Siā-hoē: Chong-kàu
1920.04 421 koàn p.11-12
(N̂g Tiâu-siông kì.)
Chit ê tê-ba̍k phah-sǹg ū chē-chē uī ê bo̍k-su kap sian-siⁿ bat kóng-khí, lia̍t-uī tāi-khài iā lóng bêng-pe̍k. Goá siūⁿ ài koh chi̍t pái lâi tâm-lūn, ǹg-bāng ū sió-khoá lī-ek, kiám-chhái ē chò tiàm chit ê phû-phiò ê sè-kan ê lī-ek.
Hiān-sî siā-hoē tiong só͘ chò ê sū-gia̍p, lâng só͘ chò ê chit-gia̍p, kok téng ê kho-ha̍k: Chū-jiân Kho-ha̍k (Natural Science) Bûn-bêng Kho-ha̍k (Cultural Science) Lí-sióng Kho-ha̍k, (Ideal Science). Chiàu khoàⁿ kap chong-kàu lóng bô koan-hē. Chong-kàu lēng-goā chi̍t hāng mi̍h, lóng sī lūn sîn-lêng-chiūⁿ ê tāi-chì. Kho-ha̍k, sū-gia̍p, só͘ teh chò ê bo̍k-tek bô saⁿ-tâng.
Koh ū lâng siūⁿ tuì kó͘-chá chong-kàu chiū-sī chi̍t kho, kî-û ê kho-ha̍k iā sī ka-tī chi̍t kho. Khiok chiàu hiān-sî khoàⁿ sī ná chhin-chhiūⁿ án-ni; m̄-kú nā kā i khe-khó hit ê khí-thâu,chiū ē chai chē-chē kho-ha̍k sī tuì chong-kàu pun chhut-lâi-ê. Lâi kí-khí kuí-nā hāng.
Hoat-ha̍k, Chèng-tī-ha̍k, tī Kū-iok Siōng-tè bēng-lēng Mô͘-se tī Se-nái-soaⁿ chò Cha̍p-tiâu kài. Che chiū-sī hoat-lu̍t ê khai-chó͘, kin-á-ji̍t iáu ū chûn tī hoat-lu̍t ê lāi-té. Tiat-ha̍k, Lûn-lí, sim-lí-ha̍k ū bē lī-khui-tit ê koan-hē tī-teh. Im-ga̍k, put-lūn tī Tang-iûⁿ á-sī Se-iûⁿ, goân-pún lóng sī tī hiàn-chè kèng Sîn ê sî teh ēng-ê. Kàu-io̍k kap i-ha̍k, kó͘-chá lóng sī kàu-hoē, sī-biō, bo̍k-su, hoê-siūⁿ só͘ chò ê kang. Taⁿ hiān-sî chiah ê chē-chē lóng ka-tī to̍k-li̍p lah. án-ni thang kóng kho-ha̍k sī tuì chong-kàu pun chhut-lâi-ê. M̄-nā án-ni, siā-hoē só͘ teh chò ê sū-gia̍p iā chē-chē sī tuì chong-kàu chhut. Chhin-chhiūⁿ chû-huī-īⁿ, ko͘-jî-īⁿ, kiù-chè-só͘, chhiah si̍p-jī-siā lóng sī lán Ki-tok-kàu chit ê thiàⁿ lâng ê "thiàⁿ"--jī siⁿ-chhut. Nā-sī chit sî bô chong-kàu ê lâng iā teh chò, soà pìⁿ-chò chho͘-sio̍k.
