Lūn Tek-kok
1916.02 371 koàn p.6-7
Tek-kok lâng ê tsó͘ tuì chin tsá ū toà tī Au-lô-pa-chiu ê pak pêng. Nn̄g chheng goā nî chêng, in iáu-bē ū tit- tio̍h khai-hoà, siông-siông kap Lô-má kok sio-thâi. āu-lâi ū soan kàu-su khì pò-iông tō-lí tī in tiong-kan, in chiū chiām-chiām ná sìn, kàu āu-lâi khah tsoē ū hōng Ki-tok-kàu tsoè in ê tsong kàu. Tit-tio̍h tō-lí liáu-āu in chiū chiām-chiām ná khai-hoà. Ti Tek-kok Iâ-so͘-kàu (Protestants), pí Lô-má kàu ê lâng ū khah tsoē. Lō͘-tek Má-teng (Martin Luther) kái-chèng tsong-kàu sī tī Tek-kok, só͘-í tuì hit-tia̍p lo̍h lâi Tek-kok ê kàu-hoē khah bô hâng-ho̍k tī Lô-má ê kàu-ông.
Tek-kok ha̍p tsoè chi̍t kok sī bô loā- kú, kuí-nā tsa̍p nî chêng nā-tiāⁿ. Khah tsá ū pun tsoè kuí-nā kok. Chiah ê kok ê tiong-kan ū chi̍t kok khah kiông, chiū-sī Pho͘-lō͘-se-a (Prussia). Tuì chin tsá Pho͘-lō-se-a ê lâng chin ài sio-thâi. Tsú-āu 1864 Pho͘-lō͘-se-a ū kap Tan- kok sio-thâi, ū thâi-iâⁿ Tan-kok soà chiàm nn̄g séng. Tsú-āu 1866 nî Pho͘- lō͘-se-a ū kap Ò-kok sio-thâi. La̍k lé- -pài ê kú ū khah-iâⁿ Ò-kok kàu Ò-kok bô-la̍t, liâm-piⁿ tio̍h hâng-ho̍k. Chú-āu 1870 Pho͘-lō͘-se-a ū chhē ki-hoē kap Hoat-kok sio-thâi. Thâi-iâⁿ chiū ū chiàm Hoat-kok ê tē nn̄g séng. Pho͘- lō͘-se-a hiah-ni̍h kiông, chiū tâng chéng luī ê kok chin kiaⁿ, put-tek-í tio̍h kap Pho͘-lō͘-se-a liân-ha̍p choè Tek-kok ê tè- kok, kéng Pho͘-lō͘-se-a ông tsoè liân-ha̍p tè kok ê hông-tè. Tuì hit-tia̍p khí Tek- kok toā heng-khí. Siông-siông tsún-pī pa̍t ji̍t beh koh sio-thâi, ǹg-bāng Au- ló-pa chiu chiah ê kok lóng oē hâng- ho̍k tī i. Kuí-nā pái hiám-hiám koh- tsài kap Hoat-kok sio-thâi, nā-sī Hoat- kok bô ài chiū kam-goān niū i.
Tsú-āu 1878 Tek-kok ū kap Ò-kok, Í-tāi-lī kok tông-bêng. Tuì án-ni Hoat- kok kap Ngô͘-lô-su put-an kiaⁿ-liáu tông-bêng ê kok chhē ki-hoē kap in sio-thâi. āu-lâi Ngô͘-lô-su kap Hoat- kok ài tî-hông tuì-te̍k, chiū soà tông- bêng. Tek-kok chit pái sio-thâi sī in- uī kap Ò-kok tông-bêng. Ò-kok ài chiàm Sek-hui-a ê toē ū kap Sek-hui-a sio-thâi. Ngô͘-lô-su ài pó-hō͘ Sek-hui-a ū iau-kiû Ò-kok, kiò i m̄ thang kāng Sek-hui-a. Ò-kok m̄ tsún só͘ kiû chiū Ngô͘-lô-su ū tōng-oân kun-peng. Tek- kok khoàⁿ Ngô͘-lô-su ū tōng-oân kun- peng chiū liâm-piⁿ soan-chiàn, bô thèng-hāu khoàⁿ Ngô͘-lô-su tiāⁿ-tio̍h beh kap Ò-kok sio-thâi á-bô. án-ni thang tsai Tek-kok hiah-ni̍h kín soan- chiàn, sī in-uī tuì khí-thâu ū khǹg ài sio-thâi ê sim, só͘-í liōng-tsá pī-pān, tiâu-kang beh sio-thâi. Nā m̄ sī án-ni i tsáiⁿ-iūⁿ hiah-ni̍h kín soan-chiàn ? Tek-kok kóng i teh sio-thâi sī in-uī Ngô͘-lô-su beh kong-kek Ò-kok. M̄-kú Ò-kok kap Ngô͘-lô-su iáu teh chham- siông ê sî Tek-kok ū tāi-seng khí chhiú sio-thâi. Tek-kok í-keng ū soan-chiàn nn̄g ji̍t ê kú, Ò-kok chiah soan-chiàn. Siat-sú Tek-kok bô hiah-ni̍h kín soan- chiàn, chiū kiám-chhái Ò-kok kap Ngô͘-lô-su hit-tia̍p oē chham-siông hó- sè kàu lóng m̄ bián sio-thâi.
