TUÌ SÁN-JÎ CHÈ-HĀN ÈNG Ū Ê THÀI-TŌ͘
Gô͘ Chheng-ek
1963.11.15 P. 10-11
Ki-tok-tô͘ tuì sán-jî chè-hān èng-chhú ê thài-tō͘.
1. Tuì "sán-jî chè-hān" chit kù oē ê lí-kái. Sán-jî chè-hān chit kù oē sī teh kóng, choè pē-bú ê lâng siⁿ kiáⁿ tio̍h chè-hān, m̄-thang siⁿ siuⁿ choē. Ū ê pē-bú sin chhit, poeh ê, á-sī cha̍p-goā ê kiáⁿ, siⁿ siuⁿ choē, tì-kàu beh poê-iúⁿ kàu-io̍k chin tāng-tàⁿ, jî-chhiáⁿ bú-chhin ê sin-thé ia̍h oē phah-pháiⁿ. Só͘-í siⁿ kiáⁿ tio̍h chè-hān, siⁿ khah chió, thang kiám-chió keng-chè-siōng, sim-sîn-siōng kap kiān-khong-siōng ê khùn-lân. Che chiū-sī kiò-choè sán-jî chè-hān. Chóng-sī kūn-lâi sán-jî chè-hān chit ê bêng-chheng siông-siông kiò-choè "ka-têng kè-e̍k," án-ni chhin-chhiūⁿ khah hó thiaⁿ, chóng-sī só͘ teh kóng ê loē-iông sī siāng-khoán.
2. Sán-jî chè-hān kap "jīm-sin tiong-choa̍t." Jīm-sin tiong-choa̍t ê bo̍k-tek, sui-jiân ia̍h sī m̄ ài siⁿ siuⁿ choē, chóng-sī chit kù oē só͘ pau-hâm ê ì-sù, sī chí í-keng ū ê sin-īn m̄ hō͘ i chiàu chū-jiân kàu sî seng-sán, tī jīm-sin nn̄g, saⁿ ge̍h-ji̍t ê sî kā i tiong-choa̍t, kā i the̍h chhut-lâi. Chit khoán ê tiong-choa̍t ê hong-hoat ū chióng-chióng ê guî-hiám koh siuⁿ put chū-jiân, tû-khí uī-tio̍h bú-sin ê kiān-khong-siōng put-tek-put án-ni choè í-goā, hoat-lu̍t-siōng ia̍h m̄-chún, it-poaⁿ siā-hoē ia̍h khoàⁿ choè m̄ hó, só͘-í che sū tī chia bô ū gī-lūn û-toē. Phó͘-thong teh kóng, "sán-jî chè-hān" á-sī "ka-têng kè-e̍k," sī teh kóng ang-bó͘ tâng-pâng ēng chióng-chióng ê sek-tòng ê hong-hoat hō͘ i boē siū-thai, m̄-bián siⁿ siuⁿ choē kiáⁿ, kā i chè-hān á-sī lâi kè-e̍k siⁿ saⁿ ê, á-sī gō͘ ê chiū hó. Sán-jî chè-hān sī beh hō͘ lâng oē-thang chiàu i ê lí-sióng lâi siⁿ kuí ê, chóng-sī ia̍h ū lâng khoàⁿ choè kap "jīm-sin tiong-choa̍t" chha bô joā choē, só͘-í hoán-tuì, chóng-sī ia̍h ū lâng kóng che sī ū tì-sek ê só͘ choè, eng-kai tio̍h chàn-sêng.
