Kò͘ Gân Âng--sī Sian-hô
1925.09 486 koàn p.14-15
(Tân Su-chhong)
Âng--sī Sian-hô chi̍t miâ kiò Eńg-chím, hiān-sî lâng chheng-hō͘ i chò Gân Sian-seⁿ-má.
Tī 1846 nî, 4 goe̍h 8 ji̍t chhut-sì tī Tâi-lâm chhī Lâm-hô-ke; lāu-pē Âng Khiân-heng, lāu-bó Chng--sī. Pē-bó chò chûn-thâu hâng ê chit-gia̍p; sè-hàn ê sî pē-bó ka-kè khah kan-khó͘. I ū nn̄g ê hiaⁿ, nn̄g ê sió-tī; jī-peh hoè ê sî kè hō͘ Huî-á-hāng ke Gân Eńg-sêng chek, āu-lâi chiū seⁿ chi̍t ê cha-po͘ kap nn̄g ê cha-bó͘-kiáⁿ.
Tī 37 hoè ê sî tuì chi̍t ê chí-moē Tân--sī Liân (Koè-ḿ ) tit-tio̍h tō-lí. In-uī Eńg-chek chò seng-lí tī Oan-lí-ke(Siān-hoà), Eńg-chím tio̍h kap i khiā-khí tī hia. Sui-sī toà Oan-lí-ke lī chin-hn̄g, iáu-kú siông-siông lâi Tâi-lâm lé-pài.
Tng-sî Thâu-siā kap Hoan-á-chhân iā siat pài-tn̂g, chóng-sī bô sian-seⁿ toà hia. Hit-tia̍p khah-siông ū bo̍k-su, thoân-tō sian-seⁿ kiâⁿ-lō͘ kàu Hoan-á-chhân, Thâu-siā, chò chú-lí kóng tō-lí. In-uī tng-sî boē ū hoé-chhia, lō͘ tio̍h tuì Oan-lí-ke keng-koè, muí pài la̍k khah siông hioh tī Eńg-chím tau. Eńg-chím iā chin hó khoán-thāi thoân-kàu--ê; thoân-kàu--ê chiū thàn ki-hoē pò͘-tō tī hit tē-hng. Tuì án-ni oan-lí-ke tē-hng ê peh-sèⁿ kap kàu-hoē lāi ê lâng lóng kong-jīn i sī ji̍p kàu--ê, him-bō͘ tō-lí--ê.
Tī 40 hoè ê sî Eńg-chím chiū chhoā i ê kiáⁿ (Gân Chín-seng Sian-seⁿ) lâi Tâi-lâm kau-thok Ko Thoân-to-su Tióng-peh kā i kà jī-bó, tō-lí, kàu keh nî chiū hō͘ i ji̍p Tiúⁿ-ló-kàu Tiong-o̍h. Liáu-āu iā hō͘ i nn̄g ê cha-bó͘-kiáⁿ chiap-soà lâi tha̍k Lú-o̍h.
Tī 47 hoè, chiū-sī Bêng-tī 26 nî, 9 goe̍h 10 ji̍t, Kam Bo̍k-su tī Oân-lí-ke kā i kiâⁿ sé-lé. Bô phah-sǹg ji̍p-kàu liáu-āu i ê tiōng-hu Eńg-chek seⁿ-khí khún-tio̍k, oàn-hīn, kóng, "Lí hō͘ goá chiah ê kiáⁿ lóng khì ji̍p-kàu beh liân-luī goá bô chó͘-chong, bô kong-má." Tuì án-ni Eńg-chím tú-tio̍h toā-toā khún-tio̍k, chē-chē chhi-chhám, iáu-kú gâu thun-lún. Sīm-chì kàu-boé iā ín-chhoā i ê tiōng-hu, ti̍t-hū, chhin-chhek, pêng-iú, kuí-nā lâng lâi sìn tō-lí.
Tuì chit-sî chiū chiong i ê chhù chò Lé-pài-tn̂g. Tâi-lâm Sîn Ha̍k-hāu muí pài la̍k chiū phài ha̍k-seng khì hia chò chú-lí lé-pài.
Gō͘-cha̍p hoè ê sî Moâ-tāu Kàu-hoē sìn-tô͘ tú-tio̍h siū thâi. Hit-sî huí-luī iā chhoā lâi Oan-lí-ke, beh thâi in chi̍t ke; kai-chài in tāi-seng cháu, thâi bô tio̍h.
Tī 53 hoè ê sî put-hēng tiōng-hu Eńg-chek koè-sin; 54 hoè chiū toè i ê kiáⁿ Gân Chín-seng Sian-seⁿ lâi khiā-khí tī Tâi-lâm. Tī-hia chin-kú kap Bûn Ko͘-niû, Chu Ko͘-niû khì siâⁿ-lāi, siâⁿ-goā pò͘-tō, chīn-la̍t kiâⁿ bô ià-siān.
