Jîn-seng kap Kho-ha̍k
1928.07 520 koàn p.5-6
(Gân Chhun-an)
Lâng chhut-sì tī sè-kan khang-khang lâi. It-seng tio̍h ài kap chū-jiân ê sè-kài tí-khòng, chiah ū thang pá, chiah ū thang an-lo̍k. Chêng sī oá-khò ka-tī ê khuì-la̍t lâi phah-la̍h, lâi keng-chhân. Taⁿ m̄-bián. Kin-á-ji̍t, lâng ū chi̍t ê chīn-tiong bē ià-siān ê lô͘-châi, thang thè i tio̍h-boâ. Phì-jū lâng beh koè-hái tio̍h chē chûn. Kū-té tio̍h ēng lâng ê la̍t lâi kò chûn. āu-lâi chiū ēng hong ê la̍t lâi sái chûn. Taⁿ ū ēng ki-khì ê hoé-chûn, che sī ēng ki-khì lâi thè jîn-le̍k. Lâng nā lī-iōng kho-ha̍k ê tì-sek, chiū ta̍k-hāng chia̍h chhēng kap ēng ū thang chhiong-chiok.
A.Chia̍h. Lâng nā bô chia̍h chiū bē oa̍h, che sī kīn-lâi tē-it iàu-kín ê būn-tê. Chhin-chhiūⁿ Ji̍t-pún, muí-nî ke-thiⁿ chiâⁿ-pah bān lâng, só͘-í ko͘-put-chiong tio̍h î-bîn khì Lâm Bí á-sī Boán Bông thó-thàn. Sè-kan ê thó͘-tē iú-hān, lâng-sò͘ ji̍t-ji̍t ke-thiⁿ, seng-oa̍h chū-jiân khùn-lân. Chóng-sī kho-ha̍k ū hoat-tō͘, ē-thang hō͘ chi̍t-kah chhân pìⁿ-chò nn̄g-kah chhân. àn-choáⁿ kóng? Chiū-sī èng puî, kéng hó ê chéng-chí, khui chuí-chùn. Ai-ki̍p kok siông-siông ki-hng, in-uī ū-sî Nî-lô-hô bô chuí, ū-sî ū chuí (chham-khó Iok-sek tī Ai-ki̍p ê sî ū 7 nî puî, 7 nî ki-hng). Nā-sī Eng-kok lâng ū khui chuí-chùn thang chek-chū chuí, ta̍k nî thang tit-tio̍h chhiòng-chiok ê chuí, bián-tit ū-sî ki-hng. Che sī lī-iōng kho-ha̍k ê tì-sek.
Kīn-lâi lâng ū lī-iōng puî-liāu lâi hō͘ thó͘-tē ke-thiⁿ chhut-sán. Kho-ha̍k ē-thang tuì khong-tiong the̍h puî-liāu, che tī Ná-ui kap Tek-kok í-keng si̍t-hêng, tuì chuí-chhiâng lâi tit-tio̍h tiān-le̍k, ēng tiān-le̍k lâi tuì khong-tiong the̍h puî-liāu. Siat-sú Ji̍t-goa̍t-thâm ê kang-sū nā ē-thang sêng-kong, chiū só͘ chhut ê tiān-la̍t ē-thang chè-chō puî-liāu lâi kiong-kip choh-sit-lâng.
Chóng-sī āu-lâi ê kho-ha̍k ē ke chìn chi̍t pō͘. Chím-má tio̍h oá-khò si̍t-bu̍t, bí, be̍h, kam-chià, kap kî-thaⁿ lâi tit-tio̍h chia̍h-mi̍h. āu-lâi m̄-bián lī-iōng si̍t-bu̍t, ti̍t-chiap-tio̍h khong-tiong tuì tē tuì chuí thiu-chhut ióng-io̍k ê chit lâi chè-chō chia̍h-mi̍h. Ū lâng kóng āu-lâi ê lâng m̄-bián chú-pn̄g, m̄-bián sé oáⁿ, kan-ta muí-ji̍t chi̍t lâng pun saⁿ tè io̍h-piáⁿ, chá-khí thun chi̍t tè, ē-tàu thun chi̍t tè, ê-hng thun chi̍t tè, chiū ū thang pá.
