Lâu Chùn-sîn Bo̍k-su ê Sió-toān
Toh Uí-sîn
1928.08.01 521 koàn p.3-4
Lūn Lâu Bo̍k-su ê sió-toān thang hun-chò saⁿ-toāⁿ:
1. Lūn i tī-hoē ê chêng-hêng. Lâu Bo̍k-su chhut-sì tī Chú-āu 1866 nî, i ê pún-ki-tē tī Pîn-tong kūn, Lí-káng chng, i ê lāu-pē Lâu Bô͘ sī jia̍t-sim ê tiúⁿ-ló. Lâu Bo̍k-su ū sì ê hiaⁿ-tī-á, i sǹg-sī tē-sì ê. I sè-hàn ê sî chiū tī kàu-hoē ê o̍h-tn̂g tha̍k-chheh, tī 17 hoè chiū ji̍p Tâi-lâm Sin-lâu Toā-o̍h. Lūn i ê chu-chit chin hó, chhong-bêng bín-chia̍t, iā chin hó kháu-châi. Hit-tia̍p i iáu tī Toā-o̍h ê sî-chūn ū hō͘ Bo̍k-su phài i chiām-sî khì Phêⁿ-ô͘ thoân tō-lí pò͘-tō. Hit-tia̍p hō͘ Phêⁿ-ô͘ lâng chin bú-jio̍k pháiⁿ khoán-thāi, hō͘ lâng khiú, cheng, phah, tì-kàu ū siong-tio̍h chia̍h siong-io̍h. Sui-sī án-ni i iā sī thun-lún bô kap lâng tí-chhiú. āu-lâi i chiū koh tò-tńg lâi Toā-o̍h tha̍k chheh. Kàu tī 21 hoè i chiū chhut-gia̍p, siū phài khì toà tī Tō͘-kun-eng ê kàu-hoē chò thoân-tō, toà tī hia nn̄g nî kú. āu-lâi chiū choán-jīm khì toà tī Toā-siā ê Kàu-hoē; tī-hia kàu-hoē chiām-chiām chìn-pō͘ ke-thiⁿ lâng-gia̍h.
āu-lâi chiū koh choán-jīm khì toà tī Ka-tang-á (Sai-lê) ê kàu-hoē. Hit-sî tú-hó sī Bêng-tī 28 nî, Ji̍t-pún lâi phah Tâi-oân iā phah Sai-lê-ke. Hit-sî Sai-lê-ke ê jîn-bîn chò chi̍t-ê cháu liáu-liáu. Lâu Bo̍k-su kap la̍k ê hoē-iú beh chhut-khì khoàⁿ hiah ê Ji̍t-pún peng, tú-hó thàm-thâu chhut-khì, chiū in chhit ê lâng lóng chò chi̍t-ē hō͘ pō͘-peng lia̍h khì pa̍k, kóng in sī thó͘-huí. Lâu Bo̍k-su chiū siá jī hō͘ pō͘-peng khoàⁿ, "Goán sī Ki-tok-kàu-tô͘", in iû-goân m̄-sìn, chiū chiong in ê thâu-chang kap chhiú kā in pa̍k iap-āu, kā in tiàu liông-hē, Chiū khan in chhut-khì. Goā-bīn pō͘-peng ê to lóng chhut-siù, beh kā in thâi-thâu, hit sî Lâu Sian-siⁿ kā hiah ê hoē-iú kóng, "Taⁿ lán ê sèⁿ-miā sī chia̍h kàu chia lah"; chiū kiò Chiu Tiúⁿ-ló kóng, "Taⁿ lán lóng tio̍h kuī-lo̍h lâi kî-tó, lâi thàn Siōng-tè ê chí-ì". Hit-sî pō͘-peng khoàⁿ Lâu Bo̍k-su teh kî-tó chiū chai in kó-jiân sī Ki-tok-kàu-tô͘, tuì án-ni chiū m̄-káⁿ thâi, kah in lóng khí-lâi, soà kā in tháu-pàng. Chóng-sī hiah ê pō͘-peng soà kah Lâu Bo̍k-su tī bîn-á-chài kiò 50 miâ ê ku-lí thang kā in taⁿ hêng-lí. Hit-sî thâu-hia̍h nā m̄-sī ū khek Ki-tok-tô͘ ê miâ i ê sèⁿ-miā iā bô thang chia̍h kàu taⁿ.
