍t-chāi ū kàu sêng-sim, ū kàu jia̍t-chhiat, iû-kî sī in tuì chheng-liân ha̍k-seng ê ài-hō͘ sī kàu-gia̍h hō͘ chiap-siū tio̍h ê lâng chiong sin siàu-liām. iū-koh bo̍k-su-niû pún-sin iā beh choè chú-hū, iā beh choè lāu-bú io saⁿ ê kiáⁿ, koh beh choè bo̍k-su ê pì-su, iáu-kú pún-sin ū sî kàu Séng-li̍p Lú Tiong, ū sî kàu kong-hoâ lú Tiong kà Eng-gú cha-keng-pan, ū sî khui Chú-ji̍t o̍h kap Jî-tông pò͘-tō-pan, jî-chhiáⁿ Guī Bo̍k-su só͘ siat ê Ha̍k-iú thoân-khè, tuì chheng-liân ha̍k-seng thoân-tō ê kang, chha-put-to m̄-bat chi̍t pái i toè bô tio̍h.
Tha̍k Pún-pò ê lâng káⁿ chió lâng oē kì-tit tī 1956 nî ê 1 ge̍h hō ū chi̍t phiⁿ "Bí-kok ê Chú-ji̍t-o̍h," chit phiⁿ chiū-sī Guī Bo̍k-su-niû siá--ê. Pit-chiá thok i siá chit phiⁿ kó í-āu, Guī Bo̍k-su bô phah-sǹg hō͘ Lân I-seng soan-kò kóng ū jiám tio̍h hì-pīⁿ, tio̍h thêng kang hioh-khùn. Hu-hū nn̄g lâng toā siū táⁿ-kek, koh koat-tēng beh hoê kok chēng-ióng, iáu-kú Guī Bo̍k-su-niû in-uī beh chiàu iok-sok, só͘-í tīchi̍t nn̄g tiám-cheng kú ê tiong-kan chiū ēng typewriter phah liáu-liáu, the̍h lâi kàu hō͘ goá hoan-e̍k thang lo̍h pò, che chiū thang khoàⁿ chhut i ê choè kang ê cheng-sîn kap lêng-le̍k.
Chi̍t ke hoê kok liáu, kai-chài Guī Bo̍k-su ū khah ióng, chi̍t ke chiū koh chhoā lâi. chóng-sī choè kang nî-goā kú, bo̍k-su-niû siū kiám-cha iū-koh hoat-hiān-tio̍h kóng ū chú-kiong-gâm. Taⁿ chi̍t ke koh siū chhì-liān, chiū koh chhoā tńg-khì táⁿ-tia̍p chèng-thâu.
Chin kî-biāu, chú-kiong-gâm chèng bô koh hoat-tián chū án-ni hó-khì, chi̍t ke iū-koh saⁿ chhoā lâi Tâi-lâm. Pīⁿ-tiong chin-choē pêng-iú, chhin-chhek kā i thàm-pīⁿ, uì-būn kim-chîⁿ. Bo̍k-su-niû m̄ kam ēng, chiū lóng kià-hù lâi kiàn-siat chi̍t ê lêng-siu-hoē-tiûⁿ.
Ka-ná-soaⁿ ê chhòng-siat, chiū-sī tuì án-ni si̍t-hiān chhut-lâi ê.
Hu-hū ēng Ka-ná-soaⁿ choè tiong-sim, phun-chàu phah-piàⁿ ê sî, bô phah-sǹg toā chhì-liān koh kàu, chit chhù kóng sī hì-gâm, cháiⁿ-iūⁿ chhì-liān oē chiah tāng ah.