Koh tī An-pêng chho͘-chho͘ siat kàu-hoē ê sî, i iā chin ū kan-sia̍p. Tī kàu-hoē tiong i chin jia̍t-sim siú tō-lí, siú An-hioh-ji̍t, chhut-la̍t hiàn-chîⁿ tī kàu-hoē. Ta̍k-nî i ê kiáⁿ nā beh kā i chò seⁿ-ji̍t, i chiū chiong hit tiâu chîⁿ the̍h lâi hiàn chò kàu-hoē ê lō͘-ēng.
Koh tī sìn-tô͘ tiong-kan nā ū m̄ tú-hó--ê, siông-siông saⁿ bián-lē, saⁿ an-uì, saⁿ pang-chān, bô sioh i ê khuì-la̍t.
Koh nā ū bó͘ kàu-hoē bō͘-chi̍p iân-hāng i iā chīn só͘ ē tàu chhut-la̍t. Chhin-chhiūⁿ pún-nî Siān-hoà pài-tn̂g î-choán kiàn-tiok, i iā chīn só͘ ē kià-hù chiⁿ, kià-hù í-liâu. Kàu beh sí hit-sî iā siàu-liām Siān-hoà ê kàu-hoē.
Khó-sioh in-uī siàu-liân ê sî kan-khó͘ thoa-boâ, kàu lāu sin-thé khah loán-jio̍k. Tuì he-ku sàu ê pēⁿ, bē thang chiàu ki-hoē kàu pài-tn̂g lé-pài. Sui sī án-ni, siông-siông tī chhù-lāi chū-chi̍p ka-têng ê lé-pài, chhin-chhiūⁿ lé-pài-ji̍t sio-siāng.
Lūn i ê tī-ka chin khîn-khiām; gâu kà-sī kiáⁿ-sun kî-tó, tha̍k Sèng-keng; tì-ì siú lé-pài-ji̍t. I pún-sin iā chin tì-ì kî-tó. Nā ū hoaⁿ-hí, á-sī iu-būn, chiū kî-tó, beh thàn Chú ê chí-ì.
Bô phah-sǹg tī 6 goe̍h-boé jiám-tio̍h kám-mō͘; sui-jiân ū sè-jī chiàu-kò͘ i-tī, chóng-sī pēⁿ-sè ná tāng, sin-thé ná loán-jio̍k, chiū tī 7 goe̍h 27 ji̍t hō͘ Chú tiàu i tò-khì Thian-tông. Hióng-siū 79 hoè.
I ê uî-cho̍k: Ū chi̍t ê hāu-seⁿ, chi̍t ê cha-bó͘-kiáⁿ, jī-cha̍p ê sun-á.
Hāu-seⁿ chiū-sī Gân Chín-seng Sian-seⁿ, chò I-su chin kú, iā sī Tâi-lâm iú-bêng ê I-seng ê chi̍t-ê. Koh iā sī Tâi-lâm tông-hoē ê Tiúⁿ-ló.
Cha-bó͘-kiáⁿ chi̍t-ê kè hō͘ thoân-kàu--ê, in-uī tiōng-hu koè sin chiū tńg-lâi toà Tâi-lâm.
Toā cha-bó͘-kiáⁿ kè hō͘ Gô͘ Tō-goân, bô kú sí-khì, ū pàng la̍k ê sun-á tī Ē-mn̂g, Jiáu-a.
Chi̍t ê tī Bí-kok, Ha̍k-sū í-keng the̍h-liáu, bô kú chiū ū Se̍k-sū ê tē-uī; nn̄g-ê tī Ji̍t-pún Tang-kiaⁿ Bêng-tī Tāi-ha̍k Hoat-kho; chi̍t-ê tī Tiong-hoa Pak-kiaⁿ I-choan; chi̍t-ê tī Tang-kiaⁿ Lú-chú I-choan; chi̍t-ê tī Tang-kiaⁿ I-choan; chi̍t ê tī Loē-tē Tiong-ha̍k chut-gia̍p liáu, hiān-sî û-pī ji̍p-ha̍k; chi̍t ê tī Tâi-lâm tē-it Ko-lú; chi̍t ê tī Tâi-lâm Tiúⁿ-ló-kàu Lú-ha̍k-hāu; sì ê tī Ji̍t-pún Sim-siông Sió-ha̍k-hāu. án-ni thang kóng sī chin hó-miā.
Tī 8 goe̍h 6 ji̍t ngó͘-āu nn̄g-tiám, tī Thài-pêng-kéng lé-pài-tn̂g ū chò i ê kò-pia̍t-sek, chhiáⁿ Ko Kim-seng bo̍k-su chò chú-lí. Lâi hù-hoē ê lâng ū 1000 goā miâ, iā ū tiàu-tiān, tiàu-sû, liân-te̍k, hoe-chhia, jîn-le̍k-chhia, chheⁿ-hoe, i-seng-hoē ê thoân-thé, Chú-ji̍t-o̍h ê thoân-the, hui-siông ê chē lâng, thang kóng chin lāu-jia̍t. Che thang chí-chhut sian-siⁿ-má it-seng ê chò-lâng kap jia̍t-sim sìn Chú, só͘-í ū seⁿ chhut chit-hō hó ê kiat-kó. Si̍t-chāi thang hō͘ lán o̍h.