āu-lâi chiū tuì Sai-lê choán-jīm lâi Tâi-lâm Sin-lâu kà Tiong-o̍h 4 nî kú. Hit-sî Lâm-pō͘ Tāi-hoē chiū soán-kú Phoaⁿ Bêng-chu Sian-siⁿ tio̍h khì Nâ-āu Kàu-hoē chò Bo̍k-su, iā Lâu Chùn-sîn Sian-siⁿ tio̍h khì Ba̍k-sa Kàu-hoē chò Bo̍k-su. Hit-sî Ba̍k-sa, Kau-phiâⁿ, Kong-á-nâ, Poa̍h-bé, Tâi-lâm chit gō͘ tông-hoē ū tông-chhiáⁿ i chò in ê bo̍k-su. I hit sî khiā ke lóng toà tī Ba̍k-sa, toà tī-hia chò bo̍k-su lóng-chóng ū 13 nî kú. Hit-sî kàu-hoē iā sī chho͘-chho͘ chin iù-tī, i chin gâu kó͘-bú siat-hoat; kàu kin-á ji̍t kàu-hoē ē-tit khiā-chāi iā sī tuì i chi̍t lâng.
Tī Bêng-tī 41 nî i ū kap Tâi-lâm Gô͘ Tō-goân Sian-siⁿ chhòng-siat chi̍t ê Pò͘-kàu Chû-siān-hoē ê sū-gia̍p. Bo̍k-tek sī ài kó͘-bú hō͘ Tâi-oân kàu-hoē ê châi-chèng ē-tit ka-tī to̍k-li̍p, che sī chin hó ê ki-koan. Hit-sî i teh pān Chû-siān-hoē ê sū-bū, chiū choán-jīm khì toà Sin-hô-chng (Téng-soaⁿ-kha) ê kàu-hoē, tī-hia 7 nî kú. āu-lâi chiū hō͘ Tâi-lâm Kàu-hoē chhiáⁿ khì chò in ê bo̍k-su 3 nî kú. Tng i tī-hia ê sî ū khui. Khoàⁿ-sai-ke ê Káng-gī-só͘, iā ū chéng-lí Chú-ji̍t-o̍h, jiân-āu chiū koh choán-jīm khì Gû-taⁿ-oan chò bo̍k-su 4 nî kú. Kàu Tāi-chèng 13 nî 4 goe̍h i chiū tuì Tiong-hoē sî i tī Gû-taⁿ-oan bo̍k-su ê chek-jīm, hit sî Tiong-hoē iā ū phài i khì sûn Tang-pō͘ ê kàu-hoē. Tuì án-ni i chiū hioh-khùn ióng-ló, siat-hoat i ka-têng kap sū-gia̍p. I chò bo̍k-su thâu-boé ū 27 nî kú, chin chhut-miâ gâu kóng tō-lí. I só͘ kóng ê tō-lí chin ū la̍t, chin gâu kám-kek lâng ê sim., chē-chē lâng thiaⁿ i ê tō-lí lâu ba̍k-sái; lâi hoán-hoé--ê chin chē, iā i só͘ kóng ê tō-lí kàu chit-tia̍p chē-chē lâng iáu ē kì-tit. Che chiū-sī Lâu Bo̍k-su it-seng tī kàu-hoē só͘ keng-koè chi̍t chām ê chêng-hêng.
2. Lūn i tī-ke ê hong-hoat. Lâu Bo̍k-su goā-kau chin hó, m̄-nā chhut-miâ gâu kóng tō-lí, iā chin gâu lí-ke. Lâu Bo̍k-su sī chhoā Tâi-lâm-chhī ê lâng; hiān-sî Bo̍k-su-niû ê kuì-thé iáu-kú chin kiān-khong, i ū nn̄g ê hāu-seⁿ, sì ê cha-bó͘-kiáⁿ. Tióng-lâm Lâu Chín-êng sī Tâi-oân I-ha̍k-sū, hiān-sî tī Hōng-soaⁿ ke khai-gia̍p. Chhù-lâm Lâu Chín-hong sī Sîn-ha̍k-sū, hiān-sî sī chò Tâi-tiong Kàu-hoē ê bo̍k-su. Tióng-lú Suī-thô sī Tâi-lâm Tiúⁿ-ló-kàu Lú Ha̍k-hāu chut-gia̍p, chiū-sī hiān-sî Hōng-soaⁿ I-su Lí Bûn-hō͘ Sian-siⁿ-niû. Chhù-lú Suī-lân, sam-lú Suī-hâ, sù-lú Suī-jiông; chit saⁿ lâng lóng ū khì Tang-kiaⁿ tha̍k Ko-téng Lú Ha̍k-hāu chut-gia̍p. Hiān-sî chit saⁿ lâng lóng toè in ê tiōng-hu khì tī hái-goā keng-êng seng-lí ê tāi-chì; Suī-lân khì Bí-kok, Suī-hâ tī Lâm-iûⁿ, Suī-jiông tī Tang-kiaⁿ. Hiān-sî tióng-lâm sun 3 lâng, lú-sun 11 lâng, ha̍p-kè lâm-lú kiáⁿ-sài nā lóng chiâu kàu, iā ū 26 lâng, án-ni iā-sī thang kóng chin chhut teng.
