Lâm-lú tuì-téng lūn
1925.09 486 koàn p.6-8
(Kiaⁿ-to͘ Tân Khêng-ku)
Lūn chit ê būn-toê sī put-chí hok-cha̍p, koh ia̍h sī chin oh-tit lūn ê sū, koh-chài lūn-chiá nā bô siâng, chiū só͘ lūn ê lāi-iông chū-jiân ia̍h ū koh-iūⁿ. Cha̍p lâng ê lūn ū cha̍p lâng ê soat, chiū-sī ta̍k-lâng ū i ê hong-hiòng, ū i ê bo̍k-tek, ū i ê ì-kiàn; chhin-chhiūⁿ sim-lí-ha̍k-chiá, i chiū tuì sim-lí hit hong-bīn lūn-khí, nā-sī seng-bu̍t-ha̍k-chiá sī tuì seng-bu̍t ê hong-bīn lâi lūn-khí; kî-si̍t nā beh lūn chit ê būn-toê, tio̍h ài tuì kuí-nā hong-bīn lâi gián-kiù soat-bêng, chiah oē ēng-tit. Phì-jū kóng tuì le̍k-sú chiū soat-bêng, á-sī ēng lâm-lú ê thâu-ló kap thé-keh lâi saⁿ-pí, á-sī tuì sim-lí chōng-thāi téng-téng lâi pí- kàu soat-bêng. Chóng-sī nā beh chhin- chhiūⁿ án-ni soat, tek-khak tio̍h siá chin-tn̂g, só͘-í tī-chia bô ki-hoē. Tī-chia só͘ lūn--ê, sī thang kóng beh choè lâm-lú tuì-téng ê kám-sióng lūn nā-tiāⁿ; só͘ lūn ê oē sī ta̍k lâng lóng khoàⁿ oē hiáu-tit, chiū-sī chhián-hiān ê oē.
Lūn lâng teh chú-chhiòng koân-lī, phah-sǹg tuì kó͘-chá chiū-ū. Sui-jiân tuì chá chiū lâng oē-hiáu chú-tiuⁿ koân-lī, iáu-kú bô chit sè-tāi chhin-chhiūⁿ hiān- sî chiah toā chhut-la̍t. Koh-chài tuì chá só͘ teh chú-chhiòng chit ê koân-lī, khah choē sī lâm-chú ê tiong-kan nā-tiāⁿ; bô chhin-chhiūⁿ hiān-kim kóng lú-chú teh tuì lâm-chú chú-chhiòng in ê koân-lī.
Taⁿ in só͘ iau-kiû ê koân-lī, chiū-sī kóng lâm-chú tio̍h pîⁿ-téng thāi-gū. Tuì chá kàu táⁿ, lūn lú-chú ê tē-uī chin kē, chiū-sī bô-lūn sím-mi̍h hong-bīn lóng siū lâm-chú ê ap-chè, lóng boē-oē chhun-kha chhut-chhiú, tú-tú sī chhin- chhiūⁿ lâm-chú ê kì-seng-thâng chi̍t-iūⁿ.
Taⁿ chiàu Jû-kàu ê kà-sī, lūn hū-tek sī "sūn-chiông" nn̄g-jī nā-tiāⁿ; chhin- chhiūⁿ kóng, "Chāi ka chiông hū, chhut kà chiông hu; hu sú, chiông chú." Khoàⁿ chit ê sam-chiông ê kà-sī chiū chai hū-lú tuì chhut-sì kàu ji̍p bōng, kan-ta hō͘ chit jī "chiông"--jī pa̍k teh îⁿ-îⁿ-gô, éng-oán bô chhiau-seng ê ji̍t-chí, chiū-sī bô chū- iû ê sî-chūn; kì-jiân bô chū-iû, thài ū sím-mi̍h koân-lī? Í-keng bô ū koân-lī, thài ū ǹg-bāng pîⁿ-téng ê ji̍t-chí; í-keng bô pîⁿ-téng, chū-jiân tio̍h sūn-thàn lâng, i ê sin-thé chū-jiân sī sio̍k pa̍t-lâng, m̄-sī sio̍k ka-kī ê; í-keng sio̍k pa̍t lâng ê, chū-jiân tio̍h chhut- chāi hit ê chú-lâng phah-sǹg.
Khóng-chú kóng, "Kun-chú chi tō, chō toan ho͘ hu-hū, ki̍p kî chì iá". Chit ê ì-sù sī kóng kun-chú ê tō-lí beh thong-hêng thiⁿ-ē ê tāi-seng, sī tuì ang-bó͘ ê koan-hē khí-tiám; só͘-í nā beh chō-chiâⁿ lí-sióng ê ka-têng, tio̍h tuì hu-hū ū hia̍p-hô, toā-soè saⁿ-chhin saⁿ-thiàⁿ, chiah oē ēng-tit.