B.Chhēng. Lâng m̄-nā tio̍h chia̍h, ia̍h tio̍h chhēng-saⁿ, tiàm chhù-the̍h. Kū-té kuí phêⁿ ê tē ē-thang khí chi̍t keng chhù, chím-má ē-thang khí sì-gō͘-cha̍p keng, tha̍h koân khí--lâi. Joa̍h-thiⁿ ū léng hong, ū tiān-sìⁿ. Koâⁿ-thiⁿ ū cheng-khì lâi un sio. ia̍h ū jîn-chō ê si, lâi thè thâm-á só͘ thò͘ ê si; āu-lâi chiū ē-thang ēng choá lâi chò pò͘, ēng hoà-ha̍k lâi chò jîn-chō ê phoê. M̄-nā án-ni, lâng nā ài chhia-hoa, ài chng-thāⁿ, kho-ha̍k ū hoat-bêng jîn-chō ê chin-chu, ta̍k lia̍p îⁿ koh suí. ia̍h ū jîn-chō ê kim, jîn-chō ê soān-chio̍h, jîn-chō ê pó-ge̍k.
C.ēng. Lâng só͘ tio̍h ēng ê mi̍h chin chē, bô-lūn ba̍k-chiu, chhuì, hī-khang, phīⁿ, chhiú, kha, lóng ū khì-khū thang lī-ēng:
1.Ba̍k-chiu. Ū chhian-lí-kiàⁿ, oán-bōng-kiàⁿ thang khoàⁿ hn̄g; ū hián-bî-kiàⁿ thang khoàⁿ bî-sè ê mi̍h. Ū oa̍h-tōng siá-chin, chím-má ū "radio" siá-chin, ē sái-tit kòng lán ê siōng khì pa̍t-uī hō͘ lâng, chhin-chhiūⁿ chím-má teh kòng tiān-pò sio-siāng. āu-lâi lán chē tī chhù-lāi, m̄-bián khì hì-hn̂g, chiū hì-hn̂g teh chò hì ē-thang tī lán ê bīn-chêng hō͘ lán khoàⁿ.
2.Hī-khang. Ū chū-tōng ê piano, liû-seng-khì, radio (bô-soàⁿ-tiān) tī lán ê chhù-lāi, ē-thang thiaⁿ Siōng-hái, Tang-kiaⁿ, á-sī Hiong-káng ê Im-ga̍k-hoē.
3.Chhuì. Ū tiān-oē thang tuì Tâi-lâm kàu Tâi-pak kóng-oē. Chím-má ū bô-soàⁿ-tiān oē, tuì Niú Iok (New York) kàu lûn-tun (London). ia̍h ū radio thang kóng hō͘ thong sè-kài chai-iáⁿ.
4.Phīⁿ. Ū sin ê phang-bī, pí hoe khah phang, bē-bat ū ê phang-bī.
5.Chhiú. Ū chióng-chióng ê ki-khì. ìn-chheh, lê-chhân, siu-koah, pháng-chit, chin-chē kóng bē liáu. ia̍h ū sǹg-siàu ê ki-khì. Lâng sǹg-siàu ū-sî ē chhò, ki-khì sǹg-siàu bē chhò.
6.Kha. Ū chióng-chióng ê chûn, chhia, chū-tōng-chhia, tiān-chhia, tē-hā ê tiān-chhia. ia̍h kūn-lâi ū hui-hêng-ki ē-thang poe koè toā hái. Ji̍t-pún lâng ū teh chún-pī beh poe koè Thài-pêng-iûⁿ.
án-ni thang khoàⁿ lâng ū ki-khì thang chò lán ê lô͘-châi. Kīn-lâi ê lô-tōng thoân-thé iau-kiû muí-ji̍t 8 tiám cheng chò kang, nā-sī Edison, Bí-kok ê chhut-miâ kho-ha̍k-ka, ū kóng lâng nā muí-ji̍t chò 4 tiám cheng ê kang chiū hó, kî-û ê sî-kan thang chū-iû thit-thô, ngō͘-lo̍k.
M̄-nā án-ni, kho-ha̍k ū hoat-bêng chin-chē io̍h lâi i-hó lán ê pēⁿ, hō͘ lán ê sèⁿ-miā khah tn̂g tī sè-kan, khah khoàⁿ-oa̍h. In-uī kho-ha̍k ê hoat-ta̍t, lâng ê hoè-siū jú tn̂g; chêng tī Au-chiu sī pêng-kin 32 hoè, hiān-kim ê pêng-kin sī 51 hoè, āu-lâi kiám bē thang 80 hoè, he̍k-sī 100 hoè mah? Kīn-lâi tī Ò-kok ū chi̍t ê i-seng miâ Voronoff ū kóng lâng nā lāu, chiū i ū hoat-tō͘ thang chhiú-su̍t, chiū koh pìⁿ-chò siàu-liân!
án-ni kán-kán sia-khí kho-ha̍k kap jîn-seng ê koan-hē.