Tuì i ê gâu chiat-khiām, só͘-í chiah ū thang poê-ióng i ê kiáⁿ-jî ta̍k-ê lóng chhut-thâu-thiⁿ; i kà kiáⁿ chin kong-pîⁿ, bô hun-piat lâm-lú, pîⁿ-pîⁿ án-ni poê-iúⁿ, ta̍k-ê lóng ū chu-keh. Sio̍k-gú kóng, "Sù chú chhian-kim, put-jû kàu chú it gē." Taⁿ chit-tia̍p i ê kiáⁿ lóng sêng-kong lah. Bô phah-sǹg Lâu Bo̍k-su ê sin-thé lô-le̍k koè-thâu, i ê sin-thé chiām-chiām soe-lám, kàu tī 6 goe̍h 21 mê 11 tiám chiū lī-khui sè-kan, hióng-siū 62 hoè. Taⁿ lūn Lâu Bo̍k-su tī kàu-hoē put-chí iat-le̍k, tī ke put-chí kong-pîⁿ, che si̍t-chāi thang chò lán ê hó bô͘-iūⁿ.
3. Lūn chòng-sek ê sēng-hóng.Tiúⁿ-ló tī Hōng-soaⁿ Lé-pài-tn̂g, tī 6 goe̍h 24 ji̍t ngó͘-hō͘ 3 tiám. Pún kàu-hoē Phoaⁿ Kim-seng Sian-siⁿ, í-ki̍p Bo̍k-su Phoaⁿ Tō-êng, Toh Uí-sîn ū hūn hit ê sek. Phoaⁿ Tō-êng Bo̍k-su ū tha̍k Lîm iàn-sîn Bo̍k-su só͘ chò--ê kap pa̍t-mi̍h tiàu-sû. Lâu Sek-ngó͘ Sian-siⁿ iā ū tha̍k tiàu-sû. Bān Bo̍k-su, Sòng Bo̍k-su-niû iā ū lâi hù.
Bān Bo̍k-su chò Kàu-sū-hoē kap Tiong-o̍h ê tāi-piáu. I kóng, Lâu Bo̍k-su it-seng tī kàu-hoē chin chīn-tiong, tuì ha̍k-hāu chit hong-bīn iā chin koan-sim, tì-ì tàu chhut-la̍t. Beh siat sin Tiong-o̍h, i ū tàu kó͘-bú. iā ū kià-hù chi̍t ê sî-cheng, kiàn teh khoàⁿ-kìⁿ hit ê sî-cheng chiū kì-tit i. iū-koh i put-chí lí-kái soan-kàu-su ê sim-sèng; só͘-í ē-thang hō͘ lióng-pêng hoān-sū chin oân-boán. Sui-jiân i ê tio̍h-boâ chit-tia̍p chē-chē lâng khah m̄ chai, iáu-kú i hit nn̄g luí suí-suí tài moá-moá jîn-ài ê ba̍k-chiu, lán khah chē ún-tàng iáu ē kì-tit. Tâi-oân ê kàu-hoē, siāng tāi-seng ū chhut saⁿ ê pún tē bo̍k-su, chiū-sī Phoaⁿ Bo̍k-su, Lâu Bo̍k-su, N̂g Bo̍k-su. Taⁿ chí saⁿ lâng, in ê kiáⁿ-jî kin-á-ji̍t iû-goân chò bo̍k-su.
Phêⁿ Sū-chông Tiúⁿ-ló sǹg kap Lâu Bo̍k-su ū tông-chhong, iā ū kóng i ê lâi-le̍k. Tiàu-tiān kè-kiōng 54 thong, liân-te̍k 56 ki. Chú-lâng pài-thok Lâu Sek-ngó͘ Sian-siⁿ tuì it-poaⁿ ê hoē-chòng-chiá seh tō-siā.
Tī pài-tn̂g tiâⁿ hip siá-chin, āu-lâi chiàu hiàn-hoat ê kui-lē pâi-lia̍t sūn-sū kiâⁿ. Hit ji̍t tāi-khài ū nn̄g saⁿ-pah lâng. Thióng-toē sī chin sok-chēng, tī tang-sì khoàⁿ Lâm-thài bú soaⁿ, tī sai-sì khoàⁿ Táⁿ-káu soaⁿ.
Taⁿ Lâu Bo̍k-su sǹg-sī it-seng kap goá chò hó pêng-iú saⁿ-kap kau-poê, iā goá chiàu só͘ chai-iáⁿ--ê, siá tām-po̍h hō͘ tāi-ke chai-iáⁿ lâi siàu-liām i.
