Tuì Kìm-chia̍h kàu Sí ê gián-kiù

Tân Lêng-thong

1928.06.01 519 Koàn (KOÀ-CHHÀI-CHÍ TĒ 28 Hō) p.17-19

  [Chit phiⁿ sī Ji̍t-pún Ko-pí-liông I-ba̍k Phok-sū só͘ gián-kiù ê lūn-bûn. Goá tha̍k liáu put-chí ū chhù-bī, só͘-i tuì hit lāi-tiong kéng thong-sio̍k tek khah khoài liáu-kái ê e̍k-su̍t tī-chia; ǹg-bāng oē choè lia̍t-uī ê chham-khó].

  "Sìⁿ-miā sī chāi tī chia̍h", chit kù sī tuì kó͘-chá í-lâi lâng siông-siông teh liū ê oē. In-uī nā bô chia̍h, bô kú boē bián-tit tio̍h sí; che sī bêng-bêng ê sū-si̍t. Chóng-sī tàu-tí lâng nā bô chia̍h oē oa̍h-teh kuí-ji̍t kú leh? Lūn tōng-bu̍t hong-bīn ê chhì-giām khiok siong-tong ū put-chí choē; chóng-sī koan-hē lâng chit hong-bīn, ēng ha̍k-su̍t-tek lâi gī-lūn--ê, iáu hán-tit thiaⁿ-kìⁿ.

  Bô chia̍h oē oa̍h ê kî-kan chiàu tōng-bu̍t ê chióng-luī lóng bô saⁿ-tâng. Lam-á-lāi ê soè-chiah chiáu hit khoán, nā chi̍t-nn̄g ji̍t boē kì-tit kā i chhī chiū sí; chhân-kap-á, ku kap choâ hit téng-hō, nā kàu Tong-bîn (tang-thiⁿ bih khang teh khùn) ê sî, iok-lio̍k 5 ge̍h-ji̍t kú bián chia̍h iā oē choè-tit. Tuì choē-choē ê kì-lio̍k kā i chóng-ha̍p-lâi, bô chia̍h pêng-kun ê seng-chûn ji̍t-sò͘. Niau 20 ji̍t, Thò͘-á 13 ji̍t, Káu 33 ji̍t, Ti 34 ji̍t, pe̍h Niáu-chhú 5 ji̍t. Chiáu-luī ê tiong-kan ū chin-choē khoán; chhin-chhiūⁿ Koe oē tòng-tit 14 ji̍t, Hún-chiáu 11 ji̍t, Eng-chiáu 35 ji̍t. Léng-huih tōng-bu̍t oē tòng-teh put-chí kú; Sam-bûn-hî bô-chia̍h oē oa̍h 8, 9 ge̍h ji̍t, Hiáng-bé-choâ 27 ge̍h ji̍t, Chhân-kap-á 12 ge̍h ji̍t, Ku 18 ge̍h ji̍t, To̍k-choâ (viper) 20 ge̍h-ji̍t. Koh bat thiaⁿ-kìⁿ, ū chi̍t khoán lióng-se tōng-bu̍t (oē tiàm ta-toē, iā oē tiàm chuí-lāi ê bián chia̍h oē tòng-tit kuí-nā nî-kú.

  It-poaⁿ lâi kóng, chia̍h bah ê tōng-bu̍t pí chia̍h chháu ê tōng-bu̍t khah ū tòng-thâu; léng-huih tōng-bu̍t pí sio-huih tōng-bu̍t khah ū nāi: toā-chiah tōng-bu̍t pí soè-chiah tōng-bu̍t oa̍h-teh khah kú. Koh-chài siāng chióng-luī ê tōng-bu̍t tiong, i-ê tòng-thâu, siàu-liân ê kap ló-liân ê ū koh-iūⁿ; puî ê kap sán ê iā bô siāng. iā tōng-bu̍t tiong, bô-lūn ko-téng, hā-téng, á-sī sio-huih, léng-huih, i ê thé-tiōng nā siau-sán 40% (10%=chi̍t chiat) ê sî chiū oē sí; che thang kóng sī it-poaⁿ ê hoat-chek. Chóng-sī m̄-sī chí-khí put-sî tú-tú 40%, bô siau-sán kàu hiah choē, á-sī khah ke ê mā sī ū. Ū-sî siau-sán 34% chiū sí, ū-sî tio̍h kàu 49% chiah oē tó. Chóng-sī lán thang kā i siūⁿ, uī-tio̍h beh pó-chhî sìⁿ-miā tē-it toā ê sòng-sit, kiám-chhái sī goân-pún ê thé-tiōng oē kham-tit siau-sán 50%, chiū-sī tuì-poàⁿ.

  Bô chia̍h oē oa̍h ê kî-kan ê tn̂g-té, che sī chí-khí sin-thé tiong ê sêng-hun teh siau-huì ê bān-kín. Chhin-chhiūⁿ léng-huih tōng-bu̍t ê Sin-tîn tāi-siā pí sio-huih tōng-bu̍t ê khah bān, só͘-í oa̍h-teh khah kú. Toā-lâng pí gín-ná khah ū tòng-thâu, toā-chiah tōng-bu̍t pí soè-chiah tōng-bu̍t khah ū nāi, lóng sī siāng chi̍t ê lí-khì.

