Tâi-oân Ki-tok-kàu Sú
Gô͘ Chhiong-sēng
1928.02.01 515 Koàn (KOÀ-CHHÀI-CHÍ TĒ 24 Hō) p.11-13
Tē-it chiuⁿ: Ki-tok-kàu thoân-lâi í-chêng ê Tâi-oân.
Tē 1 chat: Iú-sú í-chêng ê Tâi-oân chū-bîn.
Gián-kiù Siōng-tè kap lâng ê koan-hē, chit-khoán ê būn-toê kiò-choè Chong-kàu būn-toê. Só͘-í nā bô Siōng-tè ê Chong-kàu m̄-sī si̍t-chāi ê chong-kàu. Nā bô lâng ê chong-kàu ia̍h sī kan-ta chi̍t-chéng ê khong-sióng nā-tiāⁿ. Taⁿ beh tiau-cha lán Tâi-oân ê Ki-tok-kàu ê í-chêng, tām-po̍h lâi tiau-cha lán Tâi-oân ê chū-bîn, khiok ia̍h m̄-sī bô lī-ek ê sū. Bián-kóng Tâi-oân tē-it khí-thâu ê chū-bîn, chiū-sī hiān-sî ê Chhiⁿ-hoan ê chó-kong, kàu chám-jiân āu-lâi chiah ū Hàn-bîn-cho̍k, Tāi-hô-bîn-cho̍k kap Se-iûⁿ lâng ji̍p-lâi. Taⁿ tāi-seng lâi gián-kiù Chhiⁿ-hoan ê chó͘-kong.
Siat-sú lán nā beh lâi mn̄g lâng kóng, "Tē-it tāi-seng lâi tiàm Tâi-oân ê lâng sī sím-mi̍h khoán ê lâng?" Tek-khak beh bô giâu-gî īⁿ-kháu tâng-im ìn kóng, "Sī hiān-chāi Chhiⁿ-hoan ê chó͘-kong." Tuì chin-kú ê gián-kiù í-keng khak-si̍t chai in sī sio̍k tī Má-lâi-chéng, koh in ê kin-kì-tē sī tī lâm-pêng. Chóng-sī tuì sím-mi̍h sî in chiah soá lâi Tâi-oân, che tû-khì Siōng-tè í-goā bô lâng chai. Sui-jiân bē thang chai hit-ê khak-si̍t ê nî-kō; m̄-kú lán nā chiong in tē-it tāi-seng kì-chiūⁿ le̍k-sú ê nî-kō lâi chhui-siūⁿ, chiū oē thang chai i ê tāi-khài. In tē-it tāi-seng kì-chiūⁿ le̍k-sú ê, chiū-sī Sui-tiâu Iông-tè Tāi-gia̍p goân-nî, sī Se-kí 608 nî. Lī chím-má sī 1319 nî chêng. Í-goā khiok iáu-ū chin-choē soat; ia̍h ū kóng tuì Hàn-tiâu khí, chóng-sī bô hit-hō khak-si̍t ê chèng-kù. Nā án-ni in soá lâi Tâi-oân toà ê nî-kō siāng-chió kā i khoàⁿ-khí-lâi ia̍h ū 2000 nî chêng.
Chit ê bîn-cho̍k ū chi̍t-chéng te̍k-pia̍t ê sèng-chit, chhin-chhiūⁿ Pak-Au Ná-ui, Suī-tián, hit hong-bīn ê lâng, káⁿ chē soè-chiah chûn chhut goā-hái; oē siū-tit pho-lōng ê táⁿ-kek, khì kàu chin hn̄g oán-cheng, Taⁿ lán iā khoàⁿ i ê hun-pò͘ khu-he̍k chiū oē tām-po̍h chai. In só͘ toà ê khu-he̍k beh kah Sè-kài it-chiu ê choân kū-lî ê saⁿ-ūn-jī. Tang-pêng kàu A-bí-lī-ka tāi-lio̍k ê hū-kūn, Sai-pêng kàu A-hui-lī-ka tāi-lio̍k ê hū-kūn. Ū chit-khoán ê te̍k-sèng, in ê lâi Tâi-oân m̄-sī uî-lân, koh te̍k-pia̍t tuì in ê kin-kì-tē kàu Tâi-oân ê tiong-kan, ū Hui-li̍p-pin kûn-tó, Ba-tan, Ba-bu-ian kûn-tó͘ kap Âng-thâu-sū choè thiàu-chio̍h. Koh Pak-chhek tō hái-liû tuì lâm-hong lâu tuì Tâi-oân ê tang-lâm-hoāⁿ kè. M̄-nā án-ni; hā-kî ū se-lâm ê sìn-hong chit-khoán chéng-chéng ê lí-iû pang-chān in ū ì-sek kap bô ì-sek ê î-bîn.