In ê thoân hok-im sī chin jia̍t-lia̍t, chin ū hāu-kó ê, chóng-sī in ê chhì-liān sī ná chhin-chhiūⁿ Iok-pek só͘ tú-tio̍h ê. Kiat-kó iū-koh tio̍h hoê-kok, koh teh khoà-lū kiaⁿ-liáu chit chhù tńg-khì káⁿ boē-thang koh saⁿ-kìⁿ. Chóng-sī hoê-kok liáu pīⁿ-sè chiū bô koh chìn-hêng. bo̍k-su-niû sim-sim liām-liām to sī siàu-liām Tiong-kok, siàu-liām Tâi-oân kap Ka-ná-soaⁿ, só͘-í khoàⁿ pīⁿ-chōng bô chin tîm-tāng, chiū kap chi̍t ke tī kin nî thâu koh toà tio̍h pīⁿ ê sin-khu mō͘-hiám lâi Tâi-oân.
Khó-sioh lâi kàu uī, i-seng bô chún i choè-kang, chū án-ni kè-sio̍k ióng-pīⁿ ê seng-oa̍h, chóng-sī bo̍k-su-niû ê cheng-sîn chin páu-boán, in-uī bô su-iàu put-sî tó chhn̂g, só͘-í put-sî chhiò gī-gī, chiap lâng-kheh, siá jī, phah typewriter, án-ni choè-kang. Kàu tī choè-kūn chi̍t-bīn sin-khu ke kan-khó͘, chi̍t bīn thiaⁿ-kìⁿ Bí-kok ū sin ê tī-liâu hoat, só͘-í chiah koh tńg-khì Bí-kok chiū-kūn i-seng. Khó-sioh pīⁿ-chêng í-keng tîm-tāng, tī chit ê 7 ge̍h 17 hō chiah kè-sì.
Chit chhù chiah-nih hn̄g ê chhut-soaⁿ, sī chiàu i ê uî-giân lâi choè ê, sin-si koan bo̍k tuì Bí-kok ēng hui-ki chài lâi, tio̍h keng-kè beh kàu chi̍t-bān gō͘ chheng mai (Eng-lí).
Taⁿ i ê sin-khu ū chòng tī Tiong-kok ê thó͘-toē nih, éng-éng oán-oán choè Ka-ná-soaⁿ ê thô͘.
Khoàⁿ tio̍h moá-sim sêng-si̍t jia̍t-chhiat ê Guī Bo̍k-su kap saⁿ uī soè-kiáⁿ tè tī koan-bo̍k teh chhut-chòng, tāi-ke bô m̄ thoè in tông-chêng. Kiû Siōng-tè lîn-bín.
"I sui-bóng sí iáu-kú teh kóng-oē"
Tī 7 ge̍h 18 hō, tī An-pêng kàu-hoē ū khui Tâi-lâm Tiong-hoē ê Kàu-oân Káng-si̍p-hoē. Hoē-tiong ū chi̍t ê chin-chiàⁿ giâm-siok kám-tōng lâng ê chiat-bo̍k, chiū-sī tī 17 ji̍t hut-jiân sûn-chit kè-sì ê Sòng Choân-liông Tiúⁿ-ló ê káng-ián sû. Toê ba̍k sī "Chú-ji̍t-o̍h koán-lí-hoat," goân-kó kiōng beh kàu 4000 jī, chha-put-to ta̍k kù siá. In-uī Sòng Tiúⁿ-ló kiam Lâm-mn̂g Chú-ji̍t-o̍h hāu-tiúⁿ, tuì kang-chok jīn-chin khûn-bián, siū phèng só͘ pī-pān ê káng-ián, khak-si̍t ū kàu-gia̍h thang khé-hoat lâng. Tong-ji̍t chiong i pī-pān ê káng-ián kó tha̍k hō͘ lâng thiaⁿ, koh khah hō͘ lâng kám-tōng, iā siong-sìn "I sui-bóng sí iáu-kú teh kóng-oē."