3. It-poaⁿ siā-hoē kap Thian-chú-kàu ê khoàⁿ hoat. Sán-jî chè-hān tī khah chá ê í-chêng, tī it-poaⁿ siā-hoē ia̍h bô chàn-sêng, hit ê lí-iû sī kóng, "choē kiáⁿ m̄ jīn kêng," koh khoàⁿ choē-choē kiáⁿ-jî sī chhut-teng, sī hok-khì. M̄-nā án-ni, sui-jiân ū keng-chè-siōng ê khùn-lân, ia̍h kóng, "chi̍t ki chháu chi̍t tiám lō͘," "sī thiⁿ teh chhī lâng." Chá-sî ê lâng khah bô teh iàu-kín kàu-io̍k ê sū, khoàⁿ gín-ná chhī toā-hàn liâm-piⁿ chiū oē thàn chîⁿ, ia̍h khah bô teh siūⁿ êng-ióng ê būn-toê, khah bô oē-seng ê tì-sek, só͘-í keng-chè-siōng, sim-sîn-siōng ê hū-tam khah bô kám-kak hiah-nih khùn-lân, só͘-í khah bô chàn-sêng sán-jî chè-hān, ia̍h bô kám-kak su-iàu. chóng-sī kūn-lâi ê lâng kám-kak siⁿ siuⁿ choē kiáⁿ-jî sī tāng-tàⁿ, in-uī kàu-io̍k-siōng kap keng-chè-siōng to chiâⁿ-choè toā būn-toê, só͘-í tuì sán-jî chè-hān ê khoàⁿ hoat to sī chàn-sêng, ia̍h kám-kak su-iàu. Put-kò sī ū lâng m̄ chai-iáⁿ hit ê sek-tòng ê hong-hoat, koh kiaⁿ-liáu ū sî oē hoat-seng chióng-chióng ê pè-hāi. Chóng kóng, hiān-chāi it-poaⁿ siā-hoē tuì sán-jî chè-hān ê khoàⁿ hoat sī chàn-sêng kap su-iàu, put-kò sui-jiân án-ni, khiok ia̍h m̄-sī chek-ke̍k teh si̍t-hêng. Lūn Thian-chú-kàu ê khoàⁿ hoat, tī khah chá í-chêng sī hoán-tuì, khoàⁿ choè sī uî-ke̍h Siōng-tè ê chí-ì, chóng-sī kūn-lâi ê khoàⁿ hoat ū kái-piàn. Kūn-lâi sī kóng, nā sī uī-tio̍h kiān-khong ê su-iàu khiok thang si̍t-hêng sán-jî ê chè-hān.
4. Taⁿ lán Ki-tok-kàu ê khoàⁿ hoat sím-mi̍h khoán? Ki-tok-tô͘ tuì "sán-jî chè-hān" èng chhú sím-mi̍h thài-tō͘? Kì-tit tī saⁿ-cha̍p goā nî chêng, goá khí-thâu thiaⁿ-tio̍h chit kù oē ê sî-chūn, tī hit sî ū chi̍t uī soan-kàu-su i-seng kap chi̍t uī soan-kàu-su hu-jîn teh chí-tō sán-jî chè-hān ê su-iàu kap kà lâng sek-tòng ê hong-hoat. Tī ū chi̍t pái ê thoân-kàu-su-niû hoē (tī Tām-chuí) ū hō͘ hoē-oân kò-piat kap teh chí-tō ê lâng tâm-lūn thang tit-tio̍h chióng-chióng ê hong-hoat-siōng ê chí-tō. Nā ū hi-bōng ê lâng ia̍h thang thok in boé khì-kū. Tī hit sî khiok ia̍h bô thiaⁿ-tio̍h lâng teh hoán-tuì kóng che kap sìn-ióng bô ha̍h, chóng-sī ia̍h bô thiaⁿ-kìⁿ che sū toā-toā teh liû-hêng. Tāi-khài sī ài tit-tio̍h khah choē kiáⁿ ê lâng tuì che sī bô teh koan-sim, m̄-ài koh tit-tio̍h kiáⁿ ê lâng ka-kī pì-bi̍t teh si̍t-hêng. Tuì hit sî kàu hiān-chāi, tī lán kàu-hoē-lāi to sī án-ni chū-chū jiân-jiân keng-kè, bô ū hoat-seng toā būn-toê. Put-kò hiān-chāi ê lâng sī pí-í-chêng ê lâng khah oē kám-kak choē kiáⁿ ê tāng-tàⁿ kap khùn-lân. Só͘-í hiān-chāi khah ū lâng kám-kak tio̍h sán-jî chè-hān. In-uī án-ni, tī hiān-chāi khah ū thiaⁿ-tio̍h lâng teh tâm-lūn chit ê būn-toê. Só͘ teh tâm-lūn ê loē-iông ū nn̄g hāng, chiū-sī thang, á m̄-thang kap hong-hat ê būn-toê.