Sui-jiân in sī sio̍k tī Má-lâi-cho̍k ê In-tō͘-ne-sia, iáu-kù in ê soá-lâi Tâi-oân toà, m̄-sī tuì siāng chi̍t chng lâi ê sī bêng-pe̍k. Tuì in ê oē kap in ê si̍p-koàn lâi gián-kiù ia̍h thang chai. Taⁿ chiong hiān-sî hun-pò͘ tī lán Tâi-oân ê chéng-cho̍k lâi kóng ia̍h iáu-ū chhit-chéng, chiū-sī Tāi-iá-cho̍k, Bu-nńg-cho̍k, Sai-se-toh-cho̍k, Ia-mi-cho̍k. Bián-kóng í-chêng iáu ū khah-choē, che sī sū-si̍t. In-uī chiàu "Sek-chiá seng-chûn" ê hoat-chek, nā bô ha̍h--ê chū-jiân ka-kī oē siau-bia̍t, ū-ê kap pa̍t chéng-cho̍k tông-hoà; tì-kàu i ê kò͘-iú ê oē-gí, si̍p-koàn kap khì-si̍p sòng-sit liáu-liáu.
Í-siōng só͘ kí-khí--lâi chhit-cho̍k ê tiong-kan, ū hun chin-choē siā. Chiàu Tāi-chèng goân-nî ê tiau-cha, iáu-kú ū 665 siā. Nā chiong Hô-lân lâng thóng-tī Tâi-oân hit-sî ê le̍k-sú lâi tiau-cha, lán chiū chai tī in thóng-tī ê ke̍k-sēng sî-tāi, sio̍k in ê koán-hat ia̍h ū 293 siā; tuì án-ni lâi chhui-siūⁿ, tī hit-sî siāng-bô ia̍h ū chi̍t-chheng-siā í-siōng. Só͘-í nā koh siūⁿ khak-chá in ke̍k-sēng ê sî-tāi tek-khak iáu khah-choē. Siā chiū-sī siāng chi̍t ê ka-hē hun chhut-lâi ê huih-cho̍k thoân-thé lâi cho͘-chit ê, chóng-sī ū-sî ia̍h ū kuí-nā hē-thóng ê thoân-thé lâi chi̍p-ha̍p ê, ia̍h sī ū.
Taⁿ chiong in koè-lâi Tâi-oân ê 'kháu-pi,' 'thoân-soat' lâi kóng-khí tām-po̍h hō͘ lán choè chham-khó.
- 1. "Goán ê chó͘-kong sī tuì lâm-hng lâi ê. In sī chhut goā-hái ê sî gū-tio̍h toā-éng hō͘ hái-liû lâu lâi kàu Tâi-oân ê hái-hoāⁿ chiah chiūⁿ-lio̍k. Tāi-seng sī tiàm tī hái-kîⁿ hū-kūn ê pêng-iá. āu-lâi in-uī koh-chài ū lâng hoān-hong phiau-liû lâi, só͘-í tāi-seng ê chiong in ê só͘-chāi niū hiah ê āu-bé lâi ê; chiah poaⁿ-soá ji̍p loē-tē khì-tiàm. Ū-ê khui hām-khiⁿ lia̍h soaⁿ-tí, chia̍h soaⁿ-ti-bah. Ū-ê tiau keng-chìⁿ khì jiok lo̍k, chiong lo̍k-bah choè ji̍t-si̍t, chiong lo̍k-phê choè saⁿ-khò͘ chhēng. Pa̍k soh-á-kat toà koaⁿ-chin-kut--ni̍h lâi sǹg ji̍t-sò͘. In án-ni chiām-chiām siⁿ-thoàⁿ kàu nā ke chi̍t nn̄g-pah lâng, chiū pun-lī koh-chài khì lēng-goā toà. Tuì án-ni chiah ēng 'Pa̍t-chng' 'Sin-chng,' 'Toā-chng' chit-khoán ê oē lâi hun-piat."