  Lūn lâng chit hong-bīn, tio̍h kì-tit téng-bīn só͘ kì it-poaⁿ ê hoat-chek, iā sī thang the̍h lâi ēng. Lâng kap ko-téng tōng-bu̍t sī siáⁿ cheng-chha. Chóng-sī kiám-chhái ū lâng beh kóng; lán-e̍k-tek lâi siūⁿ, lâng kap pa̍t-hāng tōng-bu̍t ū koh-iūⁿ: oē kham-tit kìm-chia̍h chin kú ê sī ke̍k sió-pō͘-hūn ê lâng nā-tiāⁿ, tāi-khài ê lâng nā kìm-chia̍h kuí-nā ji̍t-āu, oē tú-tio̍h hui-siông ê iau-gō, iā tì-kàu sí. Chóng-sī tuì kó͘-chá kàu hiān-kim ê chheh thang chai, lâng bô chia̍h ia̍h oē oa̍h-teh put-chí kú. Khiok lâng tú-kìm-chia̍h ê sî, oē thâu-hîn, ba̍k-àm, thò͘, thàng-thiàⁿ, uī kiù-kun, chiah ê; só͘-í teh thun-lún iau-gō sī hui-siông kan-khó͘. Koh-chài thé-un oē sió-khoá kiám-chió, só͘-í nā-sī tang-thiⁿ ê sî seng-khu oē uì-léng. Chóng-sī hui-siông ê khó͘-thàng iok sī chi̍t lé-pài kú; liáu-āu khiok khah oē lún-tit, m̄-kú boē bián-tit choân-sin soe-jio̍k, iā ná ià-siān.

  Tī chia sui-bóng kóng bô chia̍h, iàu-kú kî-si̍t tio̍h lim chuí; in-uī nā bô lim chuí, seng-khu-lāi ê chuí-hun tuì ho͘-khì kap siáu-piān chin khoài bô-khì; tuì án-ni huih-e̍k ná kāu, seng-khu-lāi ê hoà-ha̍k piàn-hoà boē-tit tiau-hô, só͘-í uī-tio̍h chhuì-ta pí uī-tio̍h iau-gō soà tì-kàu khah khoài sí.

  Ko-pí-liông Phok-sū, tī Tang-kiaⁿ En̂g-ióng Gián-kiù-só͘ ū chhì-giām 6 pái ê kìm-chia̍h, iā ū kì-lio̍k kìm-chia̍h ji̍t-sò͘ kap thé-tiōng siau-sán ê chōng-hóng chin siông-sè. Tī chia kan-ta tāi-lio̍k lâi kì-bêng tī ē-toé:－

  1915 nî, Levanxin chit ê lâng tī Bí-kok bat kìm-chia̍h 31 ji̍t kú, iā thé-tiōng siau-sán 21.9 %. Koh ū chi̍t lâng miâ Succi, i sī ēng kìm-chia̍h choè chit-gia̍p, lóng-chóng bat kìm-chia̍h 7 pái. Hit ê kì-lio̍k kán-tan kì tī ē-toé:

  Tuì í-siōng chia̍h ê kì-lio̍k lâi khoàⁿ, Ko-i, Levanxin, Succi chit 3 lâng, kìm-chia̍h 30 ji̍t í-siōng liáu, thé-tiōng ê siau-sán lóng poâⁿ-kè 20%. Chóng-sī beh kàu 40% iáu ū lī put-chí hn̄g.

  Ko͘-pí-liông Phok-sū chiong 6 pái ê kìm-chia̍h chhì-giām ê kiat-kó lâi oē tô͘, iā soà choè chi̍t tiâu ê si̍t-giām-sek. Siat-sú 30 ji̍t í-siōng ê kìm chia̍h, thé-tiōng siau-sán ê chōng-hóng iû-goân kap kìm-chia̍h 30 ji̍t í-hā ê sî siāng-khoán chìn-hêng; iā siat-sú lâng ê thé-tiōng nā siau-sán 40% ê sî chiah oē sí, chiū i só͘ chhì-giām hiah ê lâng oē tòng kàu ē-toé só͘-kì ê ji̍t-sò͘ chiah sí.

  án-ni lâi khoàⁿ Ko-pí-liông, Tiōng-tiân, San-bêng, Ko-i chiah ê, bô chia̍h oē oa̍h 50 ji̍t kàu 60 ji̍t. I-tîn kap iáu 4 lâng khah koh-iūⁿ, oē oa̍h-teh oá 80 ji̍t. Hit ê lí-iû sī án-ni: I-tîn sī chin hok-siòng ê lâng, thé-tiōng oá 130 kun. Koh i sī sī chong-kàu-ka, í-chêng bat kuí-nā pái kiám-chia̍h á-sī kìm-chia̍h.

  Í-siōng ê kè-soàn sī chún lâng teh 40%; siat-sú i ê thé-tiōng siau-sán 40%; siat-sú nā-sī siau-sán 45% á-sī 50% ê sî lâng iáu oē oa̍h, chiū hit ê seng-chûn ji̍t-sò͘ chū-jiân khah ke-thiⁿ.

