Koâⁿ-jia̍t Lūn
1910.08 305 koàn p.65-66
(Má I-seng kì--ê.)
Bô kuí-nî chêng, chit ê koâⁿ-jia̍t ê pēⁿ i-seng lóng m̄ chai-iáⁿ àn-choáⁿ khí . Ū-ê teh phah-sǹg sī chia̍h bô chheng-khì ê chuí, ū-ê teh phah-sǹg sī tuì tâm-sip ê tē hoat khí-lâi, ū-ê teh phah-sǹg sī tuì pha̍k-tio̍h ji̍t chiah khí, chong--si bô lâng tek-khak chai. Taⁿ lūn chit hō pēⁿ goán put-chí chai-iáⁿ , pí bān-hāng pēⁿ khah siông-sè chai. Khiok sī chin chē i-seng tâng chi̍t-iūⁿ teh giām hit-ê pēⁿ-chèng chiah chai, chong-si in tiong-kan ū chi̍t ê khah gâu siūⁿ--ê, chiū-sī hiàng-sî ū bat toà tī Kî-āu miâ kiò Bān I-seng ( Manson ). I teh khoàⁿ khí koâⁿ-jia̍t ê lâng ê hoeh-lûn-lāi ū chin sè ê to̍k-chu, hó lâng ê hoeh-lûn bô án-ne-seⁿ. Chóng-sī chha-put-to siāng hit-chūn tī ìn-tō͘-kok ū chi̍t ê i-seng teh giām chiáu-á ê hoeh , khoàⁿ hoeh-lûn-lāi ū to̍k-chu chhin-chhiūⁿ khí koâⁿ-jia̍t ê làng ê to̍k-chu chi̍t-iūⁿ. Hit-ê i-seng miâ kiò Ló͘-su ( Ross ) giām chin kú chiah chai hit hō chiáu-á sī hō͘ báng kā chiah khí hit ê pēⁿ, báng bô kā chiū lóng bē khí . Bān I-seng thiaⁿ án-ne chiah teh siūⁿ kiám-chhái koâⁿ-jia̍t ê pēⁿ iā sī án-ne . Siūⁿ-tio̍h chiah siat chit ê chhì-giām ê hoat-tō͘ .
Tī Lô-má kok ū chi̍t ê só͘-chāi put-chí tâm-sip, iā put-chí pháiⁿ tē-thó͘. Tī hia ta̍k lâng jiám-tio̍h koâⁿ-jia̍t ê pēⁿ, chin chē lâng tì-kàu sí; chin kú lóng sī án-ne. āu--lâi tī hia ū siat-hoat khí chi̍t keng chhù, chit keng chhù sī kap pa̍t keng koh-iūⁿ, chiū-sī sì-bīn lóng uî thih-bāng m̄ hō͘ báng-á chǹg-ji̍p khì. Lā tiâu-kang phài saⁿ ê lâng khì toà hit keng chhù; chit saⁿ ê lâng lóng m̄ bat tú-tio̍h hit hō ê pēⁿ, nā sī chiàu pêng-siông lâng toà hia bô kuí-ji̍t kú tek-khak ē khí koâⁿ-jia̍t. Chit saⁿ ê lâng iā tī hit keng uî-bāng ê chhù 2, 3 goe̍h ji̍t kú. Ji̍t- sî chhut-khì lām-sám chia̍h hia ê chuí, ku̍t hia ê thô͘ khí-lâi , pha̍k-tio̍h ji̍t ; in só͘-chò ê lóng sī chiàu kū-té ê i-seng teh kóng nā án-ne ē jiám-tio̍h koâⁿ-jia̍t . Chong--sī ta̍k ē-po͘ ji̍t beh àm chiah tò-tńg-khì hit keng bāng-á-chhù, mê-sî lóng bô chhut-ji̍p iā lóng bô khui-mn̂g; toà hia 2,3 goe̍h-ji̍t bô-poàⁿ ê lâng jiám-tio̍h pēⁿ .
