Hun-hāi
1917.09 390 koàn p.7-9
I.Hun ê khoán-sit.
1.Hun ê lâi-le̍k. Se-pan-gâ ê gâu lâng Kho-lûn-pò͘, chhē-tio̍h A-bí-lī-ka chiu ê sî, chiah khí-thâu khoàⁿ-tio̍h hit khoán ê mi̍h. Hit só͘-chāi ê chhiⁿ-hoan ū teh chia̍h hun. Koh bô loā-kú, ū chi̍t ê Eng-kok ê tāi-sîn khì hia, soà toà nn̄g hāng ê mi̍h tò-tńg, chiū-sī hun kap han-tsû. Taⁿ chit nn̄g khoán ê lī hāi sī toā koh-iūⁿ. Hun sī tē-it hām hāi lâng; han-tsû sī tē-it lī-ek lâng. Chhiⁿ-hoan pún-jiân phah-sǹg chia̍h hun sī oē i-hó lâng ê pīⁿ, kàu lō͘-bé chiū tsai chia̍h hun sī hō͘ lâng ê pīⁿ khah siong-tiōng. Khó-sioh bûn-bêng kok ê peh-sìⁿ, khì thàn iá-bân lâng ê pháiⁿ hong-sio̍k, tì-kàu bān kok ê lâng toā poàⁿ í-keng ji̍p chit ê lô-bāng.
2.Hun ê chia̍h hoat. (1) ēng suh ê: sī pêng-siông ê hoat-tō͘. (2) ēng chia̍h-ê: sī chhin-chhiūⁿ Tâi-oân lâng chia̍h pin-nn̂g ê khoán; che sī tē-it chho͘-sio̍k ê hoat-tō͘. (3) ēng sngh-ê: sī ēng hun-boa̍h lâi sngh tī phīⁿ-khang; chit khoán hiān-kim hán-tit ēng.
3.Hun ê boē hoat. (1) Kui-khún boē hō͘ hoē-siā. (2) Sek-gâ-hun, sī chiong iù-iù ê hio̍h lâi tsoè, sǹg sī tē-it hó, tē-it kuì-ê. (3) Hun-ki, chiū-sī ēng hun-hio̍h-sái chham to̍k-io̍h (Opiate) lâi tsoè. (4) Tiâu-si-hun. Tī chit sì khoán-tiong tsoè tē-it toā hāi- ê sī hun-ki. Nā chia̍h chit khoán khah kú, kàu lō͘-bé náu-kun oē bâ-pì, sit cheng-sîn, tì-kàu lâng boē chīn pún-hūn.
4.Hun ê to̍k. I-seng chhì-giām-liáu, chiū chai hun sī to̍k-mi̍h, chiah chhut bêng-bêng ê pîn-kù. Lâng ê uī siông-siông ài thoat-lī hun ê to̍k, tì-kàu náu-chhé sio, thâu-khak-hîn, lâng soà chiām-chiām gōng, bīn pháiⁿ-sek. uī án-ni tsoē-tsoē pái chhì-khoàⁿ oē thoat- lī chit ê to̍k-mi̍h, kàu lō͘-bé bô la̍t soà hâng-ho̍k i tsoè lô͘-châi.
5.Hun ê chit. (1) Nî-ko-chín: sī toā-hāi ê to̍k-mi̍h. (2) Thoàⁿ-sng: sī hō͘ lâng thâu-khak hîn, soà ài khùn. (3) Thoàⁿ-tan-sa: che sī hō͘ lâng ê bah- kun oē chhoah, soà hāi tī sim-tsōng. (4) A-mo-lí-á: sī oē bâ lâng ê chi̍h, iā oē hō͘ chhut noā ê kun kín ta, tì-kàu só͘ chia̍h ê mi̍h boē lī-ek sin-khu.
II. Kìm hun ê In-toaⁿ.
1.Hun m̄ sī bí-niû, tī hun ê chit bô chi̍t hāng oē lī-ek lâng ê sin-khu.
2.Hun oē liân-luī lâng, tì-kàu choè hun ê lô͘-châi, chin oh tit-tio̍h tháu-pàng.
3.Hun oē chó͘-tòng ngó͘-chōng lio̍k- hú kap sù-chi ngó͘-koan ê kang, soà hō͘ sin-khu khoài tú-tio̍h pīⁿ-thiàⁿ.
4.Tī èng-chiap-tiong lâi chia̍p-chia̍p chia̍h hun, m̄ nā ū sit-lé; koh oē hō͘ bô chia̍h hun ê lâng phīⁿ hit ê bī lâi chin kan-khó͘.
5.Chia̍h hun sī tsoè siàu-liân lâng ê pháiⁿ bô͘-iūⁿ.
6.Hun sī ke̍k lâ-sâm ê mi̍h, oē hō͘ chhuì-khí o͘, hō͘ chhuì chhut pháiⁿ-bī, lâi hō͘ kap i kóng oē ê lâng kan-khó͘.