- 2. Goán ê chó͘-kong pún-toé sī toà tī 'Sa-na-sai.' Tú-tio̍h hit só͘-chāi ū chhut chi̍t-ê iau-koài, kàu lâng nā khùn tiām-chēng, ia̍h m̄-chai tuì tó-uī lâi; ji̍p lâng ê pâng-keng, hian lâng ê phoē, ia̍h chiū bô--khì. Lâng put-chí chin kiaⁿ, tāi-ke saⁿ kéng-kài. Nā kàu mî-sî, ū-ê saⁿ khan-chhiú lâi thiàu-bú, ū-ê uî toà hoé--ni̍h án-ni lâi tî-hông. Chóng-sī chhin-chhiūⁿ án-ni keng-kè chin-kú, hit ê iau-koài ia̍h boē bô--khì. In tāi-ke chiah siong-liông, in-uī oh-tit tî-hông, kóng taⁿ tio̍h koat-tēng lâi soá-uī, ǹg-bāng oē-thang tit-tio̍h siám-pī chit ê chai-iong, ia̍h chiah pa̍k tek choè pâi, poaⁿ thong-cho̍k lo̍h-khì chē, hō͘ i phû tī hái--ni̍h. In khiok bô te̍k-pia̍t ê bo̍k-tek-tē, kan-ta chhut-chāi hong-éng ê phiau-liû, keng-kè chin-choē ji̍t chiah hoat-kiàn-tio̍h chi̍t ê lio̍k-toē, tāi-ke put chí hoaⁿ-hí chiū chiūⁿ soaⁿ. Hit ê só͘-chāi chiū-sī Tâi-oân ê se-hái-hoāⁿ, hiān-sî kiò-choè Chhim-ò ê só͘-chāi, chiū toà tī hia siat chi̍t ê chng beh éng-oán toà tī-hia. Koè chin-kú kiáⁿ-sun siⁿ-thoàⁿ put-chí choē; tì-kàu hit-ê e̍h-e̍h ê só͘-chāi boē sái-tit koh-chài saⁿ-kap toà-tit. Ū chi̍t-ji̍t tuì tē poe̍h chháu-á choè chhiam; boē-thiu ê tāi-seng saⁿ-kap iok, kóng, nā thiu-tio̍h tn̂g-ê thang toà chit pîⁿ-iûⁿ, khòng-iá; nā thiu-tio̍h toé ê tio̍h ài poaⁿ ji̍p lāi-soaⁿ táu-toé, sui-jiân sī pháiⁿ só͘-chāi ia̍h boē-sái-tit oàn-hūn lâng. In-uī beh choè chiù-choā li̍p-iok ê chèng-kù, tāi-ke lóng khioh chio̍h-thâu lâi tâi tī toē-ē, jiân-āu chiah thiu-chhiam chiàu in ê tn̂g, toé, ū-ê toà pîⁿ-iûⁿ; ū-ê toà soaⁿ-lāi."
- 3. "Goán ê chó͘-kong pún-toé toà-tī 'Pa-pa-kū-oah.' Hit só͘-chāi chiū-sī Tâi-tiong kap Sin-tek ê tiong-kan, só͘ ū ê Tāi-pà-chiam-soaⁿ ê toā-chio̍h-gâm ê lāi-bīn. Toā-chiáu, soè-chiáu ài lâng tuì hit chio̍h-gâm chhut-lâi; chiū chū-chi̍p tī hit chio̍h-gâm-goā lâi kî-tó. Chóng-sī lóng bē-tit chhut-lâi, chiū koh-chài khah chhut-la̍t lâi kî-tó; chiū ū thiaⁿ-kìⁿ chin toā ê siaⁿ-ia̍h toā-chio̍h-gâm piak-li̍h, tuì hit tiong-kan it-lâm, it-lú cháu-chhut-lâi."
(āu ge̍h beh koh soà-chiap).