Goá siông-siông teh siūⁿ chi̍t-ke ê lāi-bīn cháiⁿ-iūⁿ ū oan-ke saⁿ-chiⁿ ê tāi-chì chin kî-koài; ka-kī ê ke-têng siōng-chhiáⁿ boē-oē hô-pêng, beh thài-oē kà lâng choè hô-pêng. Lūn ke-têng boē-oē hô, hit ê goân-in ū chin-choē khoán, chóng- sī tāi-khài tē-it toā ê goân-in, sī uī-tio̍h koân-lī bô pêng-kun jiá-khí, chhin- chhiūⁿ sī-toā lām-sám ap-chè sī-soè, á-sī tiōng-hu pháiⁿ khoán-thāi i ê hū-jîn. Nā oē-hiáu o̍h chhin-chhiūⁿ Iâ-so͘ kā ha̍k-seng soé kha hit ê cheng-sîn, phah- sǹg m̄ nā tī ka-têng tiong ū hô-pêng, chiū-sī tī ta̍k só͘-chāi lóng pêng-an bô tāi chì; chóng-sī chhin-chhiūⁿ chit khoán hō-choè chû-ài, m̄-sī hō-choè pîⁿ-téng.
Taⁿ, lūn lâm-lú nā beh pîⁿ-téng thāi-gū, só͘ iàu-kín ū nn̄g-hāng ê tiâu-kiāⁿ, chi̍t hāng sī lú-chú ê kàu-io̍k tio̍h chìn-pō͘ kàu boē su lâm-chú; koh chi̍t hāng sī keng-chè hong-bīn, ka-kī tio̍h ū to̍k-li̍p seng-oa̍h ê khuì-la̍t, m̄-bián oá-khò ta-po͘ ê pang-chān iā oē-tit seng-oa̍h.
Kî-si̍t nā ū cha̍p-hun ê kàu-io̍k, beh to̍k-li̍p seng-oa̍h sī khah khoài. Lán ū chi̍t hāng pē-pēng, chiū-sī lú-chú it-poaⁿ ê chhò-gō͘, chiū-sī khah-choē lóng siūⁿ beh hō͘ lâng chhī. Goá siông-siông bat thiaⁿ-kìⁿ kóng, "Kè ang beh chia̍h ang," chit khoán ê su-siúⁿ chin m̄-tio̍h. Sio̍k-gú kóng, Chia̍h lâng pn̄g, hoān lâng mn̄g." Lú-chú nā bô chū-kak, tiāⁿ-tiāⁿ khǹg chit khoán su-siúⁿ, chū- jiân chhin-chhiūⁿ goá téng-bīn só͘ kóng, lú-chú sī choè lâm-chú ê kì-seng-thâng.
Nā-sī án-ni, sī kan-ta choè lâm-chú ê gû-lo̍k-phín nā-tiāⁿ; goân-lâi lâm-chú sī kok chi̍t pêng nā- tiāⁿ, kan-ta lâm-chú á-sī kan-ta lú-chú, tek-khak boē-oē chiâⁿ-choè oân-choân ê lâng. Khoàⁿ Hàn-jī(人), sī nn̄g-phiat kiat ha̍p lâi chiâⁿ, kan-ta chi̍t-phiat m̄-chiâⁿ lâng. Lūn jîn-keh, bô lūn lâm-lú, bô hun-piat pí-chhú, só͘ ū chha-pia̍t--ê sī chit-bū- siōng nā-tiāⁿ, chiū-sī lâm-chú ū lâm-chú ê thian-chit; lú-chú ū lú-chú ê thian- chit. Lūn chit ê thian-chit, sī chō-bu̍t-Chú phoè-ha̍p hó-hó, só͘-í choa̍t-tuì boē- oē saⁿ chhim-hoān--tit.
Nā-sī lūn pa̍t hāng, chhin-chhiūⁿ kóng lâm-chú tī-goā, lú-chú tī-lāi. Che sī tāi-iok án-ni kóng, chóng-sī m̄-sī choa̍t-tuì ê tēng-lí, lūn lú-chú thé-keh oē su lâm-chú, sī uī-tio̍h bô oa̍h-tāng, ia̍h bô ūn-tōng só͘ tì; koh thâu-khak khah-su ta-po͘--ê sī uī-tio̍h tuì bô ki-hoē thang chhin-chhiūⁿ lâm- chú án-ni siū kàu-io̍k ê in-toaⁿ. Chhiáⁿ khoàⁿ tuì soè-hàn ê sî bô-lūn lâm á-sī lú, lóng hō͘ in siū siāng-khoán ê kàu- io̍k, kap siāng-khoán ê ūn-tōng, chiū in āu-lâi oē ná pîⁿ-téng, bô-lūn sin-thé á-sī tì-sek. Chóng-sī goá teh kóng pîⁿ-téng, ì-sù m̄-sī kóng lâm-chú nā gō͘-chhioh koân, lú-chú iû-goân oē gō͘-chhioh koân. Nā pîⁿ-pîⁿ hō͘ in siū siāng-khoán thêng-tō͘ ê kàu-io̍k, chiū lâm-chú chiâⁿ- choè lí-sióng ê lâm-chú, lú-chú chiâⁿ- choè lí-sióng ê lú-chú, chū án-ni chiū thang kóng sī pîⁿ-téng.
Goá ài ín chi̍t kù Teⁿyson ê si lâi choè kiat-bé:
"Either sex alone Is half itself, and in true marriage lies. Nor equal, nor unequal; each fulfils Defect in each."
Hit-ê toā-ì sī kóng kan-ta lâm iah-sī lú sǹg chi̍t-poàⁿ nā-tiāⁿ. Tùi chin ê kiat-hun liáu-āu, iā-boē oē kóng-tit sī chhiūⁿ khoán iah-sī bô chhiūⁿ-khoán, kan-ta sī kok-pêng tio̍h saⁿ-pó͘ kok-pêng bô-kàu ê só͘-chāi.