Taⁿ chit ê Sòng Tiúⁿ-ló put-hēng tī 7 ge̍h 17 hō, tī i só͘ chú-chhî ê Tiong-kok Hoà-ha̍k chè-io̍h Kong-si Tâi-lâm En̂g-gia̍p-só͘, in-uī gia̍p-bū-siōng ê sū siū pō͘-hā gō͘-kái kap oàn-hūn, soà ēng hiong-khí kā i chhì-siong tì-sí; siau-sit chi̍t-ē thoân chhut, hō͘ chhin-se, hn̄g-kūn ê lâng bô m̄ uī i toā m̄-kam ai-sioh. Sòng Tiúⁿ-ló sī Pún-siā chêng Kang-tiûⁿ Chú-jīm Sòng Chuí-khîm Sian-siⁿ ê tē 3 kong-chú, Chiong Bō͘-sêng bo̍k-su sī i ê ché-hu, ko Chiau-liông Bo̍k-su sī i ê muī-sài, hiaⁿ sī Sòng Choân-chiong Tiúⁿ-ló, sió-tī Sòng choân-sēng bo̍k-su hiān-sî tī Bí-kok gián-kiù tiong, pún-sin sī Pún-siā Ko Tek-chiong Sian-siⁿ-niû ê tē 2 kiáⁿ-sài.
I choè lâng un-sûn koh khóng-khài. Tuì sū put-chí ū châi-lêng, jî-chhiáⁿ tuì lâng ū ki-tok-tô͘ ê hó-bô͘-iūⁿ. Tha̍k Tióng-êng Tiong-o̍h soah, kàu taⁿ bô lūn chia̍h thâu-lō͘, bô lūn choè sū-gia̍p, to ū chin iu-siù ê piáu-hiān. Tī Tiong-kok Hoà-ha̍k Kong-si Tâi-lâm En̂g-gia̍p-só͘ keng-lí jīm-tiong ê gia̍p-bū sêng-chek te̍k-pia̍t iu-siù, ū chiong En̂g-gia̍p-só͘ ê ge̍h siu iok 20 bān thê-ko kàu pêng-kun 180 bān, jî-chhiáⁿ ū bat kàu 430 bān kho͘.
Tuì kàu-hoē bat choè Tâi-lâm Lâm-mn̂g kàu-hoē Chheng-liân thoân-khè hoē-tiúⁿ, chip-sū, tiúⁿ-ló, Chú-ji̍t-o̍h hāu-iúⁿ, iā tng Lâm Tiong P. K. U. koè-kè kap Tióng-êng Tiong-ha̍k ê Táng-sū, Ki-tiân-hoē ê lí-sū téng. Só͘ ū tam-tng ê kang, m̄-bat chi̍t hāng bô siu-sêng tio̍h hó ê sêng-chek.
Taⁿ tng liân cheng le̍k chòng 41 hè, iáu-kú Siōng-chú tāi-seng soah i sè-kan ê kang.
Tio̍h siong kàu sí ê 2 tiám goā cheng kú ê tiong-kan, iā hoan-hù m̄-thang khì pò-àn, ì-sù sī bô ài tui-kiù, ài sià-bián, in-uī khoàⁿ hiong-chhiú só͘ choè ê sī chhut tī m̄ bat, koh liân-siaⁿ chí-ū kiò Chú ah, Chú ah, soà kau-tāi khoàⁿ-kò͘ soè-kiáⁿ, chiū lī-khui sè-kan. uî-cho̍k sī Huī-tin lú-sū kap toā hàn lú-chú 11 hè, soè-hàn lâm-chú 7 hè.
Kè-sin liáu chiah hoat-kiàn tio̍h bô lūn kong, su, siàu-hāng ta̍k hāng to chheng-chheng chhó-chhó. P. K. U. ê koè-kè kóng ū chhiah-jī 50 kuí kho͘, lāu-pē kóng lán tio̍h the̍h khì kā hiàn, m̄-thang hō͘ P. K. U. khai bô kàu; bô phah-sǹg kò͘-jîn tī chāi siⁿ í-keng chiong âng-jī ka-kī seng chéng chîⁿ oân chheng-chhó lah.
Jī-cha̍p-jī hō, tī Lâm-mn̂g kàu-hoē kò-pia̍t-sek, chham-ka ê lâng beh kàu 500 lâng. Ta̍k lâng to uī i ê sí lâi lâu m̄-kam ê ba̍k-sái, iā uī i só͘ lâu ê hó bô͘-iūⁿ lâi kám-tōng.