Chit pái sio-thâi Tek-kok ū hoān-tio̍h bān-kok ê kong-hoat chin tsoē hāng. Phì-jū chhin-chhiūⁿ tuì pe-tsûn hiat tsà-tân tī bô chiàn-cheng ê só͘-tsāi hāi-sí peh-sìⁿ. Koh ū ēng tsǹg- chuí-tsûn phah tîm seng-lí tsûn, long bô iàu-kín tsûn-lāi ê lâng-kheh, ta-po͘, tsa-bó͘ kap gín-ná sit-lo̍h in ê sìⁿ-mia. Koh in khah tsá ū iok beh pó-hō͘ Pe̍k-ní-gī ê tiong-li̍p, teh sio-thâi ê sî liâm-piⁿ chiū hoān-tio̍h tiong-li̍p. Koh í-keng chiàm Pe̍k-ní-gī ê toē liáu-āu, in chiū bô in-toaⁿ thâi-sí Pe̍k-ní-gī kuí-nā pah bô tng-peng ê lâng lâi hō͘ peh-sìⁿ khah kiaⁿ in ū ui-giâm. Tek-kok ia̍h sī ū tāi-seng ēng oá-su-khì ê to̍k ian hāi-sí tuì-te̍k. ia̍h ū pa̍t hāng Tek-kok só͘ choè lâi tì-káu hoān-tio̍h khai-hoà ê kok chiàn-cheng ê kui-kí. Nā beh gī-lūn chheng-chhó tio̍h chin kú.
Tek-kok ê peh-sìⁿ chit pái sio-thâi sī in-uī hō͘ in ê bú-koaⁿ phiàn-khì. Koaⁿ ū boē sin-bûn kóng sio-thâi sī in-uī Ngô͘-lô-su beh hāi in, chiàm in ê toē. Kî-si̍t m̄ sī án-ni, sī in-uī Tek-kok ê koaⁿ ài chiàm pa̍t kok ê toē, thang hō͘ Tek-kok tsoè thiⁿ-kha-ē tē-it kiông ê kok. Hiān-sî Tek-kok ê sin-bûn-tsoá teh boē sin-bûn lóng tio̍h thàn koaⁿ ê ì-sù. Tek-kok ū-sî nā tú-tio̍h thâi-su, kok-lāi ê sin-bûn-pò m̄ káⁿ kóng-bêng, kiaⁿ-liáu koaⁿ pān i ê tsoē.
Tek-kok ê koaⁿ che kuí tsa̍p nî toā kó͘-bú pī-pān sio-thâi ê sū, ia̍h ū tit-tio̍h kok-lāi chè-tsō bú-khì ê hó-gia̍h lâng chin chhut-la̍t tsàn-sêng, ǹg-bāng tuì án-ni oē boē bú-khì khah tsoē lâi khah thàn chîⁿ.
Tek-kok ê peh-sìⁿ chit pái hō͘ in ê koaⁿphiàn lâi tì-kàu kok-lāi ê siàu-liân lâng hiah tsoē sí, si̍t-tsāi chin khó-lîn. Hiān-kim Tek-kok ê sí-siong kap hō͘ lâng lia̍h-ê ū saⁿ sì pah bān. Siat-sú koh sio-thâi chi̍t nî ê kú kiám-chhái tio̍h têng-pē tsoē. Tek-kok ê peh-sìⁿ ū- ê chin gâu, koh ū-ê chin m̄ kam-goān chiàn-cheng ê sū, ài kap pa̍t kok ê lâng hô-hó. Khó-lîn ah ! kui kok ê peh-sìⁿ hō͘ in ê koaⁿ phiàn lâi tì-kàu kok-ka tú-tio̍h toā ê sún-hoāi. In nā bô khah kín chhíⁿ-ngō͘, chiū kiaⁿ-liáu kok-ka hāi- tio̍h kàu oh-tit koh beng-khí. In-uī liân-ha̍p-kok ê ì-sù chin koat-toàn beh phah Tek-kok kàu kam-goān hêng só͘ chiàm ê toē. Kàu chit-tia̍p Tek-kok lí- lì-á ū khah-iâⁿ ê sè-bīn, m̄-kú tuì chit- tia̍p khí i oē chiām-chiām ná kan-khó͘. In ê hái-kháu hō͘ Eng-kok ê hái-kun lóng hong-só, koh in ê chiàn-tsûn kap seng-lí tsûn kiaⁿ lóng m̄-káⁿ chhut-lâi. Tuì án-ni chiū bô thang tuì pa̍t kok tsài kun-peng ê niû-chháu kap peh-sìⁿ só͘ khiàm ê mi̍h. Só͘-í tī Tek-kok, Ò-kok hiān-sî ta̍k hāng só͘ ēng ê mi̍h ū ti̍t-ti̍t khí-kè. M̄-nā án-ni nā-tiāⁿ, Tek- kok, Ò-kok ê peng kap peng só͘ ēng ê mi̍h ū chiām-chiām ná kiám-chió. Liân- ha̍p-kok ê peng kap peng só͘ ēng mi̍h ū chiām-chiām ná ke-thiⁿ. Só͘-í chiàu hiān-sî ê sè-bīn Tek-kok oh-tit iâⁿ, nā- sī chiàu chiong-lâi ê chhui-lí phah-sǹg ún-tàng oē su.