7.Phah-sńg chîⁿ-gûn.
III. Hun ê Hāi.
1.Ū hāi tī gín-ná. Gín-ná nî-hoè chiām-chiām toā, pah thé nńg-chiáⁿ, nā siông-siông chia̍h hun-ki oē tsó͘-tòng i ê tióng-sêng, boē-tit thang ióng-tsòng, sin-khu boē kàu chū-jiân ê toā-hàn. Liām-thâu boē gâu siūⁿ, ta̍k hāng khoài boē kì-tit, si̍t-tsāi boē gâu tha̍k-chheh. Gín-ná chia̍h hun, náu-kun oē chiām- chiām tūn, i ná kú oē ná lún-neh, i ê chì-khì ta̍k ji̍t ná loán-jio̍k, iā tú-tio̍h sím-mi̍h tāi-chì, i chin khoài siū-khì. Koh chi̍t hāng, gín-ná chia̍h hun pí bô chia̍h hun ê gín-ná khah bô lé ê khoán-sit, bô iú-hàu sī-toā lâng, iā bô hâng- ho̍k tī i tsú-lâng. Che sī gâu ê i-seng gián-kiù liáu, só͘ chhut ê pîn-kù.
2.Ū hāi tī toā lâng. Che sī sím- mi̍h in-toaⁿ? (1) Sī in-uī chia̍h se̍k-hun ê lâng teh ka-kī phiàn, teh phah-sǹg se̍k- hun bô hāi. (2) Se̍k-hun ê hāi, boē hut- jiân-kan hián-bêng; m̄-kú i ê to̍k-mi̍h chiām-chiām teh ji̍p tī i ê náu kun bah kun, kàu lō͘-bé ài koé, chì-khì ê la̍t bô kàu-gia̍h. (3) In-uī khoàⁿ-kìⁿ pa̍t lâng hiah tsoē teh chia̍h, soà teh tsoè lé-sò͘ ê lō͘-ēng.
Chia̍h hun m̄ chún pah-thé lâi choè choân kang, chin khoài tú-tio̍h phoà- pīⁿ, boē gâu tí-tng kan-khó͘ sū, khah khoài sit-chì; khah khoài hâng-ho̍k tī pa̍t khoán ê pháiⁿ-phiah, chhin-chhiūⁿ chia̍h chiú, chia̍h mô͘-hui hiah ê luī. Chia̍h-hun ê lâng i ê chhuì-chi̍h siông- siông ta, i ê hì hō͘ hun-ian hāi, chiū khah gâu chhoán; m̄-kú tē it toā hāi, chiū-sī sim-chōng khoài tio̍h hun hāi ê sim pīⁿ.
3. Ū hāi tī ke-koàn. (1) Liáu chîⁿ, chin toā phah-sńg, chiū-sī liáu bó͘ kiáⁿ só͘ eng-kai chia̍h, chhēng, ēng ê chîⁿ. (2) Ka-kī ê chhù-lāi put-sî ū hun ê to̍k-bī, liân-luī ke-lāi ê lâng, ka- kī teh chia̍h, ke-lāi ê lâng khoài thàn i ê bô͘-iūⁿ; i bô la̍t thang khoàn-bián pa̍t lâng. (3) Ū-sî hū-jîn-lâng sin-khu loán-jio̍k, nā-sī tiōng-hu chia̍h hun chin tsoē, i ê pīⁿ chin oh chhòng; ū-sî i-seng khó͘-khǹg tiōng-hu tio̍h kìm chia̍h hun, i ê bó͘ chiah oē hó. (4) Siⁿ kiáⁿ ê koan-hē. Chia̍h hun ka-kī ê sin-khu loán-jio̍k, oē liân-luī kiáⁿ-jî iā loán-jio̍k; che sī chū-jiân ū hit ê uî- thoân-sèng ê koan-hē. án-ni chiah ê kiáⁿ-jî, bô la̍t thang tí-tng sè-kan ê ín- iú bê-he̍k, tì-kàu i koh khah khoài thàn ta̍k téng-hō ê pháiⁿ; sī i ê chì-khì, i ê sim-sîn, i ê khuì-la̍t, lóng í-keng lám. Kiáⁿ-jî lâi hām-lo̍h tī chit khoán ê tsoē-koà, tsoè chia̍h hun ê sī- toā lâng ū toā kiàn-siàu.
Lia̍t-uī tâng-liâu iáu teh chia̍h hun ê thoân-kàu-su, lín tha̍k chit phiⁿ liáu, nā koh bô suî-sî koé, lâi phah-bia̍t lí pún-sin chia̍h hun ê pháiⁿ, chiū lí beh cháiⁿ-iūⁿ kà-sī kàu-hoē tio̍h koé ta̍k hāng ê pháiⁿ ah?
L. T-k e̍k.