Lūn chong-kàu thang kóng sī chèng hāng ê pún-goân. Phì-jū chhin-chhiūⁿ chi̍t châng ko-lê-chhài, lāi-bīn ū chi̍t-ha̍h chi̍t-ha̍h. Chèng hāng sī chhin-chhiūⁿ hiah ê ha̍h. Nā-sī ko-lê-chhài chi̍t-ha̍h chi̍t-ha̍h peh liáu ē bô--khì, m̄-kú chong-kàu sī kàu chit lia̍p tē-kiû lóng léng--khì, lóng bô poàⁿ lâng tī sè-kan, i iā sī tī-teh, chiū-sī bô khí-thâu bô soah-boé. Taⁿ beh àn-cháiⁿ-iūⁿ siūⁿ chit ê chong-kàu ? Thang kóng sī chi̍t lia̍p chéng-chí, Iâ-so͘ bat siat phì-jū kóng sī koà-chhài-chí (Má-khó 4 : 31). Che chin-chiàⁿ ū ì-sù ah ! Chéng-chí sī ū oa̍h-miā ū la̍t. I nā iā lo̍h tē, ē hoat gê, ē tèng kin. Kho-ha̍k nā ū Chong-kàu chiū ū oa̍h-miā, ū-la̍t. La̍t tuì tó-uī lâi ? Tuì Iâ-so͘ Ki-tok lâi. Iâ-so͘ tī sè-kan siông-siông tuì lâng kóng, "An-sim." "Tio̍h an-sim." Chit kù koh ū chi̍t ê ì-sù, sī kóng, "Tio̍h goân-khì." Goân-khì chiū-sī siⁿ-khí khuì-la̍t ê ì-sù. Piàn-suī-ê tio̍h siⁿ goân-khì chiū ē kiâⁿ. Iâ-so͘ sí liáu ha̍k-seng chhin-chhiūⁿ iûⁿ bô bo̍k-chiá, sit-bāng lek-táⁿ. Iâ-so͘ chhut-hiān an-uī in, in chiū hó-táⁿ ē thoân tō-lí. Chit kù "An-sim" sī lán chong-kàu ê toā khuì-la̍t. Tī chit sè-kan sî-sî ê an-uì.
Chit sè-kan ū chin chē thang hō͘ lâng kiaⁿ, tì-kàu lán ê cheng-sîn beh soe-jio̍k nńg-chiáⁿ chhin-chhiūⁿ piàn-suī-ê. Ū-sî jio̍k-thé phoà-pīⁿ chhin-chhiūⁿ hit ê hiat-lāu 12 nî ê hū-jîn lâng; ū-sî tú-tio̍h ge̍k-kéng chhin-chhiūⁿ Iâ-so͘ ê ha̍k-seng tú-tio̍h toā hong-éng. Pêng-iú bô kàu-gia̍h ê an-uì, sí-sit khún-tio̍k, hiān-chāi sè-kan bô kàu-gia̍h ê tông-chêng. Nā-sī lán tuì Iâ-so͘ ê oē tī lán ê hī-khang piⁿ teh kóng, "Tio̍h an-sim, goá kap lí tī-teh." Hit sî lán beh koh siⁿ-khí toā la̍t. Sit-pāi beh koh tit-tio̍h sêng-kong, ge̍k-kéng chhi-chhám beh tit-tio̍h ǹg-bāng. Beh tit-tio̍h sè-kan lâng chò bē kàu-ê, chiū-sī Sîn ê la̍t kap an-uì.
Lán nā ta̍k ji̍t uī-tio̍h jio̍k-thé lâi tio̍h-boâ, kè-kàu ē pāi-hoāi ê bí-niû, nā-sī cheng-sîn-chiūⁿ bô thang siū an-uì, chiū chit sè-kan ū sím-mi̍h hok-khì mah ? Nā bô tit-tio̍h chong-kàu ê an-uì hō͘ lán ê cheng-sîn boán-chiok, toà sè-kan chhin-chhiūⁿ tē-ge̍k. Só͘ chò m̄ sī chiàⁿ bo̍k-tek, jio̍k-thé sī chò ki-khì teh ēng nā-tiāⁿ, sī bông bo̍k-tek ê seng-oa̍h.
Sè-kan ê chîⁿ-châi, miâ-siaⁿ sī sím-mi̍h ? Bô khah-iâⁿ chhut Ai-ki̍p teh pài kim gû-á siōng, tē 18 sè-kí Se-Au tāi-lio̍k ê khang hun-chiong nā-tiāⁿ.
Taⁿ kai-chài ū lán ê Chong-kàu hō͘ lán oa̍h-miā, khuì-la̍t kap an-uì. Put-lūn chò sím-mi̍h chit-gia̍p thang tit-tio̍h an-sim li̍p-bēng. Che chiū-sī lán, m̄-nā sī lán, chiū-sī siā-hoē chèng lâng kap chong-kàu bē ē lī-tit ê koan-hē tiám.