  1831 nî tī Hoat-kok ê To͘lo͘se, ū chi̍t ê hoān-lâng kan-ta lim chuí teh thèng hāu sí; kàu 63 ji̍t āu chiah sí. Koh sió-khoá kì-tit bat thiaⁿ lâng kóng, téng-nî tī Pho-lân ū chi̍t ê chhī-tiúⁿ, in-uī kè-bô͘ kek-bēng siū koaiⁿ tī kaⁿ-lāi ê sî, kìm-chia̍h thèng-hāu sí; kàu keng-kè 80 ji̍t chiah sí. Chit ê 60 ji̍t kàu 80 ji̍t ê kî-kan kap Ko-pí-liông Phok-sū só͘ kè-soàn ê tāi-iok ū it-tì; só͘-í thang kóng, 60 ji̍t kàu 80 ji̍t kiám-chhái sī lâng bô chia̍h oē oa̍h tē-it tn̂g ê kî-kan.

  Téng-bīn só͘ kì ê kìm-chia̍h sī kan-ta lim-chuí, bô chia̍h pa̍t hāng mi̍h; nā-sī tī kìm-chia̍h ê kî-kan tiong siông-siông chia̍h tām-po̍h mi̍h, chiū tòng teh chin kú, chit khoán hō-choè kan-hat-sèng ê kìm-chia̍h, kap chin ê kìm chia̍h ū sió-khoá koh-iūⁿ. Chiàu tōng-bu̍t chhì-giām ê kiat-kó, chit hō kìm-chia̍h ū sî oē oa̍h, kàu thé-tiōng siau-sán 50%.

  Tī Loē-tē Hā-chóng ê Sêng-tiân-soaⁿ ū chi̍t keng kìm-chia̍h-tn̂g, sī kan-hat-sèng ê kìm-chia̍h; kìm-chia̍h chi̍t lé-pài chiah chia̍h chi̍t ji̍t ám-bê, āu-lâi chiah koh kè-sio̍k kìm-chia̍h chi̍t lé-pài kú. Chiàu Ko-pí-liông Phok-sū ê tiau-cha, Tāi-chèng 7 nî 3 ge̍h kàu Tāi-chèng 11 nî 12 ge̍h, tī Sêng-tiân-soaⁿ kìm-chia̍h ê chóng-kiōng ū 2256 lâng; hit tiong-kan ū 9 ê lâng kìm-chia̍h tuì 4 lé-pài kàu 7 lé-pài ê kú, chi̍t hō kìm-chia̍h sī ta̍k lé-pài ū chi̍t-pái ū chia̍h tām-po̍h mi̍h, só͘-í pí hit hō liân-sio̍k ê kìm-chia̍h káⁿ ū khah oē lún-tit.

  Tī siāng hit ê kìm-chia̍h-tn̂g, Bêng-tī 43 nî ê joa̍h-thiⁿ, San-kun hu-jîn (23 hè) ū kìm-chia̍h 110 ji̍t; koh ta̍k-ji̍t khì chham-pài kî-kiû bô hioh. Siāng hit sî Siáu-chhoan hu-jîn (34 hè) iā ū kìm-chia̍h 130 ji̍t kú, chóng-sī hit tiong-kan, ha̍p-kè ū tńg-khì lú-koán hiu-ióng 30 ji̍t. iā San-kun kiōng ū 18 ji̍t kan chia̍h bê lim-thng.

  Chiàn-cheng á-sī thian-chai tē-piàn, tú-tio̍h ki-hng ê sî, in-uī bô thang chia̍h tì-kàu chin-choē lâng tú-tio̍h sí-sit; che sī tuì kó͘-chá í-lâi siông ū-ê sū. Hit bō sî-chūn uī-tio̍h iau-gō lâi sí ê í-goā, ū-ê sī tú-tio̍h koâⁿ chiah khah khoài sí. iā ū sî chia̍h mi̍h ê lāi-tiong, êng-ióng-sò͘ ê phoè-ha̍p put-chhiong-hun, só͘-í tì-kàu siⁿ-khí chin-choē khoán ê pīⁿ; in-uī án-ni pí si̍t-chāi ê kìm-chia̍h khah khoài sí.

  Í-siōng só͘ siá chiah ê, cheng-sîn tuì jio̍k-thé ê éng-hióng sī bô sǹg chāi-lāi; koh seng-khu sī khong-kiān ê lâng, cheng-sîn put-chí ū éng-hióng tī jio̍k-thé, só͘-í nā ū toā hoân-ló ê sî lâi bô chia̍h, kiám-chhái khah khoài sí. Ko-pí-liông Phok-sū in 5 lâng kìm-chia̍h ê sî, ta̍k-lâng ū hoân-ló tī-teh; chóng-sī chiàu in ê keng-giām, ài chia̍h ê kám-kak sī tē-it kiông. Sui-bóng tì-ì beh siūⁿ pa̍t-hāng sū, iáu-kú hō͘ koan-hē tī chia̍h-mi̍h ê su-khó khah-iâⁿ khì.