(1) Lūn thang, á m̄-thang ê bûn-toê, tāi-khài sī beh si̍t-hêng sán-jî chè-hān ê lâng ka-kī oē siūⁿ kóng án-ni choè m̄-chai ū ha̍p Siōng-tè ê chí-ì á bô? oē án-ni siūⁿ, sī kóng, lâng beh ū kuí ê kiáⁿ sī Siōng-tè ê ì-sù, só͘-í nā sán-chè（產制）sī ka-kī chú-ì, sī uî-ke̍h Siōng-tè ê ì-sù. Chóng-sī nā án-ni siūⁿ ê sî, chiū lâng phoà-pīⁿ mā m̄-thang chia̍h io̍h, in-uī oē sí, boē sí sī Siōng-tè teh chú-ì, chia̍h io̍h kā i kiù oa̍h mā sī uî-ke̍h Siōng-tè ê chí-ì. Koh ū lâng kóng Chhòng-sè-kì 38:1-10 ê kò͘-sū, sī teh kóng Gô-lâm ê só͘ choè sī m̄ goān chiàu hit ê iok-sok lâi siⁿ kiáⁿ hō͘ i ê hiaⁿ-tī, só͘-í Siōng-tè m̄ hoaⁿ-hí, chiah hêng-hoa̍t Gô-lâm hō͘ i sí-khì. Só͘-í lán boē thang chiong chit ê choè kóng sī Sèng-keng teh kìm-chí sán-jî chè-hān. Chiàu Sèng-keng ê kà-sī, sèng-hêng-uî ê bo̍k-tek bô tek-khak sī uī-tio̍h beh tit-tio̍h kiáⁿ. Khoàⁿ Ko-lîm-to chiân-su 7 chiuⁿ 1-8 chat, hō͘ lán thang chai, kè-chhoā ia̍h sī uī-tio̍h chêng-io̍k ê iân-kò͘. Só͘-í lán boē thang khoàⁿ kè-chhoā chí sī uī-tio̍h thoân hō͘-sû nā-tiāⁿ. Sèng-keng bô ū kìm-chí sán-jî chè-hān, só͘-í choè Ki-tok-tô͘, nā ū su-iàu, ia̍h thang si̍t-hêng ‘Ka-têng kè-e̍k," m̄-bián ū liông-sim ê chū-chek. Chóng-sī jīm-sin tiong-choa̍t ê hong-hoat sī guî-hiám kap put chū-jiân, kok-hoat ia̍h bô ún-chún.
(2) Lūn hong-hoat ê būn-toê, tī chia boē thang kū-thé-tek kài-siāu, kan-ta ài chù-ì kuí-nā hāng. （一） Tuì lâm-lú si-hêng chhiú-su̍t ê hong-hoat m̄-sī lí-síng, in-uī ū lâng ê sin-thé boē ha̍h oē sán-seng pháiⁿ kiat-kó. （二） ēng io̍h-bu̍t á-sī khì-kū tio̍h chin chù-ì, ū ê bô khak-si̍t koh guî-hiám, ia̍h put-piān. （三） Choè hó siū i-seng ê chí-tō kap thiaⁿ choan-bûn gián-kiù chit hong-bīn ê lâng ê ì-kiàn, á-sī kap Tiong-hoē ê ka-têng-pō chham-siông.