Chong--sī kiaⁿ-liáu che sī bô kàu-gia̍h ê pîn-kù só͘-í tio̍h koh chhì-giām . Tī hit tah lia̍h kuí-nā chiah báng hō͘ in kā ū koâⁿ-jia̍t pēⁿ ê lâng ; āu--lâi hiah-ê báng iáu teh oa̍h, chiah chng tī a̍p-á-lāi kià iû-piān kàu Eng-kok. Hit-sî tī Eng-kok lóng m̄ bat ū lâng jiám-tio̍h koâⁿ-jia̍t , só͘-í tī-hia kéng nn̄g-ê siàu-liân lâng chiong tuì Lô-má kok kià-lâi ê báng kā in kā ; tiong-kan chi̍t lâng sī Bān I-seng ê toā-kiáⁿ ; koè kuí-ji̍t chit nn̄g lâng hut-jiân teh koâⁿ jia̍t . Khoàⁿ in ê hoeh, hoeh-lûn-lāi ū hit hō to̍k-chu kap pa̍t kok ê koâⁿ-jia̍t-pēⁿ ê lâng tàng chi̍t-iūⁿ. Chiàu án-ne khoàⁿ ū kàu-gia̍h bêng ê pîn-kú thang chai chit ê pēⁿ-chèng sī tuì báng kā-tio̍h chiah khí .
Tuì hit-tia̍p í-āu iā ū chin chē pîn-kù. Tī-chia, tī-hia lâng ēng chit hō thih-bāng lâi uî in ê chhù, á-sī ēng pa̍t hāng ê hoat-tō͘ báng lóng bē-tit oá-lâi , tuì án-ne chit hō pēⁿ lóng bô. Kiám-chhái lâng iáu teh giâu-gî kóng, i-seng ê oē ū iáⁿ sī ū iáⁿ, iáu-kú hia ê só͘-chāi chīn-hn̄g ; chit-ê Tâi-oân ê hái-sū kap hia bô siāng ; sui-jiân tī-hia ē án-ne, chong--sī tī chia bô tek-khak. Nā án-ne piān-pok goán chia ê lâng iā ū bêng-bêng ê pîn-kù thang kéng-khí. Ta̍k- lâng chai Ji̍t-pún ê peng-iâⁿ chim-á ēng chit hō thih-bāng teh uî, nā-sī pún-jiân bô án-ni . iū-koh tī i-ha̍k ê sin-bûn-choá ū pò chi̍t chân-sū .
Tī Chú-āu 1897 kàu tī 1900 nî, peng-iâⁿ iáu-boē uî thih-bāng, Ji̍t-pún-peng pēⁿ-sí--ê , 100 hūn ê tiong-kan 20 hūn sī jiám-tio̍h koâⁿ-jia̍t sí .
Kàu 1901 , kan-ta chi̍t-nn̄g só͘-chāi uî thih-bāng só͘-í pēⁿ-sí--ê 100 hūn ê 11 hūn tuì koâⁿ-jia̍t sí .
Kàu 1902, pēⁿ-sí--ê 100 hūn ê tiong-kan 7 hūn tuì koâⁿ-jia̍t sí .
Kàu 1903 , peng-iâⁿ lóng uî-liáu , pēⁿ-sí--ê , 200 lâng ê tiong-kan kan-ta 1 lâng sī tuì koâⁿ-jia̍t sí .
Chiàu án-ne khoàⁿ m̄-nā tī goā-kok, chiū tī Tâi-oân iā ū bêng-bêng ê pîn-kù thang chai chit ê chèng-thâu sī tuì báng kā chiah khí. Nā-sī hiah ê báng ê tiong kan, kai-chài ū-ê kā-liáu bô tek-khak ē khí koâⁿ-jia̍t ; nā bô ta̍k lâng ún-tàng ē ta̍uh-ta̍uh khí chit ê pēⁿ. Báng ê tiong kan khah chē kā liáu bô sím-mi̍h siong-kan, nā-sī ū chi̍t chéng kap kî-û ê khah koh-iūⁿ chiah ē án-ne . Hiah ê lī-hāi ê báng sī khah chió.
(āu-koàn beh kóng khah siông-sè).
